دانش آموزي كه از ناحيه سر مورد ضرب و شتم معلم خود واقع شد به «اعتماد» مي‌گويد
نمي خواهم ماجرايم مانند «مهسا اميني» شود
مجيد ابهري، آسيب شناس و رفتارشناس اجتماعي: نوجوانان رفتارهاي خشونت آميز را فراموش نمي‌كنند
بهاره شبانكارئيان
چهارشنبه 6 مهر ماه سال جاري خبري مبني بر تنبيه شديد دانش‌آموز توسط معلم جغرافيا در شهرستان بهار واقع در استان همدان منتشر شد. «هادي.م» پدر اين دانش‌آموز پس از حادثه پيش‌آمده گفت كه فرزندم در روز ششم مهر ماه از سوي معلمش تنبيه شد و شب حادثه دچار سردرد شديدي شد و بي‌حال بود و فشارش روي شش بود. معلم جغرافيا پس از نيم ساعت توضيح در رابطه با اين درس با دانش‌آموزان شروع به شوخي و گفت‌وگو كرده، چراكه دانش‌آموزان كتاب نداشتند. در همين حين تلفن همراه يكي از دانش‌آموزان زنگ خورده، معلم گفته كه نبايد تلفن به مدرسه بياوريد و آن دانش‌آموز گفته كه تلفنم ساده است و گفتند تلفن‌هاي همراه اندرويد نياوريد. پس از آن فرزند من گفته كه پس مي‌توانيم تلفن‌هاي همراه IOS با خود بياوريم؟ معلم در جواب فرزند من گفته كه بيا تا توضيح بدهم IOS چيست. آن معلم، وقتي فرزندم مي‌خواسته توضيح بدهد با مشت به سر و گردن او مي‌زند در حدي كه فرزندم بي‌هوش مي‌شود اما معلم اقدامي نمي‌كند و دانش‌آموزان با اورژانس تماس مي‌گيرند. مدير يا هيچ كدام از معاونان با فرزندم به بيمارستان نرفتند و نيروي خدماتي مدرسه را همراه پسرم به بيمارستان فرستادند. پس از به هوش آمدن فرزندم هم دو نفر از كاركنان مدرسه پسرم را تهديد كردند تا به ما اطلاع ندهد. از روز چهارشنبه ۶ مهر ماه تا شنبه ۹ مهر ماه، هيچ تماسي از سوي مدرسه با من نگرفتند حتي پس از آن وقتي فرزندم به مدرسه نرفت براي جويا شدن علت آن، تماسي نگرفتند. فرزندم ۱۶ ساله است و در هنرستان آيت‌الله بهاري شهرستان بهار درس مي‌خواند و حتي اگر حرف بدي هم زده بود بايد به بنده اطلاع مي‌دادند. در ادامه ما از اين معلم به دادسرا، آموزش و پرورش شهرستان بهار و اداره كل آموزش و پرورش استان شكايت كرديم و به ما گفتند كه پيگيري خواهند كرد. چند روز پس از ماجرا ما از استرس اينكه پسرم از ناحيه سر دچار آسيب نشده باشد خورد و خوراك نداشتيم و به همين علت پسرم را نزد متخصص مغز و اعصاب براي ويزيت برديم كه خدا را شكر مشخص شد مساله خاصي نبوده است. سرپرست و رييس حراست آموزش و پرورش شهرستان بهار به ديدار ما آمدند و فرزندم را ملاقات كردند اما از مدرسه هيچ‌كس حال فرزندم را جويا نشد. در هر صورت معلم حق تنبيه بدني فرزند من را نداشته و بنده تماسي با اين معلم نداشتم و از نظر قانوني اين مساله را تا سطح وزارتخانه پيگيري خواهم كرد.
