زخم خشكسالي به 80 درصد ايران

گروه اقتصادي

بر اساس شاخص خشكسالي12ماهه منتهي به پايان مرداد ماه امسال، غير از بخش‌هاي پراكنده‌‌اي در دامنه‌هاي البرز، شمال غرب، شمال شرق، مركز و جنوب شرق كه در شرايط نرمال هستند، اكثر مناطق كشور تحت تاثير خشكسالي خفيف تا بسيار شديد است. مطابق بررسي‌هاي سازمان هواشناسي كه به هيات دولت نيز ارايه شده، 31 درصد پهنه‌هاي استان‌هاي ايران در وضعيت خشكسالي شديد و 28.9 درصد تحت شرايط بسيار شديد هستند. در اين ميان، 20.2 درصد پهنه‌هاي استان‌هاي كشور نيز تحت شرايط خشكسالي متوسط قرار گرفته‌اند. بر اساس شاخص خشكسالي بسيار شديد، 85.2 درصد از پهنه استان خوزستان تحت خشكسالي بسيار شديد قرار داشته است. اين عدد از آن جهت اهميت دارد كه استان خوزستان يكي از بزرگ‌ترين استان‌هاي ايران در توليد محصول استراتژيك گندم است. پس از خوزستان دو استان ايلام و بوشهر به ترتيب با 80.2 و 76 درصد خشكسالي بسيار شديد در رده‌هاي بعدي هستند.  سه استان كرمانشاه، قم و همدان نيز در خشكسالي «شديد» بوده‌اند. در سال زراعي گذشته، 67.7 درصد از استان كرمانشاه، 66.8 درصد از استان قم و نزديك به 60 درصد از مساحت استان همدان، تحت تاثير خشكسالي شديد قرار گرفته‌اند. 

خشكسالي در بازه 10ساله 
خشكسالي معمولا در يك بازه 30 ساله رخ مي‌دهد. اما به هر حال با افزايش دوره خشكسالي، خشكسالي اندوخته و تجميع يافته‌اي شكل مي‌گيرد كه تا مدت‌ها در طبيعت باقي مي‌ماند. به عبارت ديگر، شاخص‌هاي بلندمدت خشكسالي هواشناسي در بسياري از مناطق كشور مي‌تواند به منزله انعكاس كلي از شرايط ذخيره آبي آن مناطق در نظر گرفته شوند. 
پهنه‌بندي خشكسالي 120 ماهه منتهي به پايان مرداد ماه امسال نشان مي‌دهد كه بخش‌هاي گسترده‌اي مساحت كشور دچار خشكسالي خفيف تا بسيار شديد بلندمدت قرار گرفته‌اند. نكته بسيار مهم اينكه، تداوم وجود خشكسالي بلندمدت شديد و حتي بسيار شديد در بيشتر مناطق كشور ديده مي‌شود. 
مجموع درصد مساحت تحت تاثير خشكسالي‌هاي متوسط، شديد و بسيار شديد در دوره 10 ساله، 82.6 درصد بوده است. به عبارت ديگر، نزديك به 83 درصد از مساحت ايران در اين دوره 10 ساله، با خشكسالي در انواع مختلف روبه‌رو شده‌ است و بيشتر نقاط ايران با خشكسالي انباشته در طبيعت مواجه است. اتفاقي كه نشانگر كاهش شديد دسترسي به آب در اقليم كشور در يك دهه اخير است. 
افزايش پديده گرد و غبار
علاوه بر خشكسالي، اقليم ايران با پديده تازه‌اي روبه‌رو شده كه علاوه بر خطرات زيست محيطي، زيان‌هاي اقتصادي نيز به دنبال داشته است. بر اساس گزارش سازمان هواشناسي، تعداد روزهايي كه اقليم ايران با پديده گرد و خاك همراه با توفان معلق در هوا روبه‌رو شده، در مرداد امسال در مناطق غرب و جنوب كشور نسبت به بازه درازمدت افزايش يك تا سه روزه داشته است.

