توسعه لجستيك تجارت الكترونيك

انگلستان داراي پيشرفته‌ترين بازار تجارت الكترونيك در اروپا است و در حوزه عملكرد لجستيكي نيز از جمله ده كشور برتر جهان است. بر اساس آخرين ارقام دفتر آمار ملي اين كشور، درآمد تجارت الكترونيك اين كشور در سال 2019 بالغ بر 693 ميليارد پوند (837 ميليارد دلار) بوده است و فروش بازار تجارت الكترونيك در همان سال سهمي در حدود 94/7 درصد از GDP اين كشور را به خود احتصاص داده است. اما اين رقم در فوريه 2022 به‌طور شگفت‌انگيزي رشد داشته و به 2089 ميليارد پوند (2523 ميليارد دلار) رسيده است. لذا با هدف بهره‌مندي از يافته‌هاي انگلستان براي توسعه لجستيك تجارت الكترونيك كشور، در ادامه مهم‌ترين راهبردهاي سياستي (سطح كلان) و راهبردهاي كسب وكاري (سطح خرد) اين كشور بيان شده است. 
1- راهبردهاي سياستي در توسعه لجستيك تجارت الكترونيك انگلستان (سطح كلان): 
عرصه فعاليت در تجارت الكترونيك انگلستان، بازار آزاد و رقابتي است و دولت انگلستان نيز عمدتا متمركز بر وظايف حاكميتي خود و پيگيري اهداف كلان بسترساز زيرساخت‌هاي لازم در اين بخش است. اين اهداف مشتمل بر توسعه دو موضوع اصلي زيرساخت‌هاي ديجيتال و زيرساخت‌هاي حمل‌ونقل است تا نيازهاي اصلي اين بخش همچون دسترسي همگاني به اينترنت پرسرعت و ارزان و همچنين، تخصيص بودجه و تشويق سرمايه‌گذاري براي امكانات فيزيكي لجستيك و شبكه حمل‌ونقل استراتژيك (نظير حمل‌ونقل جاده‌هاي، ريلي و هوايي) را فراهم نمايد. مشاركت مقامات محلي در برنامه‌ريزي و نيازسنجي مناطق مختلف انگلستان امري مهم بوده و به اتخاذ تصميمات براساس وضعيت خاص محلي (مانند تراكم جمعيت، ترافيك، امكانات لجستيك و غيره) منجر شده است. از جمله اقدامات محلي مهم تصميم‌گيري براي مناطقي است كه محدوديت‌هاي تردد وسايل نقليه بزرگ يا ترافيك زيادي وجود دارد كه ايجاد هاب‌هاي توزيعي در حاشيه شهرها و تحويل مرسولات از طريق وسايل نقليه كوچك‌تر مانند ون‌ها يا دوچرخه برقي براي تحويل سفارشات از گزينه‌هاي مهم آن بوده است. 
2- راهبردهاي كسب‌وكاري در توسعه لجستيك تجارت الكترونيك انگلستان (سطح خرد): 
از آنجا كه كاهش زمان ارايه خدمات (مانند خدمات تحويل در همان روز) وجه تمايز اساسي در بازار تجارت الكترونيك انگلستان است، براي شركت‌هاي فعال در تجارت الكترونيك ضرورت دارد تا در مناطق شهري براي پيشبرد فعاليت‌هاي لجستيك خود برند معتبري ايجاد كنند. اين شركت‌ها براي دستيابي به قدرت رقابت‌پذيري، نيازي به اجاره يا مالكيت انبارهاي بزرگ نداشته‌اند، بلكه تحويل مرسولات به مشتريان ساكن شهرهاي بزرگ (مانند مركز لندن) با استفاده از چندين «سايت لجستيكي كوچك منطقه‌اي» مستقر در نزديكي جاده‌هاي كمربندي اصلي ممكن شده‌ است. از سوي ديگر اين رقابت فزاينده در خدمات به موازات تقاضاي در حال رشد براي خريدهاي آنلاين پس از همه‌گيري كرونا منجر به اهميت يافتن ارتقاي كارايي و مدرنسازي سريع در لجستيك تجارت الكترونيك انگلستان شده است كه بازيگران اين عرصه را به سرمايه‌گذاري در توسعه روش‌هاي مدرن و به روز نظير روش‌هاي رباتيك و خودكار يا همچنين مشاركت با خبرگان امر لجستيك (از جمله شركت‌هاي پست يا شركت‌هاي لجستيك طرف سوم) سوق داده است. 