اينها صحبت‌هاي پدر اين دانش‌آموز 16 ساله در 9 مهر ماه جاري است اما با پيگيري‌هاي خبرنگار اعتماد مشخص شد كه طي همين چند روز اخير ورق برگشته و دانش‌آموزي كه مورد ضرب و شتم از سوي معلم خود قرار گرفته بود صحبت‌هاي ديگري را عنوان مي‌كند. اين دانش‌آموز در پاسخ به سوال درباره رشته تحصيلي‌اش و روز حادثه به «اعتماد» مي‌گويد: «من رشته‌ام مكانيك است. قضيه آن روز موضوع خاصي نبود. حادثه را فراموش كنيد. خبر مربوط به ماجراي من به قدر كافي در فضاي مجازي منتشر شده است و نمي‌خواهم مانند ماجراي «مهسا اميني» جريان من هم ادامه پيدا كند. از دفتر رياست‌جمهوري با آموزش و پرورش شهرستان بهار هم تماس گرفتند. ما به معلم‌مان رضايت داديم. يك اتفاق كوچك بود و تمام شد.» اين دانش‌آموز 16 ساله با اينكه در روز حادثه از شدت ضربه مشت معلم خود به سرش غش كرده بود و روي زمين افتاده بود به دلايل نامشخص حادثه را يك اتفاق كوچك دانست و به هيچ عنوان حاضر به ادامه گفت‌وگو نشد.
«اعتماد» در مورد نوع رفتار خشونت‌آميز اين معلم و رفتارهاي خشونت‌آميز مشابه در برخي مدارس كشور طي گفت‌وگو با يك آسيب‌شناس و رفتارشناس اجتماعي به بررسي آن مي‌پردازد.
خشونت؛ موجب بدرفتاري، لجاجت
و يكدندگي و تربيت غلط نوجوانان مي‌شود
«مجيد ابهري» آسيب‌شناس و رفتارشناس اجتماعي درخصوص اين خبر به «اعتماد» مي‌گويد: «تنبيه دانش‌آموزان از سوي معلم به هر بهانه‌اي درست نيست. نظام‌هاي آموزشي امروز داراي قواعد و ضوابط خاصي هستند كه با توجه به سن، شرايط جسمي و همچنين شرايط جغرافيايي و كلاس تحصيلي متفاوت است اما در تمام نظام‌ها و سبك‌هاي آموزشي تنبيه بدني يكي از ناپسندترين و مردودترين روش‌هاي انضباطي است. در روزگاري دور چوب فلك يا خط‌كش به كف دست مفاهيم آشنايي براي دانش‌آموزان مكتبخانه‌ها يا مدارس قديمي بودند اما امروز نظام آموزشي درست و منطقي هرگونه تنبيه فيزيكي را از نظر تربيتي نامناسب تشخيص داده و عنوان مي‌كند ولي متاسفانه هنوز باز شنيده مي‌شود كه بعضي از معلمان به تنبيه بدني آن هم در خشن‌ترين نوعش اقدام مي‌كنند. از نگاه رفتارشناسي اجتماعي بايد بگويم تنبيه هر قدر شديدتر و خشن‌تر باشد آثار بسيار نامطلوبي بر جسم و روح نوجوان مي‌گذارد. بسياري از افرادي كه در بزرگسالي دست به ارتكاب جرايم سنگين زده و اقدام به ضرب و جرح يا قتل كرده‌اند در دوران كودكي و نوجواني تحت تاثير تنبيهات شديد بدني بوده‌اند. با توجه به اين نكات كارشناسان تربيتي و معلمان آموزشي كه با قواعد و معيارهاي آموزش نوين آشنايي دارند تنبيهات فيزيكي را مردود اعلام كرده‌اند اما متاسفانه هنوز برخي از آموزگاران و مربيان كه البته در تعداد بسيار محدودي هستند اقدام به اين رفتار نادرست و ناپسند مي‌كنند. از نظر برخي كارشناسان فشار اقتصادي، حقوق كم، مشكلات محيطي، گران بودن اجاره خانه و... از دلايل خشم و پرخاشگري در ميان مربيان تشخيص داده شده است. از نظر اينجانب كه بيش از 30 سال در زمينه علوم رفتاري و تربيتي از نزديك با نوجوانان و جوانان محشور بوده‌ام عرض مي‌كنم كه در بسياري از اوقات محبت و روابط پدرانه و برادرانه تاثير بسيار ژرف و مثبتي روي دانش‌آموزان دارد و هر قدر ما به سمت خشونت حركت كنيم موجب بدرفتاري، لجاجت و يكدندگي و تربيت غلط نوجوانان مي‌شويم. نوجوانان اين‌گونه رفتارهاي خشونت‌آميز را فراموش نمي‌كنند و با خود وارد مرحله جواني و بزرگسالي مي‌كنند و گاهي به اين موضوع فكر مي‌كنند كه آن رفتار خشونت‌آميزي كه با آنها در دوران گذشته شده است را تلافي كنند. بايد عرض كنم درست است كه گراني، تورم، مشكلات زيستي و مسكن به اكثريت قابل توجهي از جمعيت جامعه فشار آورده و آنها را در تنگناهاي اقتصادي قرار مي‌دهد اما هيچ دليلي ندارد كه اين‌گونه عوامل باعث خروج از جاده اخلاق و رفتار پسنديده و نيك شوند چراكه اگر قرار باشد هر شخص مشكلات اقتصادي و تورم را در رفتار و گفتار خود منعكس كند ديگر سنگ روي سنگ بند نمي‌شود.»
