اختلاف‌هاي تهران و واشنگتن حل نشده باقي ماندند
احياي برجام؛ شايد در آينده دور
گروه ديپلماسي
جنگ روايت‌ها درباره وضعيت مذاكرات احياي برجام ميان ايران و ايالات متحده امريكا ادامه دارد. مذاكرات براي احياي توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 (تركيب اوليه توافق) كه از فروردين ماه 1400 و در واپسين ماه‌هاي دولت حسن روحاني، رييس‌جمهور پيشين ايران آغاز شده بود آنچنان در قريب به 17 ماه گذشته طولاني شد كه آن خوش‌بيني‌هاي اوليه براي بازگشت ايالات متحده به اين توافق و پس از آن اجراي تعهدات از سوي همه اعضاي برجام جاي خود را به بدبيني و اين روزها نااميدي كامل از توافق داده است. طولاني شدن روند مذاكرات عملا باعث تاثيرپذيري گاه حداقلي و گاه حداكثري آن از تحولات غيربرجامي مانند جنگ اوكراين و تنش ميان روسيه و غرب، فضاي سياست داخلي امريكا به شمول انتخابات ميان دوره‌اي كنگره و اين روزها هم ناآرامي‌ها در ايران شد. در اين ميان دولت جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده هم دست خود را از روي دكمه تشديد تحريم و تداوم سياست فشار حداكثري عليه ايران برنمي‌دارد و همين امر منجر به افزايش فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران هم شده است. در چنين شرايطي الاكلنگ تشديد تحريم و توسعه برنامه هسته‌اي ايران دايما در حال بالا و پايين شدن است تا دو طرف را از امكان رسيدن به توافق براي احياي برجام دور و دورتر كند. هرچند كه اين روزها ايالات متحده و كشورهاي اروپايي در حال واكنش مداوم به اعتراض‌هاي مردمي در ايران هستند و دست به كارت براي تحريم بيشتر ايران هم به بهانه آنچه سركوب معترضان مي‌خوانند، شده‌اند اما به نظر مي‌رسد كه هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا هر دو تلاش مي‌كنند مساله مذاكرات را جدا از ساير اختلاف‌ها در رسانه‌ها مطرح و به شكل غيرمستقيم به هم پيغام‌رساني كنند. چنانكه حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران مي‌گويد كه طرف امريكايي در جريان حضور ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران در نيويورك به منظور سخنراني در مجمع عمومي سازمان ملل متحد از ايران خواسته كه به منظور به نتيجه رسيدن سريع‌تر رايزني‌هاي احياي برجام با مذاكرات مستقيم موافقت كند كه با پاسخ منفي هيات ايراني روبه‌رو شده است. همزمان وزير خارجه ايران نيز كه پس از بازگشت رييس‌جمهور به تهران همچنان در نيويورك به ديدارهاي حاشيه‌اي با همتاهاي خود از كشورهاي متفاوت ادامه مي‌دهد در چند گفت‌وگوي رسانه‌اي تاكيد كرده كه تهران آماده احياي برجام است، اما در شرايطي كه شروط مدنظرش از سوي امريكايي‌ها تامين شود. وزير خارجه ايران در حالي كه به باقي ماندن اختلاف ميان دو طرف بر سر نحوه مختومه شدن پرونده اختلاف ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اذعان دارد، اما مي‌گويد كه طرف امريكايي در حوزه ارايه تضمين به ايران براي پايداري توافق، گام‌هاي جديدي برداشته كه البته تهران آنها را ضروري اما ناكافي مي‌داند. همزمان خبرهاي رسيده از پايتخت اتريش پس از سفر محمد اسلامي، رييس سازمان انرژي اتمي ايران به وين حاكي از آن است كه او و رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره