روايت‌هاي متفاوت تهران و پاريس از يك گفت‌وگوي تلفني
آيا برجام براي دو طرف
بي‌ارزش شده است؟
گروه ديپلماسي
چند روز مانده به سالروز آغاز به كار دولت سيزدهم در ايران، اميدها براي احياي برجام كاهش يافته است. در حالي كه يك سال پيش برخي گمانه‌زني‌ها حاكي از آن بود كه با توجه به تصميم نظام براي به سرانجام رساندن مذاكرات و رفع تحريم‌ها، روي كار آمدن دولتي محافظه‌كار و به اصطلاح يكدست شدن حاكميت مي‌تواند به احياي سريع‌تر برجام كمك كند اما تجربه يك سال گذشته نشان مي‌دهد كه هرچند اين دولت در حوزه سياست‌هاي منطقه‌اي و تنش‌زدايي از رابطه با برخي كشورها و در راس آنها عربستان سعودي مسير قابل قبولي را طي كرده اما برجام همچنان در يك ايستگاه مانده به احيا متوقف مانده است. هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و ايالات متحده همچنان از نشستن دور يك ميز سر باز مي‌زنند و انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مسووليت پيام‌رساني را بر‌عهده دارد و البته قطر و عمان نيز در ميان بازيگران غيربرجامي فعال‌تر از پيش شده و تلاش مي‌كنند ديدگاه‌هاي تهران و واشنگتن را به هم نزديك كنند. تلاشي كه به نظر نمي‌رسد ره به جايي برده باشد. در ده روز اخير دو سفر جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده به غرب آسيا و حضور ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در تهران گمانه‌زني‌هاي بسياري را درباره فرجام برجام به راه انداخت. تلاش جو بايدن براي نزديك كردن بيش از پيش كشورهاي عربي به اسراييل و پيشبرد پروژه ايران‌هراسي به علاوه جلب نظر عربستان براي كمك به بازگرداندن تعادل به بازار جهاني انرژي در سايه جنگ اوكراين از يك‌سو و نحوه استقبال ايران از رييس‌جمهور روسيه به علاوه محتواي متفاوت سخنان رهبر انقلاب در ديدار با ولاديمير پوتين و تاكيد بر توسعه همه‌جانبه رابطه تهران - مسكو بسياري را به اين باور رساند كه هم تهران و هم واشنگتن از احياي برجام نااميد شده و به گزينه‌هاي جايگزين فكر مي‌كنند. در حالي كه خبري از دور جديد مذاكرات غيرمستقيم ميان ايران و ايالات متحده نيست، شامگاه شنبه سايت رياست‌جمهوري ايران از تماس تلفني 120 دقيقه‌اي ميان ابراهيم رييسي و امانوئل مكرون روساي جمهور ايران و فرانسه خبر دادند. هرچند كه طرف ايراني در متن خبر تنظيم‌شده اشاره چنداني به سخنان رييس‌جمهور فرانسه نكرده اما در متن خبري كه كاخ اليزه منتشر كرده، آمده است كه مكرون نسبت به ادامه وضعيت جاري در مذاكرات برجام ابراز نگراني و نارضايتي كرده است. در بخش‌هايي از اين بيانيه آمده است امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه، در تماس تلفني با ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران از فقدان پيشرفت در مذ اكرات احياي توافق هسته‌اي موسوم به برجام ابراز نارضايتي كرده و خطاب به رييس‌جمهور ايران گفته است ايران مي‌بايست تصميم واضحي درخصوص دستيابي به توافقي براي احياي برجام و بازگشت اين كشور به تعهداتش بگيرد. رييس‌جمهوري فرانسه در اين گفت‌وگو تصريح كرده است كه احياي برجام همچنان ممكن است، اما مي‌بايست هرچه زودتر اتفاق بيفتد. براساس گزارش اليزه، مكرون در اين تماس تلفني «نگراني عميق خود را در مورد وضعيت چهار شهروند فرانسوي كه به گفته او به‌طور خودسرانه در ايران بازداشت شده‌اند تكرار كرده و خواستار «آزادي فوري آنان» شد.
به گزارش «اعتماد» در متن خبري كه پايگاه اطلاع‌رساني رياست‌جمهوري منتشر كرده درباره سخنان رييسي و مكرون درباره مذاكرات احياي برجام آمده بود: رييسي با تقبيح اقدامات و مواضع غيرسازنده امريكا و كشورهاي اروپايي، صدور قطعنامه در آژانس انرژي اتمي را اقدامي بحران‌ساز و با هدف ايجاد فشار عليه ملت ايران دانست كه موجب ضربه زدن به اعتماد سياسي شد. رييسي حصول توافق را در گرو حل‌وفصل كامل مسائل پادماني و ارايه تضمين‌هاي لازم از جمله در قبال استمرار پايبندي معتبر طرف‌ها به توافق و تامين منافع اقتصادي ملت ايران دانست.
