پيشنهاد رويايي پوتين به اردوغان

محمدحسين لطف‌الهي

ولاديمير پوتين روز پنجشنبه به رجب طيب اردوغان پيشنهاد داد كه يك خط لوله جديد در تركيه به منظور انتقال گاز روسيه به اروپا ساخته شود؛ اتفاقي كه روياي ديرين تركيه براي تبديل شدن به هاب انرژي منطقه را تعبير مي‌كند و به روسيه امكان مي‌دهد تا كماكان به صادرات گاز خود به اروپا كه در پي اعمال تحريم و همچنين بروز مشكلاتي در خطوط لوله نورد استريم دچار مشكل شده بود، ادامه دهد. روساي جمهور روسيه و تركيه روز پنجشنبه در حاشيه يك نشست منطقه‌اي در شهر آستانه پايتخت قزاقستان با يكديگر ديدار و گفت‌وگو كردند. در اين ديدار كه به گزارش خبرگزاري دولتي آناتولي تركيه بخشي از آن در مقابل دوربين‌هاي تلويزيوني و بخشي ديگر پشت درهاي بسته برگزار مي‌شد، ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه به رجب طيب اردوغان همتاي تركيه‌اي خود گفت كه روسيه آماده صادرات بيشتر گاز از تركيه به اروپاست. او تاكيد كرد كه تركيه «امن‌ترين و قابل اطمينان‌ترين مسير براي تحويل گاز» است و تشكيل يك «هاب گازي» در تركيه مي‌تواند علاوه بر تسهيل عرضه در زمينه «تعيين قيمت گاز بدون اثرگذاري پارامترهاي سياسي» نيز موثر باشد. به گزارش «اعتماد»، روسيه در تلاش است تا جايگزيني براي خطوط لوله نورد استريم جهت ادامه صادرات گاز به روسيه پيدا كند. خطوط لوله نورد استريم 1 و نورد استريم 2 در درياي بالتيك در ماه گذشته ميلادي بر اثر چند انفجار كه كارشناسان آنها را «عمدي» مي‌خوانند، آسيب ديد. روسيه مدعي است كه اوكراين، ايالات متحده و كشورهاي غربي در پس اين حمله قرار دارند و كشورهاي غربي هم ادعا مي‌كنند كه روسيه عمدا اقدام به تخريب اين دو خط لوله كرده است. پوتين به اردوغان گفته است كه در حال حاضر «قيمت‌ها بسيار بالا هستند» و امكان تعيين منصفانه قيمت بدون اثرپذيري از اتفاقات سياسي وجود دارد: «اگر تركيه و ساير خريداران ما مايل باشند، مي‌توانيم خط لوله ديگري بسازيم و تركيه را به هاب گازي تبديل كنيم تا خريداران ثالث به ويژه كشورهاي اروپايي بتوانند گاز ما را از طريق تركيه خريداري كنند.» بر اساس گزارش الجزيره انگليسي، رجب طيب اردوغان تا زماني كه دوربين‌هاي تلويزيوني در اتاق حاضر بودند پاسخي به پيشنهاد ولاديمير پوتين نداد اما به گفته دميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين هر دو رييس‌جمهور پس از بحث‌هايي كه در ديدار صورت گرفت دستور بررسي سريع اين ايده را صادر كرده‌اند. در حال حاضر خط لوله ترك استريم براي انتقال گاز روسيه به تركيه از مسير درياي سياه وجود دارد، اما به گفته مقام‌هاي روسي اين خط لوله ظرفيت لازم براي جايگزيني خطوط لوله نورد استريم را ندارد.

