چه كساني در پس خرابكاري در خطوط لوله نورد استريم قرار دارند؟
يك خرابكاري سرنوشت‌ساز
محمدحسين لطف‌الهي
رهبران اروپايي مي‌گويند مجموعه حوادثي كه براي خط لوله نورد استريم پديد آمده و امنيت انرژي در قاره سبز را به خطر انداخته «عمدي» بوده است. بعضي از آنها روسيه را به خاطر اين مساله سرزنش مي‌كنند، اما برخي كارشناسان مستقل و مقام‌هاي سابق در اروپا معتقدند ممكن است ايالات متحده يا يكي از متحدان اروپايي اين كشور كه به نورد استريم وابسته نيست و از خراب شدن آن سود مي‌برد در خرابكاري نقش داشته باشد.
مقام‌هاي كشور دانمارك و سوئد روز سه‌شنبه از نشت غيرمنتظره خطوط لوله گاز نورد استريم در درياي بالتيك خبر دادند. زلزله‌شناسان در دانمارك و سوئد نيز اعلام كردند روز دوشنبه در نزديكي محل نشت، دو انفجار قدرتمند ثبت كردند. سازمان زمين‌شناسي دانمارك و گرين‌لند اعلام كرد اين سيگنال‌ها شبيه سيگنال‌هاي زلزله نيستند و به سيگنال‌هاي ثبت شده از انفجارها شباهت دارند و زلزله‌شناسان دانشگاه اوپسالاي سوئد كه با سازمان زمين‌شناسي دانمارك همكاري دارند، اظهار كردند انفجار دوم كه بزرگ‌تر بوده، مربوط به انفجار بيش از ۱۰۰ كيلوگرم ديناميت است و انفجار در آب و نه در بستر دريا اتفاق افتاده است.
جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مي‌گويد آنچه براي نورد استريم اتفاق افتاده «عامدانه» است. او در بيانيه‌اي هشدارآميز نوشت: «هرگونه اختلال عامدانه در زيرساخت‌هاي انرژي اروپا، به هيچ‌وجه قابل قبول نبوده و با واكنشي مقتدر و متحد پاسخ داده خواهد شد.» مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در ادامه خواستار انجام تحقيقات درباره نشت گاز خطوط لوله نورد استريم 1 و ۲ شد و افزود: «تمام اطلاعات موجود حاكي از آن است كه اين نشتي‌ها، نتيجه يك اقدام عامدانه بوده است.»وي اضافه كرد: «از هرگونه تحقيقات با هدف شفافيت كامل حادثه و دليل وقوع آن حمايت و در راستاي افزايش انعطاف‌پذيري خود در حوزه امنيت انرژي، اقدامات بيشتري اتخاذ خواهيم كرد.» چارلز ميشل، رييس شوراي اروپا نيز در توييتي نوشت: «به نظر مي‌رسد كه اقدامات خرابكارانه در نورد استريم، تلاشي براي بي‌ثبات‌سازي هر چه بيشتر عرضه انرژي به اروپا باشد. مسوولان اين اقدام، كاملا پاسخگو شده و تاوان آن را پرداخت خواهند كرد.»
خرابكار اصلي كيست؟
تا اينجاي كار ميان مقام‌هاي اتحاديه اروپا و مقام‌هاي ارشد كشورهاي اروپايي اين همسويي وجود دارد كه عامل اصلي حوادث اخير «خرابكاري عامدانه» بوده و يك اتفاق باعث از بين رفتن زيرساخت انتقال گاز روسيه به اروپا نشده است. با اين وجود درباره اينكه چه كسي يا چه كساني عامل اين خرابكاري بوده‌اند اختلاف‌نظر وجود دارد و رسانه‌ها در اروپا از گزينه‌هاي متفاوتي نام مي‌برند.
نشريه اشپيگل در آلمان نوشته است كه سازمان اطلاعات مركزي ايالات متحده (CIA) در تابستان هشدار داده بود كه ممكن است چنين خرابكاري رخ دهد. اشپيگل به نقل از منابع آگاه اعلام كرد كه در تابستان امسال، مقامات آلماني هشداري از سوي سازمان سيا دريافت كردند، اما دولت اين كشور در اين باره اظهارنظري نكرده است. مقام‌هاي امنيتي آلمان در حال بررسي تصاوير ماهواره‌اي منطقه انفجار هستند، اما رفت‌وآمد دريايي خاصي مشاهده نكرده‌اند. آنها همچنين متقاعد شده‌اند كه احتمالا غواصان يا يك زيردريايي كوچك مواد منفجره را به لوله‌ها متصل كرده‌اند. اين روزنامه آلماني نوشت: گرچه قطع كامل صادرات گاز روسيه به اروپا، براي اوكراين سودمند است، اما عواقب سياسي شديدي براي كي‌يف دارد. تنها انگيزه روسيه از اين كار هم انداختن تقصير آن به گردن ديگر كشورهاست.
