اتحاديه اروپا از تهران و واشنگتن خواست به «متن نهايي» پاسخ بدهند
برجام در انتظار بلي يا خير؟
سارا معصومي
مذاكرات براي احياي توافق هسته‌اي ميان ايران و تركيب اوليه 1+5 (بريتانيا، فرانسه، ايالات متحده، روسيه، چين و آلمان) روزهاي جديدي را تجربه مي‌كند. روزهايي كه مي‌تواند در آينده‌اي نه چندان دور به اعلام حصول توافق يا شكست 16 ماه مذاكره منتهي شود. 4 روز مذاكرات فشرده در سه نوبت صبح ظهر و شب ميان اعضاي باقيمانده در برجام و ايالات متحده در دو سطح روساي هيات‌ها و كارشناسي به دو روايت متفاوت منتهي شد. روايتي كه از زبان انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و هماهنگ‌كننده گفت‌وگوها شنيده شد، اين بود كه متن نهايي توافق به دست آمده و اكنون اعضاي برجام به علاوه ايالات متحده بايد در پايتخت‌ها درباره رد يا پذيرش آن تصميم‌گيري كنند. روايت طرف ايراني با روايت مورا كه به نظر مي‌رسد از حمايت ايالات متحده هم برخوردار است، متفاوت بود. ايران مي‌گويد متني كه انريكه مورا روي ميز گذاشته حاوي ابتكارهايي براي حصول توافق است كه تهران نظرات اوليه را درباره آن داده و به بررسي بيشتر نياز دارد.
در 24 ساعت گذشته از پايان اين دور از مذاكرات وين، مقام‌هاي آگاه اروپايي و امريكايي فضاي رسانه‌اي پيرامون آنچه در وين گذشت را در دست گرفته و اين‌گونه وانمود كردند كه اكنون توپ در زمين تهران است. توپي كه به گفته مقام‌هاي اروپايي ديگر امكان پاسكاري آن وجود ندارد يا بايد به دروازه توافق راه پيدا كند يا به اعلام پايان پروسه مذاكرات منتهي شود.
در اين بازه زماني يك يا چند مقام امريكايي بدون افشاي نام موضع واشنگتن درباره متن نهايي از نظر انريكه مورا را اعلام كردند. در حالي كه خبرگزاري رويترز به نقل از يك سخنگوي وزارت خارجه اين كشور گفته بود كه اين متن «بهترين و تنها مبناي ممكن براي احياي توافق هسته‌اي ۲۰۱۵ ايران بوده و امريكا آماده توافق سريع بر اساس متن پيشنهادي اتحاديه اروپاست، اما يك مقام آگاه ديگر در وزارت خارجه امريكا لحن محتاطانه‌تري انتخاب كرده و گفت كه ما در حال مطالعه متن هستيم و پاسخ‌هاي‌مان را به اروپا مي‌دهيم.
همزمان خبرنگاران امريكايي به نقل از يك مقام ارشد ديگر اطلاعات بيشتري درباره موضع امريكا منتشر كردند. به گفته اين مقام امريكايي تغييراتي كه روي متن پيشنهادي جوزپ بورل در طول 4 روز مذاكره اعمال شد، جزيي بودند و امريكا هنوز پاسخ رسمي به اين متن نداده و در حال مرور آن است، اما احتمالا آن را به عنوان متن نهايي مي‌پذيرد. به ادعاي اين مقام امريكايي ايران از مطالبه پيشين درباره حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از ليست گروه‌هاي به اصطلاح تروريستي وزارت خارجه امريكا صرف‌نظر كرده اما اكنون خواهان بسته شدن پرونده اختلاف با آژانس بر سر تعهدات پادماني است. اين مقام امريكايي باز هم توپ را به زمين ايران انداخته و ادعا كرد كه اكنون تهران بايد ببيند، مي‌تواند از عهده اختلاف‌هاي داخلي بر سر پذيرش متن برآيد يا خير. به گزارش «اعتماد»، در حالي كه انريكه مورا در سخنان شامگاه دوشنبه از تعيين ضرب‌الاجل زماني براي اعلام نظر پايتخت‌ها سرباز زد، اما اين مقام امريكايي ادعا كرد كه ايران بايد نظر خود را در10 روز آتي اعلام كند.
به گزارش «اعتماد»، از آنجا كه متن مدنظر انريكه مورا منتشر نشده به سختي مي‌توان ادعاهاي مطرح شده درباره جزييات آن يا ميزان تفاوت متن در اين دور را مشخص كرد، اما يك منبع آگاه ايراني به «اعتماد» مي‌گويد كه پيش‌نويس موجود در مقايسه با متن اسفندماه بهبود پيدا كرده و به ويژه از جهت ارايه اطمينان اقتصادي به فعالان و شركاي تجاري ايران، امتيازات قابل توجهي دارد. تضمين اقتصادي درباره بهره‌مندي كامل اقتصادي ايران از احياي برجام يكي از مطالبه‌هاي مهم و غيرقابل تغيير هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران در دولت‌هاي دوازدهم و سيزدهم بوده است.
