تمركز توليد محصولات كشاورزي در نقاط گرم و خشك

مركز فناوري اطلاعات و ارتباطات وزارت جهاد كشاورزي با انتشار گزارشي تحت عنوان سطح، توليد و عملكرد محصولات زراعي سال1400- ۱۳۹۹ جزيياتي از وضعيت بخش كشاورزي كشور را منتشر كرد. گزارش اين مركز نشان مي‌دهد كه نيمي از زمين‌هاي ايران تنها ۷.۷ درصد محصولات كشاورزي را تامين كرده‌اند. همچنين از كل اراضي زير كشت حدود 16,63 ميليون تن انواع محصولات برداشت شده است به‌طوري كه 37,92 درصد ميزان توليد محصولات زراعي متعلق به اراضي با كشت آبي و 63,7 درصد بقيه ميزان توليد متعلق به اراضي با كشت ديم بوده است. بر اساس اين گزارش در سال زراعي 1400- ۱۳۹۹  سطح زير كشت محصولات زراعي حدود ۱۱ ميليون هكتار بوده است كه از اين مقدار ۵۰.۴۵ درصد متعلق به زمين‌هاي ديم و ۴۹.۵۵ درصد زمين آبي بوده است. در ادامه اين گزارش از سهم اندك زمين‌هاي زير كشت ديم از محصولات نهايي پرده برداشته شده است به‌طوري كه تنها ۷.۶۳ درصد از محصولات زراعي برداشت شده از طريق اين زمين‌ها برداشت شده است. از ۱۱ ميليون هكتار زمين زير كشت، ۸۰.۱۸ درصد به كشت غلات، ۳.۷۹ درصد به كشت حبوبات، ۴.۸۶ درصد به كشت محصولات صنعتي، ۲.۹۶ به كشت سبزيجات، ۱.۳ درصد به كشت نباتات علوفه‌اي و ۰.۴۹ درصد به ساير موارد اختصاص داشته است. در جدول پيوست هركدام از بخش‌هاي بالا از تناژ محصول نهايي كشور قابل مشاهده است. 
كدام استان‌ها بيشترين محصول را
 توليد مي‌كنند؟
بنا بر اطلاعات اين گزارش، استان‌هاي خوزستان، فارس، اصفهان، خراسان رضوي، آذربايجان غربي و تهران بيشترين سهم را در وزن محصولات نهايي كشاورزي به خود اختصاص داده‌اند. استان خوزستان به تنهايي 17.4 درصد از كل توليد محصولات كشاورزي را به خود اختصاص داده است.   حضور استان‌هاي فارس، اصفهان و خراسان رضوي در در رتبه‌هاي بالاي توليد محصولات كشاورزي در حالي است كه اين سه استان به ترتيب رتبه‌هاي ۳، ۱۶ و ۱۱ را در بين سطح زيركشت استاني به خود اختصاص داده‌اند. يعني تمركز توليد در استان‌هايي است كه هم آب و هواي خشك دارند و هم سطح زير كشت كمتري به خود اختصاص داده‌اند.  بالا بودن سهم توليدات كشاورزي در اين استان‌ها آن هم با دارا بودن زمين‌هاي زراعي آبي را مي‌توان جزو «عجايب كشاورزي در ايران» ناميد. به‌طور مثال در حالي كه اين استان‌هاي خشك و كم آب در رده‌هاي بالايي توليد محصولات كشاورزي هستند و منابع آبي را مي‌بلعند؛ استان كهگيلويه و بويراحمد با دارا بودن آب و هواي كوهستاني و منابع آبي فراوان در رتبه آخر ميزان وزني (0.4درصد) توليد محصولات كشاورزي قرار گرفته است! استان‌هايي نظير اردبيل، كردستان، چهارمحال و بختياري و گيلان نيز علي‌رغم دارابودن مزاياي كشاورزي، در نيمه دوم اين جدول حضوردارند.
كشت ذرت علوفه‌اي به جاي گندم
 بيشترين ميزان توليد «آبي» در سال زراعي گذشته، مربوط به «ذرت علوفه‌اي» بوده است. ذرت علوفه‌اي، سومين محصول زراعي دنيا ازنظر سطح زير كشت و دومين محصول بعد از گندم از نظر ميزان توليد است كه علاوه بر تامين دانه و علوفه مورد نياز مرغداري‌ها و دامداري‌ها درصنعت غذايي، شيميايي و دارويي نيز از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. به نظر مي‌رسد كه اقليم گرم و خشك ايران كشاورزان را به سمت توليد اين محصول كشانده است. چرا كه اين گياه نياز به درجه حرارت بالاي 20 درجه سانتيگراد دارد.  اما همزمان ذرت گياهي است كه براي رشد به‌شدت نياز به آب هم پيدا مي‌كند، در طول 45 روز اول رشد ذرت بين صفر تا 3/8 ميلي‌متر و در طول گرده افشاني 9 ميلي‌متر در روز، بعد از گرده‌افشاني 13 ميلي‌متر در روز مصرف آب دارد. آب مورد نياز ذرت 600-400 ميلي‌متر در كل دوره رشد و نمو است. مطابق گزارش وزارت جهاد كشاورزي در سال زراعي گذشته، 10.8 ميليون تن از اين محصول توليد شده كه بيش از 18.5 درصد از كل ميزان توليدات محصولات كشاورزي به صورت «آبي» را تشكيل داده است. با توجه به نياز اين گياه به هواي گرم، تمركز توليد اين محصول به سمت استان‌هاي با اقليم گرم و خشك رفته است. فارس 22.2 درصد، تهران 14 درصد، خوزستان 12.1 درصد، اصفهان 10.1 درصد و خراسان رضوي 7.1 درصد از سهم توليد اين گياه را در دست داشته‌اند و در مجموع حدود 66 درصد از كل توليد ذرت علوفه‌اي را تامين كرده‌اند. محصولات ديگري چون گندم با عملكرد 8.1 ميليون تن و چغندر قند با 6.2 ميليون تن رتبه‌هاي بعدي را به خود اختصاص داده‌اند.  نكته جالب اينكه وزارت جهادكشاورزي عنوان كرده صادرات ذرت دامي در سال 1400 «صفر» بوده است. اين «صفر» بودن صادرات دو گزينه براي تحليل باقي مي‌گذارد: يا اين وزارتخانه آمار دسترسي نداشته و ترجيح داده در اين باره سكوت كند يا همه اين محصول به‌طور كامل در داخل صرف خوراك دام شده است. اين در حالي است كه آمار اين وزارتخانه نشان مي‌دهد در سال گذشته حدود دو ميليون تن نيز ذرت دامي به ارزش 641.8 ميليون دلار وارد كشور شده است. 
سهم زمين‌هاي آبي و ديم در هر استان
بر اساس اطلاعات موجود در گزارش وزارت جهاد كشاورزي مي‌توان به يك جدول جامع در خصوص سهم زمين‌هاي زراعي و ديم در هر استان در سال ۱۳۹۹ با نگاهي به شرايط اقليمي آن (بر اساس نقشه رسمي اطلس سازمان نقشه‌برداري) دست يافت.