نكات كليدي 
 روندهاي توسعه و مدرن‌سازي نظام لجستيك تجارت الكترونيك انگلستان (3 محور اصلي): در انگلستان عمده تحولات جهت توسعه و مدرن‌سازي نظام لجستيك تجارت الكترونيك در سه محور اصلي زير قابل احصا است. 
الف) توسعه و تقويت مراكز پردازش سفارشات تجارت الكترونيك: در انگلستان مراكز لجستيك بزرگ و كوچك كه خدمات كاملي را در مقياس‌هاي مختلف براي سفارشات پردازش شده تجارت الكترونيك ارايه مي‌دهند، به خوبي سازمان يافته‌اند. در اين مراكز خدمات تكميلي فراهم شده است كه علاوه بر پيشبرد امور انبارش و ذخيره‌سازي كالاهاي بازيگران طرف عرضه تجارت الكترونيك، پس از دريافت سفارش‌هاي ثبت‌شده به روش‌هاي آنلاين، امور آماده‌سازي و بسته‌بندي سفارش صورت گرفته و كالاي مورد نظر براي مشتريان توسط اين مراكز حمل و ارسال مي‌شوند. 
ب) استفاده از فناوري‌هاي نوين لجستيك: انگلستان از پيشگامان توسعه فناوري‌هاي نوين در ارتقاي عملكرد لجستيك تجارت الكترونيك است كه در ادامه مهم‌ترين روندهاي پيشرفت فناوري در اين حوزه بيان شده است. 
1- اتوماسيون انبارها و بسته‌بندي. سيستم‌هاي مديريت انبار (WMS) به صورت گسترده در انگلستان مورد استفاده قرار گرفته است تا بتواند با افزايش كارايي فعاليت‌هاي انبار (از جمله ذخيره‌سازي، چيدمان، مرتب‌سازي و غيره)، خطاهاي انساني كاهش يافته و سرعت اقدامات براي پاسخگويي به سفارشات تجارت الكترونيكي محقق شود. جهت تسريع و تسهيل بسته‌بندي محصولات (به ويژه بسته‌بندي سفارشات كوچك) نيز روش‌هاي رباتيك و خودكار براي تحويل و ارسال به موقع توسعه يافته است.
2- توسعه كاربرد پهپادها، ربات‌ها و ربات‌هاي اسكلت خارجي. استفاده از پهپادها براي مديريت موجودي‌ها و بازرسي گسترده انبارها در حال رايج شدن است. اين امر امكان بهبود جابه‌جايي كالاها در انبار و تحويل سريع محصولات به مشتريان را نيز فراهم نموده است. در عين حال كاربرد انواع ربات‌ها (نظير ربات‌هاي موتوردار و سيار) براي افزايش قدرت جابه‌جايي كالاها در انبارها يا هنگام «مراحل آخر تحويل»، كارايي اقدامات لجستيك را بهبود بخشيده است. همچنين، ربات‌هاي اسكلت خارجي (جهت كاهش آسيب به كارگران يا نيروهاي مسن) در حمل و جابه‌جايي اجسام سنگين مورد استفاده واقع شده است.
3- اينترنت اشيا (IOT). در انگلستان اتصال كليه ابزارهاي پردازش سفارشات و تحويل مرسولات تجارت الكترونيك مانند ربات‌ها، درون‌ها و ... همراه با امكان كنترل از راه دور براي پردازش انواع داده‌هاي اطلاعاتي مرتبط توسط اينترنت اشيا در سريع‌ترين زمان ممكن شده است.
4-كاربرد وسايل نقليه تجاري سبك جاده‌اي (LVC) و دوچرخه‌هاي باري الكترونيكي. تقاضا براي وسايل نقليه تجاري سبك جاده‌اي (مشابه و انتهاي سبك) با آلايندگي اندك براي تحويل سفارشات تجارت الكترونيك در انگلستان افزايش يافته است و دولت در نظر دارد تا تعداد ايستگاه‌هاي مجهز به سوخت هيدروژني و دوستدار محيط زيست را براي تسهيل كاربرد اين وسايل نقليه بيش از گذشته توسعه دهد. دوچرخه‌هاي الكترونيكي نيز عمدتا براي مراكز شهري بزرگ كه اقلام كوچك زيادي در يك منطقه (به صورت متمركز) بايد تحويل گردد، مناسب هستند. 
