پرتره مظفرالدين شاه را به خارجي‌ها فروختند يا گم شد؟
تابلوي گمشده كاخ گلستان كجاست؟
ايلنا| چندي است خبرها از گم شدن پرتره رنگ روغن مظفرالدين شاه اثر شاخص كمال‌الملك كه در تالار برليان كاخ گلستان قرار داشت، حكايت مي‌كنند. اين اخبار با استناد به سخنان دو كارمند سابق موزه منتشر شده است. براساس گفته‌هاي اين دو كارمند؛ پرتره رنگ روغن مظفرالدين شاه در سال ۱۳۷۸ از اين كاخ خارج و پس از انتشار تصوير آن در كاتالوگ حراج كريستيز لندن، در ۲۳ فروردين ماه ۱۳۷۹ مطابق با يازدهم آوريل سال ۲۰۰۰ در اين حراج به مبلغ ۴۴.۶۵۰ پوند انگلستان فروش رفته است. اين اتفاق درحالي رخ داده كه تاكنون هيچ گزارشي مبني بر مفقود شدن يا سرقت اين اثر در اسناد سازمان ميراث‌فرهنگي يافت نشده است.
در اين پرتره مظفرالدين شاه قاجار يونيفرم مخصوص به تن كرده كه با مدال‌هايي زينت بخشيده شده است. او كلاه سياه پر‌دار جواهرنشاني به سر دارد و درحالي كه سبيل‌هايش را تاب داده، به روبرو خيره شده است. طبق اطلاعات در وب‌سايت حراجي كريستيز، در سمت چپ پايين تابلو نيز امضايي از كمال‌الملك ـ نقاش ايراني ـ ديده مي‌شود. قدمت نقاشي سال ۱۳۱۹ هجري قمري/ ۲-۱۹۰۱ ميلادي اعلام شده است. در حراجي سال ۲۰۰۰ ميلادي، قيمت برآورد شده براي فروش اين تابلو، رقمي بين ۱۲ تا ۱۸ هزار پوند انگليس بود اما در نهايت به مبلغ ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوند فروخته شد.
حالا پس از ۲۲ سال، ادعاهايي درباره خروج اين تابلو از كاخ آفرين امامي (مدير مجموعه ميراث جهاني كاخ گلستان) با اشاره به آنكه طرح چنين مساله‌اي در اين زمان عجيب است به ايلنا گفت:« از زماني كه كاخ گلستان ابواب جمعي داشته و تحويل آثار به امين اموال آغاز شد، اثري از اين تابلو پرتره مظفرالدين شاه در ميان آثار ليست‌بندي شده ابواب جمعي كاخ گلستان نبوده است. درواقع مي‌توان گفت از همان ابتدا كه شاهد تحويل آثار به امين اموال‌ها بوديم، چنين اثري در ليست هيچ‌يك از اين امين اموال‌ها وجود نداشته و هنوز هم ندارد. ضمن آنكه امين اموال‌هاي جديد، ليست‌هاي خود را از امين اموال‌هاي قبلي تحويل گرفته‌اند. بر اساس تصاوير منتشر شده كه در مرحله نخست بايد اصالت آنها سنجيده شود، نشان داده شده كه چنين تابلويي در كاخ گلستان بوده اما هيچ مدركي دال بر آنكه اين تابلو چه زماني از ديوار پايين آمده، در دست نيست. علاوه بر ليست امين اموال تابلوها، از تمام ۱۴ امين اموال كاخ گلستان درخصوص وجود چنين تابلويي در ليست اموال تحويل داده شده به آنها، سوال شده و پس از پرس‌وجو از امين اموال‌ها متوجه شديم كه چنين اثر و تابلويي از پرتره مظفرالدين شاه در ابواب جمعي هيچ‌يك از امين اموال‌ها نيست. البته در مركز اسناد كاخ گلستان اسنادي وجود دارد كه قابليت رديابي آثار دوره پهلوي را براي ما به وجود مي‌آورد. مسوولان كاخ گلستان نيز در تلاش هستند كه بررسي‌هاي لازم را درخصوص اين اثر انجام دهند كه آيا چنين تابلويي در اموال دوره پهلوي بوده يا خير. در دوره قاجار مرسوم بود برخي از آثار هديه داده مي‌شدند، لذا اگر اثري از اين تابلو در ميان اموال دوره پهلوي به دست نيايد، مي‌توان گفت ممكن است اين تابلو در صورت تاييد اصالت عكس و تصوير آن، در دوره قاجار وجود داشته اما به دوره پهلوي نرسيده است. صحت و اصالت‌سنجي عكس منتشر شده كه تابلو مظفرالدين شاه را در تالار برليان نشان مي‌دهد بايد سنجيده شود اما مي‌توان گفت، اين عكس متعلق به بعد از انقلاب نيست چراكه عكس‌ها