آيا همگرايي ايران و روسيه، مستمر خواهد بود؟
علي اخوان
با بروز تنش در روابط روسيه و غرب و همزماني آن با فشارهاي تحريمي عليه ايران، روند همگرايي و قرابت روابط جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه سرعت بيشتري گرفته است. تفسير غالبي كه در ذهن مردم ايران نسبت به روسيه صورت يافته حاكي از عدم اعتماد به اين كشور است و اين بي‌اعتمادي نيز از تجربيات تلخ تاريخي نشأت گرفته است. در مقطع فعلي با توجه به هجمه‌هاي تحريمي بي‌سابقه غرب عليه ايران، گسترش روابط با ساير كشورها ضرورتي انكارناپذير است اما در روابط بين‌الملل و سياست خارجي، هيچ پديده‌اي به طور قطع قابل پيش‌بيني نيست. به همين جهت، حفظ استقلال و داشتن استانداردها و خط‌مشي معين در تعيين چارچوب همكاري با كشورهاي ديگر از نيازهاي اساسي دستگاه ديپلماسي كشور است. با اين مقدمه به اين پرسش پاسخ مي‌دهيم كه آيا همگرايي و قرابت ايران و روسيه، مستمر و دايمي خواهد بود؟ پاسخ كوتاه به اين پرسش را مي‌توان در يك كلمه و با صراحت تمام داد؛ «خير». در جهان امروز، اتحادهاي استراتژيك معناي سابق را ندارند و اتحادها جاي خود را به شراكت‌ها داده‌اند به اين معنا كه در بازه‌هاي زماني مشخص و در يك موضوع مشخص، دو يا چند كشور مي‌توانند منافع مشتركي داشته باشند و بر همين اساس، دست به ابتكارات و همكاري‌هاي مشترك و هماهنگ در زمينه‌هاي مشخص و در بازه‌هاي زماني محدود مي‌زنند. لذا ساده‌انگارانه است كه بخواهيم يك كشور را دوست دايمي خود بدانيم؛ آن‌هم كشوري مانند روسيه كه همواره در سياست خارجي خود تاكيد كرده كه دوست دايمي براي خود متصور نيست؛ بلكه برمبناي منافع، اقدام و عمل مي‌كند. يكي از ضعف‌هايي كه در دستگاه سياست خارجي كشور مشهود است كمبود اسنادي است كه برمبناي آن بتوان خط‌مشي سياست خارجي كشور را تا حد امكان به شكل دقيق مشخص نمود، به‌طوري‌كه با آمد و شد دولت‌ها، كشور دچار سردرگمي در روابط خارجي خود نشود. گسترش روابط با شرق زماني مفيد خواهد بود كه منافع و مصالح كشور در گرو اتحاد يك‌طرفه نباشد و تبادل امتيازات، معقول و متناسب باشد در غير اين صورت هنگام بروز تعارض منافع با شركاي سياسي، كشور به سمت انزواي بين‌المللي حركت خواهد كرد. موضوع ديگري كه از اهميت وافري برخوردار است عملكرد رسانه‌ها در تصوير كردن شركاي سياسي است. در حال حاضر در رسانه‌هاي پرمخاطب كشور، شركاي سياسي ايران به‌گونه‌اي تصوير مي‌شوند كه پيامد آن تعميق شكاف و بروز دوقطبي در جامعه است. در‌خصوص روابط ايران و روسيه، رسانه‌ها بايد روسيه را در حد يك شريك سياسي كه همكاري با آن در مقطع فعلي، منطقي و معقول به نظر مي‌رسد تصوير كنند، در غير اين صورت هنگام بروز اختلافات و تعارض منافع با شركاي سياسي، جامعه دچار سردرگمي در تعيين خودي و ناخودي مي‌گردد.
دانشجوي دكتراي مطالعات روسيه دانشگاه تهران