روز سه‌شنبه آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا گفت كه اين حمله به نفع هيچ كس نيست، اما نشان‌دهنده فرصتي بزرگ براي اروپاست تا وابستگي به گاز طبيعي روسيه را رها كرده و به گزينه‌هاي جايگزين مانند «ال‌ان‌جي» روي آورد.
در اين ميان، رادك سيكورسكي، وزير دفاع پيشين لهستان (2007-2005) معتقد است اين اقدام كار امريكايي‌ها بوده است. او در توييتر با انتشار تصويري از نشت گاز در درياي بالتيك نوشته است: «از ايالات متحده ممنونم.» استانيسلاو زارين، وزير كشور لهستان به اين توييت واكنش نشان داده و آن را كار دستگاه «پروپاگانداي روسيه» خوانده كه عليه لهستان، ايالات متحده و اوكراين فعال است.
به گزارش «اعتماد»، اظهارنظر وزير دفاع پيشين لهستان را نمي‌توان حاصل پروپاگانداي روسيه خواند. سيكورسكي كه سال‌ها پيش از رسيدن به مقام وزارت دفاع در مقام معاون وزير دفاع و معاون وزير امور خارجه فعاليت كرده بود و از نظر تخصصي اظهارنظر او حايز اهميت تلقي مي‌شود. از سوي ديگر، او هيچ‌گاه حامي سياست روسيه در قبال اوكراين نبوده و در ماه‌هاي اخير - چه پيش از جنگ و چه پس از جنگ - از رويكرد روسيه و همچنين رويكرد دولت اوكراين در ميانه دهه 90 انتقاد كرده است. او باور دارد انتقال سلاح‌هاي هسته‌اي مستقر در اوكراين امري اشتباه بوده و معتقد است اگر اين سلاح‌ها وجود مي‌داشت روسيه به اوكراين حمله نمي‌كرد. همسر او، آنه اپل‌بائوم نيز خبرنگاري است كه به داشتن مواضع سرسختانه عليه روسيه شهره است.
از زمان طرح احتمال نقش داشتن امريكا در اين حادثه، بسياري به يكي از اظهارنظرهاي رييس‌جمهور امريكا پيش از شروع جنگ اوكراين اشاره مي‌كنند. جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده روز هفتم فوريه در يك نشست خبري در كاخ سفيد وعده داده بود كه در صورت حمله روسيه به اوكراين، امريكا مانع از عملياتي شدن خط لوله نورد استريم 2 خواهد شد: «اگر روسيه به اوكراين حمله كرد، ديگر نورد استريم 2 وجود نخواهد داشت، ما كار آن را تمام خواهيم كرد.» زماني هم كه خبرنگاران از او پرسيدند ايالات متحده چگونه مي‌تواند مانع از كار خط لوله‌اي شود كه تحت كنترل آلمان قرار دارد، او پاسخ داد: «به شما قول مي‌دهم كه ما قادر به اين كار هستيم.»
فوربس نوشته است كه روسيه مي‌توانست همانند گذشته با طرح بهانه‌هايي نظير تحريم، نبود قطعه يا وجود خرابي و نياز به تعمير از انتقال گاز به اروپا خودداري كند و براي اين كار هيچ نيازي به تخريب زيرساختي كه آماده‌سازي آن سال‌ها زمان برده وجود نداشت. نگاهي به انگيزه‌هاي مالي روسيه هم نشان مي‌دهد اين كشور بيش از آنكه متمايل به تخريب خط لوله باشد، ترجيح مي‌داد از آن به عنوان ابزار فشار براي رفع تحريم‌ها استفاده كند؛ موضوعي كه هفته گذشته ولاديمير پوتين رييس‌جمهور اين كشور نيز به آن مستقيما اشاره كرد.