در اين دوره اكثرا رنگي چاپ شده بودند. حتي از دوره پهلوي دوم به بعد عكس‌هاي رنگي داريم درحالي كه عكس‌هاي منتشر شده سياه و سفيد هستند و از آنجا كه عكس در ظاهر بسيار قديمي است، مي‌توان گفت اين عكس از دوره قاجار است و با دوربين آنالوگ و به صورت سياه و سفيد گرفته شده. اصالت عكس و اينكه براي چه تاريخي است هم بايد مورد بررسي قرار گيرد. البته بر اساس بررسي‌هاي انجام شده در تصاوير منتشر شده، متوجه شديم كه تفاوت‌هايي بين تابلويي كه گفته مي‌شود در كريستيز فروش رفته با تابلويي كه در عكس تالار برليان هست، وجود دارد. چنانكه تزيينات مربع شكل طلايي كه در تابلوي منسوب به كريستيز ديده مي‌شود، در عكس تالار برليان وجود ندارد. همچنين قاب بيضي شكلي كه در اين تصاوير ديده مي‌شود، متفاوت است. بنابراين مي‌توان اين نتيجه را هم گرفت كه شايد اگر تابلويي در كريستيز فروش رفته، تقلبي بوده يا شايد تابلوي ديگري غير از اين اثر باشد. هرچند اينها مانع بررسي ما براي كشف سرانجام تابلوي موجود در عكس‌ها نمي‌شود.»
احمد دزواره‌اي (رييس مجموعه كاخ گلستان در سال‌هاي اوايل انقلاب تا ۱۳۸۶) نيز در ادامه با تاكيد بر آنكه انتشار چنين اخباري درخصوص خروج تابلوي پرتره مظفرالدين شاه در سال ۱۳۷۸ از كاخ گلستان كذب است، گفت: «در تالار برليان؛ تابلويي از مظفرالدين شاه نداشتيم. اصلا تابلوي ايراني نداشتيم و تمام تابلوها خارجي هستند. اين تابلوها هم‌اكنون هم در تالار برليان هستند. بر اساس دفتر ۱۳۱۷ مكاتباتي با كريستيز داشتيم و آثاري كه در اين اسناد ثبت شده بود را برگردانديم و نامه‌هاي آن هم موجود است. درواقع اگر اثري وجود داشت كه در اسناد ۱۳۱۷ ثبت شده بود و در اوايل انقلاب از كشور خارج شده بود، با نامه‌نگاري‌هاي انجام شده، آنها را بازگردانديم و چنين تابلويي از پرتره مظفرالدين‌شاه كه گفته مي‌شود در كاخ گلستان وجود داشت، در اين استعلامات وجود نداشت. تمام پرونده‌هاي تابلوهاي بازگردانده شده از جمله مرقع دوره صفوي در اسناد كاخ گلستان موجود است. حال اگر چنين اثري وجود داشته و نامي از آن در اسناد آورده نشده باشد، بحث جداگانه‌اي است. ولي از سال ۱۳۵۰ كه من در كاخ گلستان بودم چنين تابلويي درعمارت برليان نبوده.»
جبار آوج (معاون اجرايي كاخ گلستان) كه از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۰ امين اموال تالار برليان بود، نيز گفت: « كاخ گلستان اموال زيادي داشته كه اكنون در كاخ وجود ندارد. به‌طور مثال در عكس منتشر شده، فرشي با زمينه سفيد رنگ وجود دارد كه اين فرش نيز اكنون در كاخ گلستان نيست چراكه بسياري از اشياي كاخ گلستان تا قبل از سال ۱۳۶۴ كه ثبت و ضبط شوند به مرور به موزه‌هاي ديگر انتقال يافته‌اند. بخشي از اموال كاخ گلستان در آن سال‌ها به كاخ سعدآباد، نياوران، موزه جواهرات سلطنتي و... منتقل شده است. از اين رو بسياري از اشياء و اموال كه در گذشته متعلق به كاخ گلستان بودند را مي‌توانيد در ساير كاخ‌ها و موزه‌ها هم ببينيد. البته در اوايل انقلاب حساسيت و حراست از ميراث به حد و اندازه اكنون نبود و اشياي كاخ گلستان بين سال‌هاي ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۴ به‌طور دقيق در زمره دفاتر ثبت شده است. همچنين نبايد فراموش كرد كه كاخ گلستان در دوره پهلوي موزه بود و مواقعي كه مهمان ويژه داشتند، كاخ تعطيل و تبديل به مهمانسرا مي‌شد. اگر تابلو پرتره مظفرالدين شاه متعلق به كاخ گلستان باشد، ممكن است قبل از سال‌هاي ۱۳۶۱ از كاخ خارج شده باشد.»