زنان و پيادهروهاي شهري
زهرا نژادبهرام
شهر در آغوش پيادهروها جا خوش كرده است و بستري براي تردد و حركت شهروندان ايجاد كرده است؛ يكي از ويژگي‌هاي اصلي شهرها دراختيار گرفتن پيادهروهاي ايمن و امن و متناسب است اما به دلايل مختلف و تفوق ماشين بر انسان در طول سال‌هاي اخير به‌طور مداوم شاهد كاهش اين معبر اصلي شهري هستيم! شايد اگر در روش‌هاي حمل و نقل و تردد در شهر مفهوم پياده وارد عرصه عبور و مرور مي‌شد كمتر با اين مشكل روبه رو بوديم! پياده‌روهايي كه هر روز به نفع ماشين هويت و ماهيت آنها دستخوش تغيير مي‌شود تا جاي پارك خودرو‌ها و عرض خيابان براي تردد آنها روان‌تر صورت بگيرد! دراين ميان زنان به دليل اينكه نسبت به مردان كمتر از خودرو استفاده مي‌كنند و بيشتر از آنها كاربران پيادهروها هستند شايد بيشترين هزينه‌ها را در خصوص ناايمني پيادهروها پرداخت مي‌كنند. شهر تصويري از معابر و بناها و ويترين‌ها و انسان‌هايي است كه هر روز درميان حركت شهروندان رنگ‌هاي جديدي به خود مي‌گيرد، تنوع عابران و تنوع بناها تصويري متفاوت و پويا و زنده را در شهر به نظاره‌گران عرضه مي‌كند. زنان كه نيمي از جمعيت شهرها هستند شايد بيشترين عابران پيادهروها باشند آنان به دلايل متعد‌د همچون تامين مايحتاج خانوار، همراهي كودكان به مدرسه يا مهد‌هاي كودك، گردش و گذران اوقات فراغت يا طي مسير براي رسيدن به مقصد از بهره‌وران اصلي اين بخش از معابر هستند. پيچيدگي تردد زنان در شهر و مسووليت‌هاي چند‌گانه آنان منجر به استفاده بيشتر آنان ازشهر است از اين رو توجه به وضعيت پيادهروها و ضرورت‌هاي آماده‌سازي آن بيشتر مورد توجه است.
پيادهروهاي شهري به‌رغم ورود موج پياده‌راه‌سازي هنوز قابليت لازم براي ترددي ايمن را در بر ندارد، تهران با بيش از 10 هزار كيلومتر معبر نيازمند همين ميزان پياده‌رو متناسب است اما به واقع چه ميزان از آنها مناسب‌سازي شده و چقدر از آنها قادر است نياز شهروندان به ويژه زنان كه معمولا با بار خريد خانه همراه هستند يا كالسكه‌اي به دست دارند يا.....!؟ طول ناصاف، عرض كم، سد شدن معابر توسط مصالح ساختماني و... از مشكلاتي است كه عابران پياده هر روز با آن روبرو مي‌شوند. پيادهروها استانداردهاي لازم را ندارند و فضاي پيش‌بيني شده براي عبور عابران با حجم تردد آنان متناسب نيست . موانع متعددي مانند وجود صندوق‌هاي پست،سطل‌هاي زباله، خيابان و حتي تجمع مصالح ساختماني در مسير پيادهروها، رفتوآمد عابران را مختل كرده است. نور و روشنايي شبانه اكثر پيادهروها متعادل نيست . از ديگر مسائل مطرح در بافت بسياري از شهرها، استفاده از فضاي پياده‌رو توسط مغازه‌داران و همچنين استفاده براي پارك موتوسيكلت است كه به كاهش ظرفيت پيادهروها منجر شده است. به‌طوري كه گاهي مشاهده مي‌شود مغازه‌داران فضاي پياده‌رو و جلوي مغازه خود را مايملك خود مي‌پندارند. در تعدادي از پيادهروها هم، حفاري و كندن آسفالت از مدت‌ها قبل شروع شده و ادامه دارد و اين در حالي است كه مردم همچنان منتظر مرمت اين حفاري‌ها هستند! در حالي كه بر اساس قانون، «رفع خطر از بناها، ديوارهاي شكسته و خطرناك واقع در معابر عمومي و كوچه‌ها و اماكن و دالان‌هاي عمومي و خصوصي، پر كردن و پوشاندن چاه و چاله در معابر و جلوگيري از گذاشتن هر نوع اشيا در بالكن و ايوان‌هاي مشرف كه باعث زحمت و خسارت ساكنان شهر باشد، از وظايف شهرداري‌هاست.» طبق اصل ۹ ماده ۹۶ تبصره ۶ كتاب مجموعه قوانين و مقررات شهرداري‌ها «اراضي كوچه‌ها، ميدان‌ها، خيابان‌ها و معابر عمومي واقع در محدوده هر شهر، ملك عمومي محسوب شده و تعرض در اين معابر، تخلف تلقي مي‌شود و مي‌بايست شهرداري‌ها با متخلفان برخورد كنند. بر اساس تحقيقي نيمي از رفت‌و‌آمدهاي زنان در هفته (۵۰ درصد )پياده انجام مي‌شود، يعني دو برابر مجموع