در اين دور از مذاكرات براي احياي برجام بيش از پيش بر مطالبه تهران درباره ضرورت تعيين تكليف موضوع ادعاهاي پادماني عليه برنامه هسته‌اي ايران تمركز شد. مساله‌اي كه به نظر مي‌رسد نشان‌دهنده حل اختلاف‌هاي اساسي ميان تهران و واشنگتن در ساير موضوعات مورد اختلاف است. در حالي كه انريكه مورا، معاون جوزپ بورل در نشست خبري پس از پايان اين دور از مذاكرات وين چند بار تاكيد كرد كه اين مساله بايد در رايزني‌ها ميان ايران و آژانس حل و فصل شود، اما نگاه ايران كاملا متفاوت است. يك منبع آگاه در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: غربي‌ها در حالي ادعا مي‌كنند كه ايران بايد ميان برجام و موضوعات پادماني تفكيك قائل شود، چراكه اين مساله مي‌تواند حرفهاي و مستقل بودن آژانس را زير سوال ببرد كه اتفاقا اساس امنيتي‌سازي پرونده ايران در گذشته از آژانس و با سياسي‌كاري‌هاي اين نهاد آغاز شد. جمهوري اسلامي ايران به درستي و براساس تجربه به آژانس بين‌المللي به عنوان نهادي مستقل اعتماد ندارد. ايران نه مي‌تواند عملكرد سياسي شوراي حكام در گذشته و نه در حال را فراموش كند و نه سفرها و رايزني‌هاي دايمي مديركل اين نهاد با مقام‌هاي رژيم اسراييل را كه حتي در مهم‌ترين معاهده اين آژانس هم عضويت ندارد! در ميانه 16 ماه مذاكره ميان ايران و 1+4 به شكل مستقيم و تهران و واشنگتن به شكل غيرمستقيم آژانس در اقدامي كاملا سياسي كه روند مذاكرات را هم تحت‌الشعاع قرار داد اقدام به صدور قطعنامه عليه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران كرد. لذا طبيعي است كه جمهوري اسلامي ايران با درخواست براي حل و فصل اين موضوع از نبود اهرم فشار سياسي در آينده عليه خود مطمئن شود.
لورا روزن، خبرنگار امريكايي در نشريه ديپلماتيك گزارشي درباره آنچه در اين دور از مذاكرات وين گذشت، نوشته است: به موازات رايزني‌ها براي احياي برجام، نمايندگان 5 عضو دايم شوراي امنيت به علاوه آلمان جلساتي را برگزار كردند تا به نقشه راهي برسند كه در سايه آن ايران به سوالات آژانس درباره برخي فعاليت‌هاي هسته‌اي در گذشته پاسخ داده و در نتيجه همزمان با احياي برجام اين پرونده هم مختومه شود.
يك مقام اتحاديه اروپا مي‌گويد كه در جريان اين چهار روز مذاكره، پيشرفت‌هايي در 4 تا 5 پاراگراف از متن توافقي 35 صفحه‌اي كه در 16 ماه گذشته نوشته شده به دست آمد. اگر اين تغييرات مطلوب طرفين واقع شود نقشه راه بازگشت همه به اجراي تعهدات برجامي مشخص مي‌شود. اكنون ما بايد از پايتخت‌ها يك بله يا نه بشنويم. البته جزييات اين پروسه را شخص جوزپ بورل بايد تعيين كند و مشخص نيست كه آيا او بازه زماني مشخصي براي دريافت اين پاسخ تعيين كند يا خير .
لورا روزن در ادامه اين گزارش اشاره كرده كه در هيات مذاكره‌كننده ايران بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي و رضا نجفي كه سابقه حضور در نمايندگي ايران نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين در فاصله سال‌هاي 2008 تا 2011 را در كارنامه دارد، حضور داشتند . روزن نتيجه‌گيري كرده كه حضور اين دو نفر نشان‌دهنده جديت تهران براي حل و فصل اين اختلاف‌ها پادماني با آژانس همراستا با به نتيجه رسيدن مذاكرات احياي برجام است. در ادامه اين گزارش آمده كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از تهران مي‌خواهد درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي به شمول مواد اعلام نشده‌اي توضيح بدهد كه تاريخ آن به قبل از 2003 بازمي‌گردد اما آژانس به اسناد اين فعاليت‌ها در سال 2018 و از طريق اسراييل دست پيدا كرده است. ايران مي‌گويد در ماه مارس به پرسش‌هاي آژانس در اين زمينه پاسخ داده اما آژانس اين پاسخ‌ها را ناكافي مي‌داند. يك مقام اتحاديه اروپا مي‌گويد كه مذاكرات درباره مسائل پادماني ميان 1+5 در جريان است و آنها هم با ايران در تماس مداوم هستند تا بتوانند بيانيه‌اي را كه در ماه مارس تا حدودي بر سر آن توافق كردند به‌روزرساني كنند. اين بيانيه بايد به دلايلي به‌روزرساني شود.