ادامه ازسرگيري تلاش براي حل اختلاف‌هاي پادماني به توافق رسيده‌اند. توافقي كه البته از جزييات آن خبري نشده است و برخي ناظران تحولات يك‌سال اخير نيز چندان به نتيجه رسيدن آن خوشبين نيستند. به گزارش «اعتماد» پيش از حضور هيات ايراني به رياست ابراهيم رييسي در نيويورك برآوردهاي اوليه حاكي از آن بود كه با توجه به نزديك شدن به انتخابات ميان دوره‌اي كنگره امريكا و جدال سخت دموكرات‌ها با جمهوري‌خواهان به منظور حفظ برتري حداقلي دولت جو بايدن ترجيح مي‌دهد ادامه تلاش‌ها براي رسيدن به توافق را به آينده موكول كند. مجموع اخباري كه در 48 ساعت اخير درباره رايزني‌هاي كاخ سفيد با كنگره درباره وضعيت مذاكرات احياي برجام منتشر شده نيز مويد همين مساله است. وب‌سايت واشنگتن‌فري‌بيكن، نزديك به جناح راست محافظه‌كاران امريكايي مي‌گويد مقام‌هاي دولت جو بايدن در گزارش محرمانه‌اي به كنگره از «به بن‌بست رسيدن» مذاكرات خبر داده و نسبت به احياي توافق خوشبين نبوده‌اند.
در گزارش اين وب‌سايت به نقل از دارل عيسي، يكي از نمايندگان جمهوري‌خواه كنگره امريكا، آمده است كه مقام‌هاي دولت امريكا در جلسه محرمانه‌اي از روند مذاكرات گزارش داده و به بن‌بست در احياي برجام اذعان كرده‌اند. دارل عيسي در اين باره گفته: «دو هفته پيش فكر مي‌كردند توافقي دارند، حالا مي‌دانند كه ندارند و گير افتاده‌اند كه چطور به توافقي برسند، چون هر چيزي را كه قابل مذاكره بود به مذاكره گذاشتند و در نهايت ايران توافقي را كه بر سرش مذاكره شد، نمي‌خواهد.» عيسي برآورد مقام‌هاي دولت امريكا از احتمال توافق را منفي ارزيابي كرده و درباره تصميم‌هاي آتي ايران گفته است: «مساله اين است كه آنها دارند به سلاح هسته‌اي مي‌رسند و نمي‌خواهند كه با حرف از اين مسير برگردند.» به گزارش «اعتماد» ادعاها درباره تلاش ايران براي دستيابي به سلاح اتمي در حالي از سوي مقام‌هاي امريكايي تكرار مي‌شود كه هرچند ايران در پاسخ به نقض تعهد از سوي امريكا و تبعيت 1+4 از اين تحريم‌ها اقدام به كاهش تعهدات هسته‌اي كرده، اما رفت و آمد بازرسان آژانس به ايران مطابق تعهدات ايران به عنوان عضو معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي به قوت خود باقي است. از گزارش فري بيكن مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه دولت بايدن طبق پيش‌بيني‌ها و البته پيام‌هايي كه پيش از اين از طريق واسطه‌ها به گوش ايران رسانده بود، ترجيح مي‌دهد به منظور كمك به هم‌حزبي‌ها در اين انتخابات فعلا پرونده نيمه باز مذاكره براي احياي برجام را كنار بگذارد. در اين ميان تلاش واشنگتن براي پاس دادن توپ تقصير به زمين ايران هم ادامه دارد. وب‌سايت خبري آكسيوس به نقل از يك ديپلمات اروپايي نوشته كه يك ماه و نيم پيش به نظر مي‌رسيد توافق به دست آمده، اما ناگهان «اتفاقي در تهران رخ داد» كه باعث تغيير موضع ايران شد.
اين منبع ادعا كرده: «نيمه‌شب ۱۵ آگوست (۲۴ مرداد) فكر مي‌كرديم كه به توافق رسيده‌ايم. اما ايران ناگهان براي اولين‌بار درخواست مختومه كردن بازرسي‌هاي آژانس را مطرح كرد. اتفاقي در تهران رخ داد. شايد بالاترين مقام ايران تصميم گرفت كه نمي‌خواهد بدون اطمينان از مختومه شدن تحقيقات آژانس پاي توافقي بيايد.»