از نگاه كارشناسان حوزه انرژي، لهستان هم مي‌تواند يكي از مظنونان باشد. خرابكاري در خطوط لوله نورد استريم 1 و 2 يك روز پيش از افتتاح خط لوله گاز طبيعي جديد 850 كيلومتري لهستان و نروژ به نام خط لوله بالتيك اتفاق از دانمارك رخ داد. خط لوله بالتيك، لهستان را به سرزمين اصلي دانمارك و سپس به نروژ متصل مي‌كند و به لهستان اجازه مي‌دهد گاز طبيعي نروژ را مصرف كند و همچنين به سوئد و دانمارك اجازه مي‌دهد گاز طبيعي از لهستان خريداري كنند.
با اين حال، 5 مقام ارشد اروپايي بدون تمايل به افشاي نام خود به روزنامه واشنگتن‌پست گفته‌اند كه هيچ كس معتقد نيست كه كسي جز روسيه مي‌توانسته اين كار را انجام دهد.
در اين ميان، روس‌ها انگشت اتهام را به سوي اوكرايني‌ها گرفته‌اند و اوكرايني‌ها هم روسيه را به خاطر خرابكاري در نورد استريم متهم مي‌كنند.
دميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين اين ادعاها را كه فدراسيون روسيه در پس حادثه خرابكاري در خطوط لوله گاز نورد استريم است، احمقانه و پوچ ناميد و گفت: ما مسيرهاي صادرات گاز خود را از دست داده‌ايم، اروپا نيز ذي‌نفع نيست. او درباره خسارات روسيه در نتيجه سانحه در خط لوله گاز نورد استريم گفت: گاز گران است و به هوا مي‌رود، اما نيمي از آن قبلا براي استفاده داخلي برنامه‌ريزي شده است. دميتري پسكوف از سياستمداران غربي دعوت كرد كه قبل از اظهارنظر فكر كنند و گفت: ما بايد منتظر تحقيقات در زمينه سانحه در خط لوله گاز نورد استريم باشيم.
سخنگوي شوراي امنيت ملي كاخ سفيد روز سه‌شنبه درباره نشت خطوط لوله گاز زيردريايي نورد استريم در درياي بالتيك گفت: «شركاي اروپايي ما تحقيقات لازم را در اين خصوص انجام مي‌دهند؛ ما هم آماده حمايت از تلاش‌هاي آنها هستيم.» اين مسوول كاخ سفيد با امتناع از «گمانه‌‌زني» درباره دلايل اين نشت‌ها در زيرساخت‌هاي حياتي براي تحويل گاز روسيه افزود: اين نشان‌دهنده اهميت تلاش‌هاي مشترك ما به منظور يافتن منابع گاز جايگزين براي اروپاست.
خرابكاري در نورد استريم چه تاثيري بر امنيت انرژي دارد؟
خرابكاري عامدانه و از دور خارج كردن خطوط لوله نورد استريم 1 و 2 تاثير فوري و آني بر امنيت انرژي اروپا نخواهد داشت. پيش از اين روسيه عرضه گاز به اروپا از طريق نورد استريم ۱ را به ۲۰ درصد ظرفيت اين خط لوله كاهش داده بود و سرانجام در ماه آگوست، با اعلام اينكه تحريم‌هاي غربي، مشكلات فني براي اين خط لوله ايجاد كرده است، فعاليت آن را به مدت نامعلوم متوقف كرد. ساخت خط لوله جديد نورد استريم ۲ هم تكميل شده اما فعاليتش را آغاز نكرده است. برنامه انتقال گاز از اين مسير مدت كوتاهي پيش از آغاز جنگ روسيه در اوكراين، توسط دولت آلمان لغو شد.
كشورهاي اروپايي كه از احتمال وقوع اين رخداد آگاه بودند پيش از آن با صد درصد ظرفيت اقدام به ذخيره گاز و تلاش براي جست‌وجوي منابع جايگزين را شروع كرده بودند. روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است: «با خرابكاري اخير، احتمالا بايد پروژه خطوط لوله نورد استريم 1 و 2 را تمام شده ارزيابي كرد. پروژه‌اي كه اجراي آن دو دهه زمان برد و وابستگي اروپا به گاز طبيعي روسيه را بيشتر كرد.» همين مساله باعث مي‌شود روسيه انگيزه كافي براي انجام اين خرابكاري را نداشته باشد. بر اساس گزارش رويترز، قيمت گاز در پي انتشار اين خبر، افزايش يافت و قيمت گاز هلند براي تحويل در اكتبر روز سه‌شنبه حدود ۱۰ درصد افزايش يافت. قيمت‌ها از بالاترين ركورد امسال عقب‌نشيني كرده‌اند اما بيش از ۲۰۰ درصد در مقايسه با اوايل سپتامبر سال ۲۰۲۱ افزايش نشان مي‌دهند.