ابهري در ادامه توضيح مي‌دهد: «آموزگار در بدرفتاري با دانش‌آموزان، كاسب در مواجهه با مشتريان، راننده در برخورد با مسافران و همين‌طور زنجيره روابط اجتماعي به طرز وحشتناكي پيچيده و خشونت‌آميز مي‌شود. بارها در مقالات و كتاب‌هاي خود پيشنهاد كرده‌ام كه هم در زمان استخدام و هم به صورت فصلي و دوره‌اي مخصوصا در دوران ابتدايي و راهنمايي و متوسطه آزمون‌هاي روانشناسي در زمينه‌هاي مديريت هيجان‌هاي رفتاري و كنترل خشم و كنترل روابط اجتماعي به عمل آيد. با اين آزمون‌ها ظرفيت و ميزان تحمل فشارهاي محيطي و عصبي ارزيابي مي‌شود و هر كدام از مربيان كه از حد استاندارد پايين‌تر باشند بايد تحت رفتار درماني و روان درماني قرار گرفته و سپس به محل كار خود بازگردند. متاسفانه آموزش و پرورش به عرايض اينجانب و كارشناسان ديگر توجهي نكرده ولي هنوز هم دير نشده است. پس از خروج از دوران كرونا و تعطيلي دو ساله مدارس و فاصله دانش‌آموزان از درس و معلم لازم است اين‌گونه عوامل بسيار آرام و با شيبي ملايم براي هدايت دانش‌آموزان به سمت آموزش و تربيت صورت گيرد كه مبادا دلزدگي و سرخوردگي باعث فرار آنها از درس و مدرسه شود كه در اين صورت ديگر نمي‌توان كاري در مورد آنها انجام داد، چراكه در بررسي‌هاي ميداني در كودكان فراري از مدرسه يا غايب از مدرسه به اين نتيجه رسيديم كه بيش از 60درصد از نوجوانان و جواناني كه در رديف دانش‌آموزان غايب از مدرسه قرار دارند رفتارهاي نادرست آموزگاران و والدين باعث خستگي و دلزدگي از تحصيل و در نتيجه رها كردن مدرسه و خروج از آن شده است. بنابراين با رعايت نكات گفته شده و مشاوره با مشاوران مجرب اميد است كه اين‌گونه نكات مورد توجه قرار گرفته و از وقوع و تكرار آنها جلوگيري به عمل آيد.»