يك پروژه «عملي»؟
تا پيش از آغاز جنگ اوكراين در فوريه 2022 روسيه بيش از 40 درصد از نياز اروپا به گاز طبيعي را تامين مي‌كرد، اما با آغاز جنگ شرايط تغيير كرد. اروپايي‌ها با تصويب بسته‌هاي تحريمي در تلاش براي كاهش واردات نفت و گاز طبيعي از روسيه برآمدند و در مقابل روسيه نيز به بهانه «تاثير تحريم‌ها روي تامين قطعات» فشار گاز صادراتي به اروپا را تا حد قابل توجهي كاهش داد. اروپايي‌ها اقدام روسيه را «استفاده از انرژي به عنوان سلاح ژئوپليتيكي» توصيف مي‌كردند و مدعي بودند روسيه به دروغ تحريم‌ها را بهانه كاهش صادرات معرفي مي‌كند. با وقوع انفجار در خطوط لوله نورد استريم شرايط از قبل هم بدتر شد و عملا امكان صادرات از طريق اين خطوط لوله تا زمان تعمير نهايي از بين رفت.
از زمان طرح احتمال نقش داشتن امريكا در اين حادثه، بسياري به يكي از اظهارنظرهاي رييس‌جمهور امريكا پيش از شروع جنگ اوكراين اشاره مي‌كنند. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده روز هفتم فوريه در يك نشست خبري در كاخ سفيد وعده داده بود كه در صورت حمله روسيه به اوكراين، امريكا مانع از عملياتي شدن خط لوله نورد استريم 2 خواهد شد: «اگر روسيه به اوكراين حمله كرد، ديگر نورد استريم 2 وجود نخواهد داشت، ما كار آن را تمام خواهيم كرد.» زماني هم كه خبرنگاران از او پرسيدند ايالات متحده چگونه مي‌تواند مانع از كار خط لوله‌اي شود كه تحت كنترل آلمان قرار دارد، او پاسخ داد: «به شما قول مي‌دهم كه ما قادر به اين كار هستيم.» فوربس نوشته است كه روسيه مي‌توانست همانند گذشته با طرح بهانه‌هايي نظير تحريم، نبود قطعه يا وجود خرابي و نياز به تعمير از انتقال گاز به اروپا خودداري كند و براي اين كار هيچ نيازي به تخريب زيرساختي كه آماده‌سازي آن سال‌ها زمان برده وجود نداشت. نگاهي به انگيزه‌هاي مالي روسيه هم نشان مي‌دهد اين كشور بيش از آنكه متمايل به تخريب خط لوله باشد، ترجيح مي‌داد از آن به عنوان ابزار فشار براي رفع تحريم‌ها استفاده كند؛ موضوعي كه هفته گذشته ولاديمير پوتين رييس‌جمهور اين كشور نيز به آن مستقيما اشاره كرد. وزير انرژي تركيه روز جمعه در واكنش به سوال خبرنگاران درباره پيشنهاد روسيه گفته است: «اين يك پروژه عملي و قابل اجراست و از نظر فني امكان اجراي آن وجود دارد و بايد مورد مطالعه قرار گيرد.» برخلاف گفته وزير انرژي تركيه اما نشانه‌هايي از احتمال شكست اين پروژه حتي پيش از تولد وجود دارد.

واكنش منفي اروپا
ابتكار پوتين در مورد تشكيل يك «هاب گازي» در تركيه و به ويژه تاكيد بر مساله قيمت‌گذاري بهاي گاز در حالي مطرح شده كه كرملين در پي حفظ اهرم انرژي براي اعمال فشار به اروپا به منظور برداشتن تحريم‌هاي سنگين غرب عليه روسيه است.اتحاديه اروپا در تازه‌ترين اقدام تنبيهي عليه مسكو در پي تهاجم نظامي اخير به اوكراين در نظر دارد در مواجهه با افزايش قبوض انرژي براي واردات گاز روسيه و در كل عمده‌فروشي گاز در اروپا سقف قيمت تعيين كند.اورزولا فن در لاين، رييس كميسيون اتحاديه اروپا پيش‌تر ضمن اشاره به آمادگي اين نهاد اجرايي براي بررسي راهكاري جهت تعيين سقف قيمت گاز در بازار‌هاي اروپا يادآور شد كه اين تصميم بر اساس خواست اغلب كشورهاي عضو اتحاديه براي مقابله با افزايش چشمگير مبالغ مندرج در قبوض انرژي اتخاذ شده است. اين پروژه تبديل شدن تركيه به «هاب گازي» و فروش گاز صادراتي روسيه به خريداران ثالث زماني براي تركيه سود سرشاري خواهد داشت كه بتواند از آن براي صادرات گاز به اروپا استفاده كند و اين يعني خريداران اروپايي بايد امكان خريد اين گاز را داشته باشند. در اولين واكنش به موضوع رياست‌جمهوري فرانسه در بيانيه‌اي با آن مخالفت كرد و آن را «غيرمنطقي» خواند. در اين بيانيه آمده است: «به هيچ‌وجه منطقي نيست كه زيرساخت جديدي براي واردات گاز از روسيه به اروپا ايجاد شود.» در بيانيه رياست‌جمهوري فرانسه با اشاره به كاهش سهم 40 درصدي روسيه از صادرات گاز به اروپا به 7.5 درصد تاكيد شده كه اين سهم «از اين ميزان هم كمتر خواهد شد.» رياست‌جمهوري فرانسه افزوده: «تركيه و روسيه مي‌توانند براي صادرات گاز هر تصميمي بگيرند، اما مقصد اين صادرات نمي‌تواند اتحاديه اروپا باشد كه تعهداتي در راستاي استقلال، كاهش وابستگي و همچنين تحولات اقليمي دارد.»