لورا روزن در ادامه مي‌نويسد كه هرچند در نتيجه اين دور از مذاكرات وين از فاصله اختلاف‌هاي تهران و واشنگتن كاسته شده اما يك كارشناس نزديك به مذاكرات مي‌گويد كه اين بيم وجود دارد كه برجام به ايستگاه احياي دوباره نرسد. لورا روزن در ادامه به نقل از علي واعظ مي‌نويسد: ظاهرا تهران تمايل دارد گفت‌وگوها درباره متن را ادامه دهد و اينكه طرف اروپايي ترجيح داد به جاي ادامه مذاكره تا حصول نتيجه، مذاكرات را متوقف كرده و از متن نهايي سخن بگويد نشانه خوبي نيست و نشان مي‌دهد كه هنوز انعطاف كافي براي نهايي كردن مذاكرات وجود ندارد. به نظر من ايراني‌ها تلاش مي‌كنند تعهد 1+5 را براي بستن پرونده اختلافي با آژانس در حوزه پادماني دريافت كنند. آنها مي‌خواهند مطمئن شوند كه پس از ارايه پاسخ‌ها به آژانس اين پرونده بسته مي‌شود و به سرنوشت تفاهمي كه در ماه مارس داشتند، مبتلا نخواهد شد.
سايت خبري - تحليلي امواج نيز در گزارشي به توضيح آنچه در وين گذشت، پرداخته و در نتيجه‌گيري متفاوت نوشته است: با توجه به نزديك بودن نشست آتي شوراي حكام و سفر ابراهيم رييسي به نيويورك به منظور شركت در مجمع عمومي، مي‌توان انتظار يك گشايش را داشت. البته فراموش نكنيم كه مسابقه ايران و امريكا بر سر تشديد تحريم و افزايش سانتريفيوژ هم ادامه دارد. در حالي كه جو بايدن سياست فشار حداكثري دولت پيشين امريكا عليه ايران را كنار نگذاشت دولت ابراهيم رييسي هم بر توانمندي هسته‌اي ايران مي‌افزايد.
به گزارش «اعتماد»، با بازگشت هيات مذاكره‌كننده به تهران بايد منتظر برگزاري مجموعه‌اي از جلسات در نهادهاي تصميم‌گير با حضور هيات مذاكره‌كننده باشيم. روندي كه به نظر مي‌رسد در واشنگتن هم بايد طي شود. مجموع اظهارنظرهاي مقام‌هاي آگاه ايراني در 24 ساعت اخير نشان مي‌دهد كه متن نهايي كه مورا از آن سخن مي‌گويد هنوز نظر مثبت ايران را جلب نكرده و در صورتي كه جمع‌بندي نهادهاي تصميم‌گيرنده در تهران هم اين باشد بايد ديد كه آيا اتحاديه اروپا به عنوان هماهنگ‌كننده مذاكرات از سخنان 24 ساعت اخير مبني بر پايان مذاكره بر سر متن عقب‌نشيني كرده و مجددا بررسي ملاحظه‌هاي احتمالي تهران را در دستور كار قرار مي‌دهد يا خير؟
«ميخاييل اوليانوف»، نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در «وين» در خصوص روند مذاكرات گفت كه گرچه دلايلي براي احياي برجام وجود دارد، اما جزييات دشوار است.
او در صفحه توييتري خود در اين باره نوشت: «در حقيقت منظورم اين است كه تمام دلايل با احترام به تمامي طرف‌هاي توافق هسته‌اي از جمله در وهله اول ايران، براي احياي برجام و مثل هميشه دشواري‌هايي در جزييات وجود دارد.» اوليانوف در توييت ديگري در خصوص دور فعلي مذاكرات وين گفت: «اين حرف‌ها به نظر حرفهاي نهايي نمي‌آيند. تصميمات در پايتخت‌هاي طرف‌هاي برجام گرفته مي‌شود. آنها تصميم مي‌گيرند.»
توييتر نمايندگي دايم چين در وين در توييت‌هايي به نقل از «وانگ كان» نماينده دايم اين كشور در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در پايتخت اتريش، از ايالات متحده خواست براي به نتيجه رسيدن مذاكرات رفع تحريم‌ها تصميمات سياسي فوري بگيرد.اين ديپلمات چيني كه رياست هيات كشورش در مذاكرات وين را برعهده داشته است، «از امريكا خواست تا تصميمات سياسي فوري براي كمك به دستيابي به توافق زودهنگام در مذاكرات هسته‌اي ايران اتخاذ كند».وي همچنين گفت: از سرگيري مذاكرات وين نشان مي‌دهد كه پل زدن بر اختلافات از طريق گفت‌وگو و مذاكره تنها راه‌حل موضوع هسته‌اي ايران است.