مجازات تنبيه بدني دانش‌آموزان در قانون
درخصوص مجازات تنبيه بدني دانش‌آموزان مطابق ماده ۷۷ آيين‌نامه انضباطي مدارس، «اعمال هرگونه تنبيه از قبيل اهانت، تنبيه بدني و تعيين تكاليف درسي جهت تنبيه ممنوع است» اما براي برخورد با تخلفات احتمالي دانش‌آموزان، قانون سلسله مراتبي را براساس اصول تربيتي تعيين كرده است كه براي تنبيه دانش‌آموزان بايد به آن توجه شود. براساس ماده ۷۴ اين آيين‌نامه، «قصور و سهل‌انگاري دانش‌آموزان نسبت به انجام وظايف خود تخلف محسوب مي‌شود. مدير، شوراي مدرسه، معاونان و مربيان موظفند قبل از اعمال هر گونه تنبيه از وضع و موقعيت محصل آگاهي يابند و در جست‌وجوي انگيزه و علت تخلف برآيند و نسبت به رفع آن اقدام كنند.» همچنين تنبيه بايد به گونه‌اي باشد كه داراي اثر اصلاحي بوده و توجه دانش‌آموز را به اشتباه خود جلب و زمينه مناسب را براي ايجاد رفتار مطلوب در او فراهم كند. تنبيه بايد متكي به يافته‌هاي علمي و استفاده از الگو‌هاي مناسب تغيير رفتار باشد تا موجب تجري دانش‌آموز و اصرار او بر تكرار اشتباه نشود. علاوه بر مجازات ياد شده، طبق قانون مجازات اسلامي اهانت و هتك حيثيت و... افراد، مجازات كيفري نيز خواهد داشت. منظور از توهين به كار بردن الفاظي است كه موجب تخفيف و تحقير طرف مقابل مي‌شود. در صورتي كه تنبيه بدني موجب كبودي و شكستگي و هر گونه صدمه به دانش‌آموز شود، بايد به او ديه تعلق بگيرد.
در صورتي كه روش‌هاي تربيتي در دانش‌آموز موثر نباشد مطابق ماده ۷۶ آيين‌نامه انضباطي كه انواع تنبيه را براي دانش‌آموزان تعيين كرده است بايد رفتار كرد. براساس اين ماده «دانش‌آموزان متخلفي كه راهنمايي‌ها و چاره‌جويي‌هاي تربيتي، در آنها مفيد و موثر واقع نمي‌شود با رعايت تناسب به يكي از روش‌هاي زير مورد تنبيه قرار مي‌گيرند.
- تذكر و اخطار شفاهي به طور خصوصي
- تذكر و اخطار شفاهي در حضور دانش‌آموزان كلاس مربوط
- تغيير كلاس، در صورت وجود كلاس‌هاي متعدد در يك پايه با اطلاع، ولي دانش‌آموز
- اخطار كتبي و اطلاع به، ولي دانش‌آموز
- اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلي، ولي دانش‌آموز، حداكثر براي مدت سه روز
همان‌طور كه به صراحت در اين ماده و ماده ۷۷ اشاره شده است تنبيه بدني يا هرگونه توهين و تحقير دانش‌آموز جايگاهي در اصول تربيتي و آموزشي مدارس نداشته و هيچ‌كس حق ندارد به استناد تخلف دانش‌آموزان، اقدام به تنبيه آنها كند. طبق آيين‌نامه مذكور مدير موظف است كه با همكاري معلمان، مربيان و شوراي دانش‌آموزي، وظايف دانش‌آموزان و تنبيهات و تشويقات مقرر در اين آيين‌نامه را به تناسب سن و فهم دانش‌آموز به او آموزش دهد. بنابراين تنبيه‌هاي مجاز در قانون عبارت است از تذكر و اخطار شفاهي به طور خصوصي، تذكر و اخطار شفاهي در حضور دانش‌آموزان كلاس مربوط، تغيير كلاس در صورت وجود كلاس‌هاي متعدد در يك پايه با اطلاع ولي دانش‌آموز، اخطار كتبي و اطلاع به دانش‌آموز، اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلي ولي دانش‌آموز به مدت حداكثر سه روز و بالاخره انتقال به مدرسه ديگر.
يكي از وظايف مدير مدرسه كه در آيين‌نامه انضباطي مدارس نيز به آن اشاره شده است، توجيه همكاران مدرسه درخصوص شرايط تنبيه دانش‌آموزان است. براساس ماده ۸۲ آيين‌نامه، مدير مدرسه موظف است ممنوعيت تنبيه بدني را تذكر دهد و در صورت مشاهده تخلف، مراتب را جهت اطلاع و اقدام لازم به اداره آموزش و پرورش منطقه گزارش دهد. در صورتي كه يكي از معلمان، مربيان يا يكي از اولياي مدرسه اقدام به تنبيه بدني يا تحقير و توهين دانش‌آموزان كند، مدير مدرسه موظف است گزارش اين اقدام را به آموزش و پرورش منطقه اطلاع دهد، آموزش و پرورش نيز موظف است با احضار فرد خاطي به تخلف او رسيدگي و حكم مقتضي در اين خصوص را صادر كند.