يك رويكرد غيرمتوازن و روسيه‌محور

سياست خارجي سوريه تا قبل از آغاز جنگ و بحران داخلي در سال 2011 ميلادي از نوعي توازن در روابط خارجي با همسايگان، كشورهاي عربي و قدرت‌هاي بزرگ برخوردار بود. اما اين توازن پس از سال 2011 ميلادي به تدريج دچار تغيير شد و شكل غيرمتوازن و روسيه‌محوري به خود گرفت. تركيه، ارمنستان، گرجستان و اوكراين نمونه‌هاي بارز اين رويكرد محسوب مي‌شوند. 
 سوريه با وجود جايگاه تاريخي ارامنه اين كشور و وقوع بخش مهمي از قتل عام ارامنه در دوره امپراتوري عثماني در سال 1915 در ديرالزور، از شناسايي قتل‌عام ارامنه به عنوان «نسل‌كشي» يا «ژنوسايد» در فاصله سال‌هاي 1946 تا 1991 خودداري كرد و پس از استقلال ارمنستان نيز اين رويكرد را با هدف حفظ موازنه و روابط با تركيه ادامه داد. اين رويكرد پس از 68 سال در سال 2014 ميلادي تغيير كرد و با توجه به مداخله تركيه در جنگ داخلي سوريه، بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه نخستين‌بار از «نسل‌كشي ارامنه» سخن گفت و شش سال بعد نيز پارلمان سوريه در 27 فوريه 2020 ميلادي به صورت رسمي، وقايع 1915 تا 1917 را به صورت رسمي به عنوان «نسل كشي» يا «ژنوسايد» به‌رسميت شناخت. در همين راستا و برخلاف جنگ اول قره‌باغ (1994- 1988)، دولت سوريه در جنگ دوم قره‌باغ (2020) عملا در كنار ارمنستان قرار گرفت و دولت تركيه را متهم به اعزام و سازماندهي نيروهاي سلفي و تروريستي از سوريه و ليبي به جبهه جنگ قره‌باغ نمود. 
 رويكرد دولت سوريه در قبال مناطق جدايي‌طلب گرجستان يعني مناطق آبخازيا و اوستياي جنوبي، دومين شاخص مهم در رويكرد غيرمتوازن و روسيه‌محور اين كشور محسوب مي‌شود. دولت سوريه در 29 مه ‌2018 ميلادي، استقلال دو منطقه آبخازيا و اوستياي جنوبي را به رسميت شناخت كه اين اقدام قطع روابط ديپلماتيك دمشق و تفليس را به دنبال داشت. متعاقب اين تحولات، دفتر نمايندگي آبخازيا در دمشق افتتاح شد، هرچند هنوز دفتر نمايندگي اوستياي جنوبي در سوريه افتتاح نشده است. در صورتي كه اين دو منطقه همانند كريمه درصدد برگزاري رفراندوم الحاق به خاك روسيه در آينده برآيند نيز دور از انتظار نخواهد بود كه دولت سوريه اين الحاق را نيز مورد شناسايي قرار دهد. 
 رويكرد دولت سوريه در قبال مناطق جدايي‌طلب اوكراين، نمونه بارز ديگر رويكرد غيرمتوازن و روسيه‌محور اين كشور محسوب مي‌شود. دولت سوريه ششمين كشوري بود كه در نوامبر 2016 ميلادي، پس از كوبا، نيكاراگوئه، ونزوئلا، افغانستان و كره‌شمالي، الحاق شبه‌جزيره كريمه به فدراسيون روسيه را به رسميت شناخت. در راستاي همين رويكرد بود كه «فيصل مقداد»، وزير خارجه سوريه در يازدهمين كنفرانس خاورميانه باشگاه والداي در مسكو در 22 فوريه 2022 از شناسايي استقلال دو منطقه «دونتسك» و «لوهانسك» سخن گفت و درنهايت در 29 جولاي 2022 ميلادي، دولت روسيه رسما استقلال اين منطقه را به رسمت شناخت، اقدامي كه قطع كامل روابط ديپلماتيك سوريه و اوكراين را به دنبال داشت. 
 نكته مهم رويكرد مستقل ايران با وجود روابط نزديك سياسي با روسيه و سوريه در زمينه عدم شناسايي استقلال مناطق آبخازيا و اوستياي جنوبي از گرجستان و نيز الحاق شبه جزيره كريمه به روسيه و استقلال مناطق «دونتسك» و «لوهانسك» از اوكراين است. اساسا ايران در راستاي منافع و امنيت ملي خود و به منظور جلوگيري از بهره‌گيري جريان‌هاي قومي و تجزيه طلب نمي‌تواند از جدايي سرزميني در كشورهاي ديگر بدون رضايت كشور ميزبان حمايت كند. به همين دليل بود كه مجلس ايران، پاسخ به نامه «يوگني فيودروف»، يكي از اعضاي مجلس دوما و از اعضاي «حزب روسيه واحد» (حزب حاكم روسيه و حامي ولادمير پوتين) در نوامبر 2016 ميلادي (آبان 1395) مبني بر شناسايي الحاق شبه‌جزيره كريمه به خاك روسيه را مسكوت گذاشت. اين نامه دو هفته پس از شناسايي الحاق اين منطقه به روسيه از سوي دولت سوريه صورت گرفته بود و در آن درخواست شده بود ايران مي‌تواند هفتمين كشوري باشد كه الحاق شبه‌جزيره كريمه به خاك روسيه را به رسميت مي‌شناسد.
دكتراي مطالعات منطقه‌اي (گرايش مطالعات آسياي مركزي و قفقاز) از دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران و عضو شوراي علمي موسسه مطالعات ايران و اوراسيا (ايراس) 
منبع: انديشكده موسسه خاورميانه واشنگتن