ترددها با وسايل نقليه شخصي و عمومي. به دليل تعداد زياد تردد پياده، اغلب ترددهاي زنان در مدت زمان كوتاه انجام مي‌شود، يعني نيمي از آنها طي يك ربع ساعت و يك چهارم در بيشتر از نيم ساعت به انجام مي‌رسد. بالاترين نرخ تردد مربوط به فعاليت‌هاي آموزشي و تحصيلي است كه ۲۵ درصد و پس از آن فعاليت‌هايي چون: 1- بيرون رفتن تنها جدا از جابه‌جايي‌هاي خانوادگي در روزهاي تعطيل و جابه‌جايي در شب‌ها است. 2- اين آمار مربوط به پنج روز اول هفته است و روزهاي تعطيل آخر هفته را شامل نمي‌شود. ورزشي و فرهنگي و تفريحي ۱۸ درصد، خريد1۶ درصد، همراهي فرزندان تا كلاس ۱۰ درصد و كار۱۰ درصد قرار‌دارند(1). دركنار اين مهم شايد يكي از اصلي‌ترين موارد امنيت تردد در پيادهروها است كه برگرفته از فضاهاي رها شده، نور ناكافي، در آنها مي‌باشد! طرح شوراي پنجم براي رفع فضاهاي بي‌دفاع در شهر تهران تلاشي براي امنيت‌زايي معابر شهري براي همه شهروندان به ويژه زنان بود كه به حاشيه رفته است! ترس از خشونت دراين نوع معابر و محدوديت‌سازي اختياري زنان در بهره‌گير‌ي از اين نوع پيادهروها و معابر در تحقيقات متعددي مورد تاكيد واقع شده است! در تحقيق ديگري در سال 1398 كه توسط پژوهشگاه علوم انساني درباره «وضعيت راحتي و امنيت پيادهروها» صورت گرفته نشان مي‌دهد ٤٨درصد پاسخگويان، ارزيابي منفي از ميزان امنيت و راحتي پيادهروهاي محله خود دارند و ٥٢درصد هم ارزيابي نسبتا خوب يا خوب از وضع پيادهروهاي محله خود دارند. اين تفاوت ديدگاه، نشان‌دهنده تفاوتي است كه در محله‌ها وجود دارد و موجب دو نوع تجربه و نظر شده است. در اين پژوهش درباره رفتوآمد موتوسيكلت‌ها در پيادهروها هم از مردم سوال شده كه ٤٨درصد آنها راحتي و امنيت پياده‌راه‌ها را از اين نظر بد توصيف كرده‌اند(2). با اين نگاه به نظر مي‌رسد نوعي بي‌عدالتي در فضاي شهري وجود دارد كه بستر تردد در شهر و ايمن‌سازي آن را با چالش همراه كرده است. تردد در شهر تنها بستري براي رسيدن به مقصد نيست بلكه بيشتر فرصتي براي تعامل و هويت بخشي به جامعه شهري است از اين رو جنسيتي شدن پيادهروها بر مبناي نا‌آمادگي آنها در‌پذيرش زنان با هر نوع مقياس سني و هدفمندي رفتاري به نوعي منجر به محروم كردن شهر از حضور كامل آنها و به عبارتي رواج بي‌عدالتي فضايي در شهر است! دراين ميان توجه به پل‌هاي عابر پياده نيز قابل توجه است! پل‌هايي كه به جهت تردد پياده‌ها روي معابر بزرگ شهري نصب شده‌اند به كانوني براي ناايمني و ناامني در شهر مبدل شده‌اند كه امكان تردد را براي زنان كاهش داده است . طرح‌هايي كه در طول شوراي پنجم تهران براي مناسب‌سازي در معابر شهري مصوب و به اجرا درآمد به نوعي مورد توجه نيست! حتي طرح مصوب ايمن‌سازي پل‌هاي عابر پياده براي تردد امن از روي اين پل‌ها به كنار گذاشته شده است! با اين نگاه به نظر مي‌رسد پيادهروهاي جنسيت‌زده خيلي مورد توجه مديران شهري نيست و زنان به دور شدن از مديريت و تصميم‌گيري در شهر در عرصه مديريت شهري از يك سو و به مشاركت نيامدن آنها در برنامه‌ريزي‌هاي شهري ازسوي ديگر مورد تاكيد نيستند در حالي كه شهرها براي همه شهروندان هستند! نكته قابل توجه ديگر در اين خصوص كم توجهي به مكان‌هاي مكث در مسير پيادهروها است كه بتواند فرصتي براي استراحت كوتاه يا مشاهده شهر را ايجاد كند. زنان كه عموما باري بر دست دارند يا كودكي در دست يا كالسكه‌اي به دست نيازمند وجود چنين امكاناتي در پيادهروها هستند!
بياييد بار ديگر پيادهروها را نگاه كنيم تا باور كنيم براي شهر همگان نيازمند ايجاد سهولت تردد و باور حضور زنان در شهر هستند و روش تردد پياده را به رسميت بشناسيم!
1- http: //www.haftshahrjournal.ir/article_28186_f1f247cc74a50e739b6b5ec2c478c2c7.pdf
2- https: //www.kebnanews.ir/report/416005