بارش‌هاي سال زراعي كمتر شده است
در سال كشاورزي جاري كه از اول مهر ماه سال گذشته تا 31 مرداد امسال  فقط يك استان بارش بيشتر از ميانگين بلندمدت داشته است. يعني جز هرمزگان، در تمام استان‌ها مجموع بارش‌ها كمتر از ميانگين بلندمدت بوده است. كل كشور نيز تا آخر مرداد ماه، 56.6 ميليمتر كمتر از بازه بلندمدت بارش داشته است. نكته جالب اينكه استان‌هاي شمال غرب ايران در صدر ميزان بارش‌ها قرار نگرفته‌اند. استان‌هايي مانند اردبيل، آذربايجان‌هاي غربي و شرقي و حتي كردستان شرايط نامساعدي داشته‌اند. هرچند به دليل بارش‌هاي  موسمي  كه  گاه  به  سيلاب  نيز      منجر شده، ميانگين  بارش  كشور  از  آغاز  سال   زراعي      1401 -1400 بيش از 176 ميليمتر بوده كه 31.5 ميليمتر رشد كرده است. در استان اردبيل، ميزان بارش در سال زراعي جاري 4.3 ميليمتر نسبت به ميانگين بلندمدت كاهش پيدا كرده است. در آذربايجان غربي اين عدد 43.5 ميليمتر بوده و حتي در يكي از پرآب‌ترين استان‌هاي ايران يعني گيلان، ميزان بارش نسبت به ميانگين بلندمدت 8.7 ميليمتر كاهش يافته است. 

 دماي كشور بالاتر رفته است
ميانگين دماي هوا در سال زراعي جاري يعني اول مهر سال گذشته تا پايان مرداد ماه امسال، نسبت به بلندمدت 1.2 درجه سانتيگراد بيشتر بوده است. دماي تمام استان‌ها نسبت به بلندمدت، «بي‌هنجاري» بالايي داشته است. در استان‌هاي كهگيلويه و بويراحمد، فارس و ايلام كه سه استان مهم ايران در كشت محصولات استراتژيك و حتي محصولات باغي هستند، بالاترين افزايش دما طي سال زراعي رخ داده است. 

اين وضعيت ادامه دارد
سازمان هواشناسي، پيش‌بيني كرده كه وضعيت خشكسالي در پاييز و اوايل زمستان تداوم داشته باشد. اين پيش‌بيني نيز بر مبناي نقشه‌هاي مقدار بارش و مدل‌هاي پژوهشكده اقليم‌شناسي به دست آمده و مربوط به ماه‌هاي سپتامبر (نيمه شهريور تا نيمه مهر)، اكتبر (نيمه مهر تا نيمه آبان)، نوامبر (نيمه آبان تا نيمه آذر) و دسامبر (نيمه آذر تا نيمه دي) است. 
در نيمه شهريور تا نيمه مهر يعني ماه سپتامبر ميلادي و بر اساس ميانگين بلندمدت، بارش در سطح كشور محدود به استان‌هاي ساحلي خزر است. در اكتبر يعني نيمه مهر تا نيمه آبان امسال، ميانگين بارش كشور كمتر از نرمال پيش‌بيني شده است. نيمه جنوبي و شرقي كشور بارش قابل توجهي ندارند و استان‌هاي همسايه البرز و زاگرس به ترتيب با 20 و 50 درصد كاهش بارش مواجه خواهند بود. بارش در ساير مناطق كشور نيز كمتر از نرمال خواهد بود. جز غرب سواحل خزر، در ساير مناطق كشور احتمال وقوع بارش انباشته و بيشتر از نرمال، كمتر از 35 درصد است. نيمه جنوبي و شرقي كشور هم بدون بارش خواهند بود. بارش استان‌هاي دو طرف البرز و زاگرس كمتر از نرمال است و بيشترين كاهش بارش در زاگرس رخ خواهد داد و در اين بخش 50 درصد بارش‌ها كم مي‌شود. در استان‌هاي ساحلي خزر هم 20 درصد كاهش بارش رخ مي‌دهد. 
در ماه نوامبر يا نيمه آبان تا نيمه آذر ماه، بارش كشور در نيمه شمالي و غربي به‌طور ميانگين 50 درصد كمتر از سطح نرمال خواهد بود. بيشترين كاهش بارش پاييزه نيز در آبان ماه رخ مي‌دهد. كاهش بارش در استان‌هاي واقع در دو سوي زاگرس و دامنه جنوبي البرز كاملا مشهود بوده و بيش از 50 درصد پيش‌بيني مي‌شود. در تمام مناطق كشور احتمال وقوع بارش انباشته بيشتر از نرمال كمتر از 35 درصد پيش‌بيني شده است. 
فقط در ماه دسامبر، يعني نيمه آذر تا نيمه دي است كه شرايط قدري متعادل مي‌شود. پيش‌بيني شده كه جز مناطق جلگه‌اي خوزستان بارش در جنوب و جنوب غرب كشور در محدوده نرمال و تا 20 درصد بيشتر از آن باشد. اما در عين حال، در بخش‌هايي از غرب ايران، مناطق ساحلي شرق خزر و شمال شرق كشور، بارش‌ها كمتر از حد نرمال خواهد بود.