ج) گسترش توليد محله‌اي (چاپ سه بعدي). سايت‌هاي توليد محله‌اي با دارا بودن امكانات و قابليت‌هاي لازم جهت «چاپ سه‌ بعدي محصولات» از جمله جديدترين رخدادهاي توسعه لجستيك تجارت الكترونيك است كه توسط چندين تامين‌كننده به‌طور مشترك مورد استفاده قرار مي‌گيرند و مي‌توانند فاصله محل توليد و تحويل را براي طيف وسيعي از محصولات (كه از مواد استاندارد ساخته شده‌اند) كاهش دهند. اگرچه اين محصولات هنوز بايد حمل شوند، اما اين روش مي‌تواند كارايي قابل توجهي داشته و يك سايت توليدي به تنهايي طيف وسيعي از محصولات را چاپ كرده و به مصرف‌كنندگان متقاضي ساكن در محله‌هاي نزديك خود تحويل دهد.
در ادامه براساس يافته‌هاي مستخرج از تجربه انگلستان، درس‌هايي جهت ارتقاي زيرساخت تجارت الكترونيك براي ايران بيان شده است. 
1- تمركز بر سياست‌هاي ارتقاي وضعيت زيرساخت‌هاي اصلي (سخت و نرم) در تجارت الكترونيك: سياست‌هاي دسترسي عموم شهروندان در كليه شهرها و روستاهاي كشور به اينترنت پرسرعت و ارزان (اينترنت رايگان براي اقشار كم‌درآمد) و سرمايه‌گذاي در توسعه روش‌هاي حمل‌‌‌ونقل درون‌شهري (به ويژه حمل‌ونقل پايدار) و روش‌هاي حمل‌ونقل سريع و ارزان مرسولات در كشور به منظور تقويت سيستم توزيع و تحويل سفارشات تجارت الكترونيك به مشتريان.
2-  نيازسنجي جهت تقويت برنامه‌ريزي‌هاي منطقه‌اي لجستيك تجارت الكترونيك: توجه به برنامه‌ريزي‌هاي منطقه‌اي در شهرهاي بزرگ و پرجمعيت براساس ويژگي‌هاي اقتصادي، اجتماعي و نيازمندي‌هاي محلي مشتمل بر:
 الف) توسعه و تقويت جلب سرمايه‌گذاري جهت ايجاد هاب‌هاي توزيعي تجارت الكترونيك در حاشيه شهرها (شهرك‌هاي صنعتي يا مسيرهاي مواصلاتي اصلي) ب) تمهيد سازوكارهاي قانوني و تخصيص منابع لازم جهت راه‌اندازي «مراكز پردازش سفارشات خرد و كلان تجارت الكترونيك» در شهرهاي مختلف كشور (جهت ارايه خدمات كامل رقابتي).
3- حمايت از شركت‌هاي دانش‌بنيان و هسته‌هاي فناور كشور: جهت‌دهي به حمايت‌هاي دولت در زمينه معرفي و توسعه ابزارها و خدمات نوآورانه جهت تقويت به‌كارگيري روش‌هاي نوين و خلاقانه در فناوري زيرساخت و لجستيك تجارت الكترونيك در حوزه‌هاي: الف) ارتقاي وسايل حمل‌ونقل (سبك و ارزان) توزيعي تجارت الكترونيك، ب) توسعه روش‌هاي نوين انبارش، پردازش سفارشات و تحويل متمركز بر رويكردهاي پايداري، ج) توسعه فناوري رباتيك و خودكار در سيستم‌هاي توزيعي (انبارش و تحويل) د) حمايت از هوشمندسازي فرآيندهاي پردازش سفارشات و كاربرد اينترنت اشيا در سيستم‌هاي انبار، توزيع و تحويل در تجارت الكترونيك به‌ منظور يكپارچه‌سازي پردازش و كنترل داده‌هاي سفارشات از مبدا تا مقصد (فروشنده تا مشتري).
 عضو هيات علمي موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي بازرگاني