آغاز رفراندوم الحاق به روسيه در مناطق اشغالي اوكراين
همه‌پرسي براي مشروع‌نمايي اشغالگري
محمدحسين لطف‌الهي
6 ماه و 25 روز پس از آغاز حمله نظامي همه‌جانبه روسيه به اوكراين، مسكو تصميم دارد با برگزاري يك همه‌پرسي كه بسياري ديگر از كشورها آن را «نامشروع» و «غيرقانوني» مي‌خوانند، بخشي از مناطق اشغال‌شده را رسما به خاك خود الحاق كند.
مقام‌هاي دست‌نشانده كرملين در چهار منطقه دونتسك، لوهانسك، زاپروژيا و خرسون در خاك اوكراين هفته گذشته اعلام كردند كه قصد دارند به منظور الحاق رسمي اين مناطق به روسيه همه‌پرسي برگزار كنند. روز چهارشنبه 21 سپتامبر ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه حمايت خود را از برگزاري اين همه‌پرسي‌ها اعلام كرد و در شرايطي كه جامعه بين‌المللي اين همه‌پرسي‌ها را «غيرقانوني» مي‌دانست، روز جمعه 23 سپتامبر فرآيند راي‌گيري آغاز شد.
براساس روايت خبرنگاران حاضر در مناطق جنوبي، روي برگه‌هاي راي يك سوال وجود دارد كه پاسخ آن «آري» يا «نه» خواهد بود. در اين برگه‌ها پرسيده شده «آيا تمايل داريد از اوكراين جدا شويد و به عنوان يك دولت مستقل به فدراسيون روسيه بپيونديد؟» در مناطق شرقي سوال مندرج روي برگه‌هاي راي فرق مي‌كند و در آنها پرسيده شده «آيا مايل به پيوستن به فدراسيون روسيه هستيد؟» خبرگزاري‌هاي روسي با استناد به برخي نظرسنجي‌ها با منبع نامشخص در اين منطقه پيش‌بيني كرده‌اند كه مشاركت در راي‌گيري بسيار بالا خواهد بود و اغلب مردم از الحاق به روسيه حمايت خواهند كرد. ريانووستي مدعي شده است كه در دونتسك 94درصد، در لوهانسك 93درصد، در زاپروژيا 87درصد و خرسون 80درصد از شهروندان از الحاق به روسيه حمايت مي‌كنند.
كريل استرموسوف، يكي از سران منصوب روسيه در منطقه خرسون واقع در جنوب اوكراين، روز جمعه در بيانيه‌اي اعلام كرد: «امروز ما قادر خواهيم بود انتخاب تاريخي خود را انجام دهيم». او در اين بيانيه همه‌پرسي براي الحاق به روسيه را «دقيقا مطابق قوانين بين‌المللي» توصيف كرد و از مردم خواست پاي صندوق‌هاي راي رفته و نظر خود را اعلام كنند.
نهادهاي بين‌المللي، مقام‌هاي اوكرايني و مقام‌هاي ارشد كشورهاي غربي اين همه‌پرسي‌ها را محكوم كرده و گفته‌اند به هيچ‌وجه جدايي بخش‌هايي از خاك اوكراين و الحاق آن به خاك روسيه را به رسميت نخواهند شناخت. تا زمان انتشار اين گزارش نيز هيچ كشوري حمايت خود را از اين همه‌پرسي اعلام نكرده است. ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين روز جمعه از «متحدان اوكراين» براي محكوم كردن اين «رفراندوم ساختگي» تشكر كرد و گفت اين اقدامات تغييري در اراده اوكرايني‌ها براي بازپس‌گيري مناطق اشغال‌شده ايجاد نمي‌كند.
از جمله دلايلي كه مقام‌هاي اوكرايني و نهادهاي بين‌المللي اين همه‌پرسي را غيرقانوني و نامشروع مي‌دانند اين است كه اولا مناطق مذكور از طريق نظامي اشغال شده و ثانيا بسياري از شهروندان اين مناطق پس از شروع جنگ و به دليل فشارهاي روسيه به مناطقي ديگر پناهنده شده‌اند. بر اساس برآوردها جمعيت ساكن در مناطق تحت اشغال روسيه حدود 1.2 ميليون نفر است كه در مقايسه با پيش از شروع جنگ تقريبا نصف شده است.
حوادث اخير در مناطق اشغال‌شده براي مردم اوكراين يادآور حوادث سال 2014 در شبه‌جزيره كريمه است كه طي آن يك همه‌پرسي زيرنظر شبه‌نظاميان طرفدار روسيه برگزار شد و مسكو آن را دستاويزي براي اشغال نظامي كامل اين شبه‌جزيره و الحاق آن به خاك خود قرار داد.
تاس گزارش داده كه با توجه به كمبود تجهيزات فني قرار است راي‌گيري به صورت سنتي و با استفاده از برگه‌هاي كاعذ صورت گيرد و خبري از راي‌گيري الكترونيكي نخواهد بود. لئونيد پاسچنيك، رهبر جمهوري خودخوانده مردم لوهانسك به تاس گفت كه مردم اين منطقه از سال ۲۰۱۴ منتظر برگزاري اين همه‌پرسي بوده‌اند و آن را «روياي مشترك و آينده مشترك ما» خواند. بسياري از كارشناسان معتقدند اين اقدام مسكو در كنار فراخوان 300 هزار نفر براي پيوستن به نيروهاي نظامي روسيه، از ضعف جدي اين كشور در ميدان نبرد و نگراني‌هاي مسكو از احتمال از دست دادن مناطق اشغال شده ناشي مي‌شود.
