روسيه و جامعه‌اي كه جوانانش فرار را به حضور در ارتش ترجيح مي‌دهند
پوتين در محاصره منتقدان
محمدحسين لطف‌الهي
سياست‌هاي ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه در قبال جنگ اوكراين علاوه بر ايجاد نارضايتي ميان شهروندان روس و به ويژه جواناني كه كرملين آنها را براي پيوستن به ارتش فراخوانده، باعث شده است كه پوتين در ميان حلقه افراد نزديك و مورد اعتماد خود نيز مورد انتقاد قرار گيرد.
براساس گزارش سرويس‌هاي اطلاعاتي ايالات متحده، يكي از افراد حلقه نزديكان ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه در هفته‌هاي اخير به‌شدت از پوتين به دليل شيوه اداره جنگ اوكراين انتقاد كرده است. تحليلگران از اين آشفتگي در جامعه روسيه كه دامنه آن به حلقه نزديكان رييس‌جمهور نيز رسيده است به عنوان يكي از تبعات جدي حمله روسيه به اوكراين ياد مي‌كنند كه برخلاف تصور روس‌ها به جاي يك پيروزي برق‌‌آسا براي آنها تحريم و تلفات انساني زيادي به همراه داشت و دستاورد آن محدود به الحاق -موقت و بدون شناسايي بين‌المللي - بخشي از خاك اوكراين به روسيه مي‌شود. روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است كه گزارش جديد سرويس‌هاي اطلاعاتي ايالات متحده درباره انتقاد يكي از نزديكان پوتين از او به اندازه‌اي براي امريكايي‌ها مهم تلقي مي‌شد كه راه خود را به گزارش‌هاي روزانه به رييس‌جمهور ايالات متحده باز كرد و به خواست جو بايدن، با تعدادي ديگر از مقام‌هاي ارشد كشور نيز به اشتراك گذاشته شد. يكي از مقام‌هايي كه به شرط ناشناس ماندن درباره اين موضوع با واشنگتن‌پست گفت‌وگو كرده، مي‌گويد: محور اصلي انتقادها از پوتين «سوءمديريت جنگ» و «اشتباهات متعدد و اثرگذار در كارزار نظامي روسيه» بوده است. بر اساس اين گزارش، نام فرد منتقد در گزارشي كه به مقام‌هاي ارشد امريكايي ارايه شده وجود دارد. تعداد افرادي كه ولاديمير پوتين به آنها اعتماد دارد و در زمره مشاوران و دستياران رييس‌جمهور روسيه قرار مي‌گيرند زياد نيست و بيشتر اين افراد را همكاران سابق پوتين در كا‌گ‌ب و تعدادي از نزديكان او در دوره معاونت شهرداري سن‌پترزبورگ تشكيل مي‌دهند. به گزارش «اعتماد»، انتقاد نزديكان پوتين از او از اين رو حايز اهميت است كه طي ماه‌هاي گذشته گزارش‌هاي زيادي از محدودشدن روابط رييس‌جمهور روسيه به حلقه نزديكان و همچنين نگراني مقام‌هاي ارشد روسيه از انتقال اخبار منفي به ولاديمير پوتين منتشر شده بود. يك مقام اطلاعاتي غربي در اين باره مي‌گويد: «ارزيابي ما اين است كه افزايش تلفات نظاميان روسيه در جنگ، كمبودهاي لجستيكي ارتش روسيه و همچنين تصميمات نادرستي كه در عرصه نظامي اتخاذ مي‌شود، دليل اصلي كشيده شدن دامنه منتقدان به حلقه نزديكان رييس‌جمهور روسيه بوده است.» يك مقام ارشد ديگر معتقد است، بخشي از مقام‌هاي كرملين متقاعد شده‌اند كه اوضاع آن طور كه پيش‌بيني شده بود براي روسيه پيش نمي‌رود و نگران شرايطي هستند كه در آينده ممكن است پديد آيد. سخنگوي كاخ كرملين تاييد كرده است كه «اختلاف‌نظرهايي» در درون ساختار تصميم‌گيري روسيه وجود دارد. او روز جمعه گفت: «برخي مقامات فكر مي‌كنند كه ما بايد به شيوه‌اي ديگر عمل كنيم اما اين اختلاف‌نظرها بخشي از روند كاري معمول است.» چندي قبل رمضان قديروف متحد پوتين و رييس انتصابي منطقه چچن از شكست‌هاي ارتش روسيه در ايزيوم در استان خاركيف اوكراين انتقاد كرد و از عدم برنامه‌ريزي صحيح ارتش گفت. او در يك پيام صوتي ۱۱ دقيقه‌اي كه در تلگرام ارسال شد، اذعان كرد كه برنامه‌ريزي صحيحي براي عمليات در ايزيوم صورت نگرفته است. قديروف گفت: «اگر تغييراتي در اجراي عمليات ويژه نظامي ايجاد نشود من مجبور خواهم شد نزد رهبري