نگاهي به نخستين حضور جو بايدن در عربستان
سفري براي افزايش توليد نفت و كاهش قيمت انرژي
محمود فاضلي
جو بايدن، رييسجمهور امريكا در سفرش به خاورميانه وارد عربستان شد. بايدن پيش از آغاز سفر در مقالهاي در روزنامه واشنگتنپست با هدف آمادهسازي افكار عمومي، برخي از جنبههاي روابط واشنگتن و رياض را روشن كرده و نوشته بود در روابط با عربستان، ما سياست چك سفيدي را كه به ارث برده بوديم، معكوس كرديم. من گزارش اطلاعاتي مربوط به قتل جمال خاشقجي (روزنامهنگار كشتهشده در كنسولگري عربستان در استانبول) را منتشر كردم. من تحريمهاي جديدي از جمله عليه نيروي مداخله سريع عربستان كه در قتل او دخيل بودند و 76 مورد ممنوعيت رواديد را صادر كردم. براساس قانون جديد ممنوعيت ورود به امريكا براي هر كسي كه در موارد آزار و اذيت مخالفان در خارج از كشور دست داشته باشد، اعمال ميشود. از همان ابتدا، هدف من اين بود كه روابط را با كشوري كه 80 سال شريك استراتژيك ما بوده را تغيير دهم، اما قطع نكنم. امروز عربستان به بازگرداندن وحدت ميان شش كشور عضو شوراي همكاري خليجفارس كمك و از آتشبس در يمن بهطور كامل حمايت كرده است. رياض متحدي است كه ميتواند براي ثبات بيشتر جهان تاثير بگذارد زيرا ما بايد با تجاوز روسيه مقابله كنيم و خود را در بهترين وضعيت ممكن براي غلبه بر چين قرار دهيم.
بايدن براي سفري كه يكي از مهمترين سفرها از ابتداي ماموريتش به حساب ميآيد (شامل توقف در اسراييل، فلسطين، اردن و عربستان) هدفش بازگرداندن روابط پرتنش با عربستان و اتحاد منطقهاي بين اسراييل و كشورهاي عربي است. اين سفر در حالي صورت ميگيرد كه بعد از قتل خاشقجي روزنامهنگار مخالف سعودي از سوي يك گروه كماندويي در كنسولگري عربستان در استانبول در سال 2018، يك بحران ديپلماتيك بين امريكا و عربستان به وجود آمد. سرويسهاي اطلاعاتي امريكا در گزارشهاي خود از اين ماجرا، شخص «محمدبن سلمان» وليعهد عربستان را به «تاييد اين قتل» متهم كردند. بايدن مدعي شد پس از قتل خاشقجي و وضعيت حقوقبشر، با عربستان به عنوان يك كشور «ناقض حقوقبشر» رفتار خواهد كرد.
اين ديدار به بازسازي جايگاه بينالمللي وليعهد سعودي كه بعد از قتل خاشقجي در سال 2018 بهشدت منزوي شده بود، مربوط ميشود. جوبايدن قبل از انتخاب به عنوان رييسجمهور امريكا، بر اين باور بود «عربستان» بايد به عنوان دولتي منزوي در نظر گرفته شود و اعلام كرده بود كه با وليعهد سعودي ديداري مستقيم نخواهد داشت. اما افزايش قيمت نفت در بازارهاي جهاني بعد از جنگ اوكراين و تنشهاي منطقهاي درباره مذاكرات هستهاي با ايران، دادههاي اوضاع را تغيير دادند وليعهد عربستان تلاش دارد به بازيگري انكارناپذير منطقه خاورميانه تبديل شود. در جريان اين سفر، جوبايدن همچنين «موضوع همكاري منطقهاي در زمينه دفاع هوايي» را مطرح كرد. امريكا متعهد شده درباره ظرفيتهاي دفاع هوايي متحد در منطقه و بهدليل نگرانيهاي مرتبط با ايران ادامه دهد و با كشورهاي منطقه بهشكل دوجانبه در زمينه تواناييهاي دفاع هوايي گفتوگو كند.