اين ديپلمات اروپايي به آكسيوس گفته است كه مقام‌هاي اروپايي در ديدارهاي‌شان با ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران، به او گفته‌اند پرونده در آژانس وقتي مختومه مي‌شود كه توضيحاتي قانع‌كننده درباره مسائل مبهم داشته باشد. اين منبع ديپلماتيك ادعا كرده كه تصور مقام‌هاي ايراني اين است كه بلينكن مي‌تواند تلفن را بردارد و به گروسي بگويد كه ماجرا را رها كند. او افزوده كه ايران مي‌گويد آثار مشكوك اورانيوم در مكان‌هاي اعلام نشده از طرف اسراييل جاسازي شده است. اين ديپلمات درباره آينده مذاكرات گفته كه ما يك مانع پيش روي خود داريم كه آن هم اختلاف بر سر پرونده پادماني است.
به گزارش «اعتماد»، اصرار ايران بر مختومه شدن پرونده اختلاف‌هاي پادماني با آژانس در راستاي تضميني براي پايداري بيشتر توافق است. تهران مي‌گويد اين پرونده كه برپايه ادعاهاي رژيم اسراييل پيش رفته در صورت مختومه نشدن همزمان با توافق احياي برجام حكم چماقي را خواهد داشت كه مي‌تواند اجراي برجام و همچنين آينده رفع محدوديت‌هاي ايران طبق متن برجام را تحت‌الشعاع قرار بدهد.
يكي ديگر از گره‌هاي باقيمانده در مذاكرات غيرمستقيم ميان ايران و امريكا بحث تضمين است. ايران با توجه به تجربه خروج ايالات متحده از برجام در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ و تهديد مداوم جمهوري‌خواهان به تكرار اين سناريو در صورت شكست دموكرات‌ها در انتخابات رياست‌جمهوري آتي خواهان دريافت تضمين‌هايي در راستاي تثبيت بيشتر توافق است. رابرت مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده امريكايي در تازه‌ترين گفت‌وگويي كه درباره فرجام برجام داشته، ادعا كرده كه دولت بايدن نمي‌تواند هيچ تضميني بدهد كه رييس‌جمهور آينده اين كشور از هر توافق احتمالي با ايران خارج نشود.
براساس ترجمه خبرگزاري فارس، رابرت مالي روز جمعه در مصاحبه با برنامه راديويي «ورلد» درباره سرنوشت مذاكرات وين مدعي شد: «مذاكره با كشوري كه از گفت‌وگو با ما امتناع مي‌ورزد، دشوار است كه همه چيز را دشوارتر، زمانبر و مستعد سوءتفاهم كرده است. ما آماده گفت‌وگوي مستقيم هستيم ولي آنها نيستند. اگر يك رييس‌جمهور آينده در امريكا بار ديگر بي‌پروا تصميم بگيرد كه به‌طور يكجانبه از توافق خارج شود، آن هم در زماني كه توافق موفقيت‌آميز بود، هيچ كاري نمي‌توان براي جلوگيري از آن انجام داد. در حال حاضر به نظر نمي‌رسد كه ايران تصميمي براي دستيابي به سلاح اتمي گرفته باشد. اين بدان معنا نيست كه آنها تا زماني كه در آستانه انجام اين كار نباشند برنامه خود را گسترش نمي‌دهند. اكنون سرنوشت مذاكرات به تحقيقات آژانس بين‌المللي انرژي اتمي وابسته است كه ربطي به توافق هسته‌اي ندارد. درهاي ما [براي پذيرش ايران] باز است اگر بخواهند عبور كنند.»