كشور بروم تا وضعيت ميداني را براي آنها توضيح دهم. من استراتژيستي مانند كساني كه در وزارت دفاع هستند، نيستم. اما واضح است كه اشتباهاتي رخ داده است. من فكر مي‌كنم كه آنها بايد چند نتيجه‌گيري جديد داشته باشند. ما مردان خود را در آنجا داريم، مبارزاني كه مخصوصا براي چنين موقعيت‌هايي آماده شده‌اند. 10000 جنگجوي ديگر آماده پيوستن به آنها هستند. ما در آينده‌اي نزديك به اودسا خواهيم رسيد.» سقوط سريع ايزيوم اولين شكست نظامي بزرگ روسيه از زماني بود كه نيروهايش در ماه مارس از حومه پايتخت اوكراين عقب‌نشيني كردند. پس از آن، ارتش اوكراين موفق شد شهر استراتژيك ليمان در منطقه دونتسك را نيز باز پس گيرد. آسوشيتدپرس مي‌نويسد: «پوتين در حالي ۷۰ ساله شده كه در مقابل خود، توفاني را مي‌بيند كه ساخته و پرداخته خودش است. ارتش او در اوكراين شكست‌هاي تحقيرآميزي متحمل شده؛ صدها هزار روس در حال فرار از دستور بسيج عمومي او هستند و نظاميان او علنا به رهبران نظامي اين جنگ توهين مي‌كنند. واكنش او به اين تحولات اين بوده كه براي حفاظت از دستاوردهاي روسيه در اوكراين، بارها قدرت‌هاي مقابل را به استفاده از سلاح هسته‌اي تهديد كند؛ تهديدي وحشتناك كه در صورتي عملي شدن، ادعاي «برقراري ثبات» كه او بارها در جريان حكومت ۲۲ ساله‌اي تكرار كرده را بر باد خواهد داد.» آندي كولسنيكوف، پژوهشگر ارشد مركز كارنگي در اين باره مي‌گويد: «اين واقعا لحظه سختي براي پوتين است، اما او نمي‌تواند ديگران را متهم كند؛ اين كار را خودش انجام داده است.»
جواناني كه از روسيه فرار مي‌كنند
مخالفت‌ها با آغاز جنگ نظامي روسيه عليه اوكراين از همان 24 فوريه كه ارتش پوتين وارد خاك اوكراين شد قابل مشاهده بود و اعتراضاتي در شهرهاي مختلف اين كشور شكل گرفت اما در هفته‌هاي اخير يك تصميم مهم از سوي رييس‌جمهور روسيه باعث شد مخالفت‌ها و اعتراض‌ها تشديد شود. پوتين اواخر شهريور دستور بسيج عمومي در روسيه را صادر كرد و بر اساس اين دستور 300 هزار نفر از روس‌ها براي پيوستن به ارتش فراخوانده شدند. در پي اين تصميم شهرهاي روسيه دوباره شاهد اعتراضات گسترده شد اما اتفاق عجيب‌تر اين بود كه جوانان روسيه براي اجتناب از اعزام به جنگ فرار، خودزني و به خطرانداختن جان خود براي خروج از روسيه را ترجيح دادند. روز هشتم مهرماه، وزارت كشور گرجستان با انتشار اطلاعيه‌اي اعلام كرد در پي اعلام بسيج عمومي نسبي در روسيه شمار شهروندان روس كه طي روز‌هاي اخير وارد كشور شده‌اند، افزايش يافته است. وزارت كشور گرجستان اعلام كرد كه ۷۸۷۴۲ شهروند روسيه در روز‌هاي ۲۳ تا ۲۷ سپتامبر وارد اين كشور شده‌اند. واختانگ گوملائوري، وزير كشور روسيه به خبرنگاران گفت كه تعداد شهروندان روسيه كه از روسيه وارد گرجستان مي‌شوند در هفته گذشته ۴۰ تا ۴۵ درصد افزايش يافته است. تعداد زيادي از جوانان روس هم تركيه را براي فرار انتخاب كرده‌اند. رسانه‌هاي امريكايي روز پنجشنبه گزارش دادند كه دو جوان روس خود را با قايق به آلاسكا رسانده‌اند و از مقام‌هاي ايالات متحده درخواست پناهندگي كرده‌اند. نهادهاي حقوق بشري گزارش داده‌اند كه طي دو روز ابتدايي اعتراضات ضد جنگ و ضد بسيج عمومي در روسيه، بيش از 1300 نفر در روسيه بازداشت شدند. بيشترين تعداد در مسكو با دست‌كم ۵۲۷ بازداشتي و سن‌پترزبورگ با دست‌كم ۴۸۰ بازداشتي است. استانيسلاو بلكوفسكي، يك مشاور سياسي قديمي با ارتباطات گسترده در ميان اعضاي طبقه حاكم معتقد است كه دستور بسيج عمومي، پايگاه‌هاي اصلي حمايت از پوتين را نيز تضعيف و زمينه را براي تحولات سياسي احتمالي در آينده فراهم كرده است؛ زيرا «بعد از صدور فرمان بسيج عمومي، ديگر نمي‌توان به كسي توضيح داد كه سيستم او همچنان داراي ثبات است».