سفر بايدن به خاورميانه در شرايط بحران شديد اقتصادي صورت ميگيرد، بهطوري كه تورم سالانه در ماه مه به 8.6 درصد رسيد كه بالاترين ميزان از دسامبر 1981 است. اقتصاددانان افزايش بيشتر 8.7 درصدي را در ژوئن پيشبيني كردهاند. در بعد اقتصادي، امريكا تلاش خواهد كرد تا عربستان و ساير كشورهاي حاشيه خليجفارس كه عضو اوپك هستند، به ويژه امارات را براي افزايش توليد نفت و كاهش قيمت انرژي تحت فشار قرار دهد. كمك به تقويت سياست اسراييل در منطقه گام ديگري است كه ميتواند منجر به عاديسازي روابط بين اسراييل و عربستان شود. اين ماموريت در واقع بر امنيت منطقه و همكاري احتمالي بين اسراييل و كشورهاي عربي خليجفارس، بهويژه عربستان، در قالب ائتلافي براي مهار ايران متمركز خواهد بود. در شرايطي كه مذاكرات برجام تاكنون ناموفق بوده، سفر بايدن به اسراييل و عربستان و ايجاد همكاريهاي جديد منطقهاي در زمينه امنيت و احتمالا همكاري فني در بخش دفاعي بين اسراييل و كشورهاي خليجفارس ميتواند ضربهاي به اين مذاكرات باشد.
سردي سابق روابط امريكا و عربستان مطمئنا روابط اين كشور با چين را تسهيل كرده و روابط چين با رياض و همچنين روسيه را عميقتر كرده است. در واقع، عربستان پس از حمله به اوكراين، دقيقا بهدليل سردي روابط با دولت بايدن، از موضعگيري جانبدارانه امريكا و كشورهاي اروپايي عليه روسيه اجتناب كرده است. بازگشت امريكا در كنار اسراييل و عربستان عليه تهران «ائتلاف در حال ظهور بين ايران، چين و روسيه را تحكيم خواهد كرد.» سوالي كه بايد بپرسد اين است كه آيا غرب از نظر ژئوپليتيكي براي داشتن يك رابطه استراتژيك با عربستان و ساير پادشاهيهاي خليجفارس با توجه به تواناييهاي آنها به عنوان بزرگترين توليدكنندگان انرژي در جهان و تنها توليدكنندگاني كه ميتوانند عملا بر بازارهاي انرژي تاثير بگذارند، مصمم است. امريكا ممكن است آماده از سرگيري فروش تسليحات تهاجمي به عربستان باشد و متقابلا بايدن انتظار افزايش توليد نفت را دارد. هدف اين است كه روسيه را بدون اينكه بحران انرژي بر اقتصادهاي غربي تاثير بيشتري بگذارد، مجازات كند.
تصادفي نيست بايدن مستقيما از فرودگاه تلآويو به شهر جده عربستان رفته است، حركتي كه در واقع نمايانگر فرصتي براي رياض جهت آغاز روند نزديك شدن به اسراييل است. حتي اخباري مبني بر مذاكرات براي افزايش هواپيماهاي اسراييلي مجاز براي پرواز بر فراز عربستان در ازاي موافقت اسراييل با توافق مصر و عربستان براي واگذاري حاكميت بر جزاير تيران از قاهره به رياض و صنافير درياي سرخ، در نزديكي سواحل جنوبي اسراييل منتشر شده است. در 7 جولاي، وزير همكاري منطقهاي اسراييل، اعلام كرده بود از عربستان خواسته است تا به پروازهاي مستقيم از اسراييل اجازه دهد تا زيارت مكه را براي اعضاي اقليت مسلمان اسراييل تسهيل كند.