به گزارش «اعتماد» در حالي كه سفر ماه گذشته جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به تهران بارقه‌هايي از اميد را براي احياي برجام زنده كرده بود اما مذاكرات دوحه ميان هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا كه كمتر از 48 ساعت به طول انجاميد نشان داد كه فاصله مطالبه‌هاي تهران و واشنگتن به اين سهولت قابل كاهش نيستند. در چند روز اخير لحن مقام‌هاي امريكايي هم تندتر از قبل شده و پاسكاري توپ به زمين ايران هم ادامه دارد. به عنوان مثال، ويكتوريا نولاند، معاون وزير خارجه امريكا در امور سياسي روز جمعه مدعي شد كه توافق با ايران روي ميز قرار دارد. به گزارش خبرگزاري فارس اين مقام ارشد امريكايي طي سخناني ادعا كرد: «اگر ايراني‌ها بخواهند توافق روي ميز قرار دارد. تنها يك تصميم‌گير در ايران وجود دارد و مي‌تواند نفت ايران را به بازار بازگرداند اما اگر توافق را نپذيرد ما فشار را افزايش خواهيم داد.»
«ند پرايس» سخنگوي وزارت خارجه امريكا نيز بامداد روز جمعه در حالي كه كشورش با نقض تعهدات خود در برجام از اين توافقِ مورد تاييد شوراي امنيت خارج شده و تاكنون گامي در جهت بازگشت به تعهداتش انجام نداده بار ديگر طبق رويه معمول، مسووليت تصميم‌گيري در مذاكرات رفع تحريم‌ها را به گردن ايران انداخته بود. او در نشست خبري روزانه با خبرنگاران گفت: «براي تشخيص دادن اين واقعيت كه ايران در حال حاضر تصميم‌هاي سياسي لازم براي بازگشت دوجانبه به برجام را نگرفته نياز به داشتن تاييدهاي امنيتي ندارد.» اين مقام امريكايي همچنين مدعي شده كه اگر ايران مي‌خواست به توافق برگردد فرصت‌هاي زيادي از جمله مذاكرات وين، مذاكرات دوحه و رايزني با واسطه‌هاي اروپايي داشته است.
به گزارش «اعتماد»، طولاني شدن روند مذاكرات احياي برجام، قرار گرفتن چين، روسيه و تروييكاي اروپايي در حاشيه، جنگ اوكراين و تبعات آن بر رابطه مسكو با تهران و پكن در كنار نيم‌نگاهي كه تصميم‌گيران در ايران به نتيجه انتخابات ميان‌دوره‌اي امريكا و پس از آن انتخابات رياست‌جمهوري آتي در اين كشور دارند از اهميت احياي برجام كاسته است. در اين ميان مقاومت ايالات متحده در برابر مطالبه ايران براي برخورداري از تضمين اقتصادي در صورت احياي برجام عملا تصميم‌گيران در تهران را به اين سمت برده كه عمر توافق احياي برجام مانند عمر اصل توافق كوتاه خواهد بود. از سوي ديگر توسعه برنامه هسته‌اي ايران در سه سال اخير در طرف‌هاي مقابل تهران در مذاكرات هم اين پرسش را ايجاد كرده كه آيا احياي توافقي كه بندهاي غروب آن يك به يك در حال فرارسيدن هستند آنها را به هدف اوليه از حصول و اجراي برجام مي‌رساند؟ تهران يك سال پس از خروج ايالات متحده از برجام، در پنج مرحله گام‌هاي كاهش تعهدات برجامي را برداشت و در نهايت با اجرايي شدن مصوبه مجلس شوراي اسلامي در آذرماه 1399 غني‌سازي بيش از 20درصد و همچنين توقف اجراي پروتكل الحاقي هم كليد خورد.
در حالي كه طرف غربي هيچ‌گاه تمايل خود براي حصول توافقي جديد با تهران را پنهان نكرده، هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران در دولت‌هاي دوازدهم و سيزدهم تاكيد داشتند كه برجام و مفاد آن قابل مذاكره مجدد نيستند.
به گزارش «اعتماد»، همزمان با متوقف شدن مذاكرات احياي برجام، پرونده اختلاف‌هاي پادماني ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز لاينحل باقي مانده و به گفته ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اين گره نيز بايد در قالب مذاكرات احياي برجام باز شود. در شرايطي كه ايران و آژانس درباره اين اختلاف‌ها راه به جايي نبرند كانال شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌تواند مانند گذشته مسيري براي انتقال پرونده ايران به شوراي امنيت سازمان ملل متحد و كليد خوردن مسير بازگشت قطعنامه‌هاي معلق‌شده شوراي امنيت عليه ايران باشد.