به گزارش خبرگزاري فارس، او در پاسخ به اين سوال كه آيا دولت امريكا سعي در استفاده از ناآرامي‌هاي اخير در ايران براي ضربه زدن به جمهوري اسلامي دارد، ادعا كرد: «سياست دولت بايدن تلاش براي دامن زدن به بي‌ثباتي در ايران يا تغيير رژيم نيست، بلكه فقط تلاش مي‌كند به باورهاي ايالات متحده مبني بر اينكه مردم حق دارند از آزادي‌هاي اوليه استفاده كنند، صادق باشد.»
تشديد تحريم پس از پيشنهاد مذاكره مستقيم
دولت جو بايدن در حالي كه در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل متحد به گفته وزير خارجه ايران پيشنهاد مذاكره مستقيم با تهران را مي‌دهد همچنان سياست فشار حداكثري را هم عليه تهران دنبال مي‌كند. در يك‌سال و نيم گذشته دولت بايدن به‌طور متوسط هرماه بر دامنه ليست تحريم‌هاي ايران افزوده است. در ادامه همين دومينو، وزارت خزانه‌داري امريكا يك شبكه درگير در خريد و فروش محصولات نفتي و پتروشيمي ايران، شامل ۱۰ شركت و يك نفتكش را تحريم كرد. خزانه‌داري امريكا شركت‌هايي از ايران تا امارات، هند، هنگ‌كنگ و چين را به فهرست تحريم‌هاي خود افزوده است.
بر اساس بيانيه خزانه‌داري امريكا، شركت‌هاي كشتيراني «كلارا» و «فيرقو مارين» امارات به همراه شركت‌هاي «سرمايه‌گذاري صنايع شيميايي ايران» و «پتروشيمي كيمياي پارس خاورميانه» ايران، «ام‌ال هلدينگ»، «سيرتا ويستا»، «سوفيچم ان‌ك» هنگ‌كنگ، شركت تجارت پتروشيمي «تيبالاجي» هند و شركت حمل و نقل و ذخيره‌سازي «زونگو» در چين مورد تحريم قرار گرفته‌اند.خزانه‌داري امريكا همچنين نفتكش «گس آلور» با پرچم پاناما را تحريم كرد.
ساعاتي پيش از بيانيه خزانه‌داري امريكا، خبرگزاري بلومبرگ از قول منابع آگاه گزارش داده بود كه امريكا در نظر دارد تحريم‌هاي جديد نفتي عليه ايران اعمال كرده و با اعمال فشار تهران را وادار به احياي برجام كند. اين گزارش گفته بود تحريم‌هاي جديد براي شركت‌هايي خواهد بود كه تجارت نفت ايران را تسهيل مي‌كنند و «تحريم‌هاي گسترده‌تر» در هفته‌هاي آينده اعمال خواهد شد.خزانه‌داري امريكا مي‌گويد شبكه‌اي كه روز پنجشنبه تحريم شد، در فروش ميليون‌ها دلار محصولات نفتي و پتروشيمي ايران به كشورهاي آسياي شرقي و جنوبي دست داشته است. آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا همزمان با اعلام تحريم‌هاي جديد اعلام كرد اين تحريم‌ها بخشي از كارزار ايالات متحده براي خنثي كردن تلاش‌ها براي نقض تحريم‌هاي نفتي و پتروشيمي عليه ايران است.
بلينكن در ادامه ادعا كرده از آنجايي كه ايران به تسريع برنامه هسته‌اي خود برخلاف تعهدات برجامي ادامه مي‌دهد، ما نيز به تسريع اجراي تحريم‌هاي خود بر فروش نفت و پتروشيمي ايران ادامه خواهيم داد. وي گفت: اين اقدامات اجرايي با هدف محدود كردن شديد درآمدهاي صادرات نفت و پتروشيمي ايران، به‌طور منظم ادامه خواهد يافت.وزير خارجه امريكا هشدار داد هر كسي كه وارد چنين معاملاتي شود، براي گريز از تحريم‌هاي امريكا فورا آن را متوقف كند.