واكنش محرمانه امريكا به تهديد هسته‌اي مسكو
ولادمير پوتين پيشتر تاكيد كرده بود كه مسكو از همه ابزارها براي حفاظت از قلمرو خود استفاده خواهد كرد. همچنين ديميتري مدودف رييس‌جمهوري پيشين اين كشور هم تهديد كرده كه مسكو براي دفاع از سرزمين‌هايي كه به روسيه ملحق خواهند شد از هر سلاحي استفاده خواهد كرد. او همچنين پيش‌بيني كرد كه پس از برگزاري همه‌پرسي اين مناطق به خاك روسيه اضافه خواهند شد. روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشي اختصاصي با اشاره به تهديد روسيه به استفاده از سلاح هسته‌اي، نوشته است كه ايالات متحده در واكنش به اين مساله پيامي محرمانه و خصوصي به مقام‌هاي ارشد كرملين ارسال كرده‌اند كه طي آن به روسيه در خصوص تبعات جدي استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي هشدار داده شده است.
داريل كيمبال، مدير اجرايي انجمن كنترل تسليحات، يك گروه حامي منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي در واشنگتن در اين خصوص معتقد است كه در موضع‌گيري‌هاي روس‌ها يك تفاوت اساسي پديد آمده است. او مي‌گويد: «تا پيش از اين، اين تهديد براي هشدار دادن به ايالات متحده و ساير كشورهاي غربي در راستاي جلوگيري از دخالت آنها در ميدان جنگ بود اما اكنون شرايط فرق كرده است و روس‌ها براي جلوگيري از پيشروي اوكراين و متوقف ساختن بازپس‌گيري مناطق اشغال شده از اين تهديد استفاده مي‌كنند.» كيمبال مي‌افزايد: «آنچه همه بايد بدانند اين است كه اگر نگوييم بدترين، يكي از وحشتناك‌ترين سناريوهايي كه ممكن است اتفاق بيفتد استفاده از سلاح هسته‌اي در ميدان نبرد خواهد بود.» به گفته او، پيامدهاي حتي يك به اصطلاح يك «جنگ هسته‌اي محدود» كاملا فاجعه‌بار خواهد بود.
پوتين پيش از اين نيز فراخوان اجباري جذب حدود ۳۰۰ هزار نيروي ذخيره براي پيوستن به ارتش اين كشور را اعلام كرده بود. اقدامي كه با مخالفت‌هاي گسترده در سراسر اين كشور روبه‌رو شده بود.
گزارش سازمان ملل از جنايت جنگي روسيه
سازمان ملل متحد كه تاكنون ارتكاب جنايات جنگي در اوكراين در پي تهاجم نظامي روسيه به اين كشور را محتمل مي‌دانست روز جمعه رسما وقوع چنين جناياتي را مورد تاييد قرار داد. كميسيون تحقيق سازمان ملل متحد در مورد وقايع مرتبط با جنگ اوكراين ماه مارس گذشته، كمتر از يك ماه پس از آغاز حمله نظامي روسيه، در شوراي حقوق بشر اين سازمان تشكيل شد. اعضاي اين كميسيون از سوي شوراي حقوق بشر ماموريت يافتند تا در خصوص موارد احتمالي نقض حقوق بشر توسط سربازان روسيه در جريان اين تهاجم نظامي تحقيق كنند. نهاد حقوق بشري سازمان ملل متحد متعاقبا قطعنامه‌اي را در ماه مه به تصويب رساند كه در آن از كميسيون تحقيق خواسته شده بود تا به‌طور خاص در مورد نقض جدي حقوق بشر توسط سربازان روسيه در مناطق كي‌يف، چرنيه يف، خاركيف و سومي تحقيق كند.
اريك ماوز، رييس كميسيون تحقيق شوراي حقوق بشر سازمان ملل متحد در نخستين گزارش شفاهي خود در برابر شورا توضيح داد كه در جريان تحقيقات در چهار منطقه ياد شده، از ۲۷ شهر و محل بازديد به عمل آمده و بيش از ۱۵۰ قرباني و شاهد مورد سوال قرار گرفته‌اند. وي در اين خصوص تصريح كرد: «كميسيون براساس شواهد جمع‌آوري‌شده به اين نتيجه رسيد كه جنايات جنگي در اوكراين انجام شده است.» ماوز براي ارايه توضيحات بيشتر در اين خصوص به مواردي از جمله «بمباران‌هاي مناطق غيرنظامي، اعدام‌هاي متعدد، شكنجه، بدرفتاري و همچنين خشونت جنسي» اشاره كرد. رييس كميسيون تحقيق شوراي حقوق بشر سازمان ملل متحد سپس ضمن ابراز شگفت‌زدگي از شمار زياد اعدام‌ها در مناطق بازديدشده گفت: «كميسيون اكنون در حال بررسي شرايط وقوع اين كشتار در ۱۶ شهر و منطقه است. ما ادعاهاي معتبري نيز درباره موارد متعدد ديگري از اعدام‌ها دريافت كرده‌ايم كه در حال جمع‌آوري اسناد و مستندات آن هستيم.» بر اساس گزارش كميسيون تحقيق شوراي حقوق بشر سازمان ملل متحد كه كليات آن روز جمعه طي نشستي با حضور كارشناسان به صورت شفاهي مطرح شد اجساد مورد بررسي قرار گرفته در ارتباط با اعدام‌ها همگي داراي ويژگي‌هاي مشتركي از جمله دست‌هاي بسته شده از پشت، زخم‌هاي گلوله در سر يا گلو‌هاي شكافته شده بوده‌اند.