نگراني‌ها از بروز جنگ هسته‌اي
جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا روز پنجشنبه هشت اكتبر (۱۵ مهر) گفت كه جهان براي نخستين‌بار پس از جنگ سرد در معرض خطر «آرماگدون» (آخرالزمان) هسته‌اي قرار دارد. بايدن در مراسم جمع‌آوري كمك‌هاي مالي حزب دموكرات در نيويورك با اشاره به دوران جان اف كندي، رييس‌جمهوري اسبق امريكا گفت: «از زمان كندي و بحران موشكي كوبا در سال ۱۹۶۲ با چشم‌انداز آرماگدون مواجه نبوديم.» بايدن گفت كه پوتين وقتي تهديد مي‌كند كه از سلاح هسته‌اي تاكتيكي يا سلاح‌هاي بيولوژيكي يا شيميايي براي ادامه تهاجم به اوكراين استفاده خواهد كرد، «شوخي نمي‌كند.» وي اين برآورد را دارد كه تهديد پوتين واقعي است، چرا كه از نظر رييس‌جمهوري امريكا ارتش او به‌طور قابل توجهي ضعيف عمل مي‌كند. به گزارش يورونيوز، كارشناسان معتقدند كه اگر پوتين بخواهد از سلاح هسته‌اي استفاده كند احتمالا از سلاح‌هاي هسته‌اي تاكتيكي استفاده مي‌كند كه از نظر بار انفجاري كوچك‌تر از يك سلاح هسته‌اي استراتژيك است. اما واشنگتن بر اين باور است كه حتي يك حمله هسته‌اي تاكتيكي مي‌تواند آتش‌سوزي گسترده‌تري ايجاد كند. مقامات امريكايي ماه‌ها درباره احتمال استفاده روسيه از سلاح‌هاي كشتار جمعي در اوكراين هشدار داده‌اند زيرا اين كشور با يكسري شكست‌هاي استراتژيك در ميدان نبرد مواجه شده است. اظهارات بايدن شديدترين هشداري بود كه دولت ايالات متحده تاكنون درباره خطرات هسته‌اي بيان كرده است. با اين حال هنوز مشخص نيست كه آيا بايدن به ارزيابي جديدي از نيات روسيه اشاره مي‌كند يا خير. در همين هفته مقامات امريكايي گفته‌اند كه هيچ تغييري در نيروهاي هسته‌اي روسيه كه مستلزم تغيير وضعيت هوشياري نيروهاي هسته‌اي امريكاست، مشاهده نكرده‌اند. كارين ژان پير، سخنگوي كاخ سفيد روز سه‌شنبه گفته بود «ما هيچ دليل براي تعديل موقعيت استراتژيك هسته‌اي خود نديده‌ايم و همچنين نشانه‌اي نداريم كه روسيه آماده استفاده قريب‌الوقوع از سلاح‌هاي هسته‌اي است.»
پوتين اواخر شهريور دستور بسيج عمومي در روسيه را صادر كرد و بر اساس اين دستور 300 هزار نفر از روس‌ها براي پيوستن به ارتش فراخوانده شدند. در پي اين تصميم شهرهاي روسيه دوباره شاهد اعتراضات گسترده شد اما اتفاق عجيب‌تر اين بود كه جوانان روسيه، براي اجتناب از اعزام به جنگ فرار، خودزني و به خطرانداختن جان خود براي خروج از روسيه را ترجيح دادند. روز هشتم مهرماه، وزارت كشور گرجستان با انتشار اطلاعيه‌اي اعلام كرد در پي اعلام بسيج عمومي نسبي در روسيه شمار شهروندان روس كه طي روز‌هاي اخير وارد كشور شده‌اند، افزايش يافته است. وزارت كشور گرجستان اعلام كرد كه ۷۸۷۴۲ شهروند روسيه در روز‌هاي ۲۳ تا ۲۷ سپتامبر وارد اين كشور شده‌اند.
تعداد زيادي از جوانان روس هم تركيه را براي فرار انتخاب كرده‌اند. رسانه‌هاي امريكايي روز پنجشنبه گزارش دادند كه دو جوان روس خود را با قايق به آلاسكا رسانده‌اند و از مقام‌هاي ايالات متحده درخواست پناهندگي كرده‌اند.