چرا تاجيكستان
مقابل طالبان ايستاده است؟
گروه جهان
در هفته‌هاي اخير تاجيكستان به دليل موضع‌گيري‌هاي تندي كه در قبال افغانستان (طالبان) اتخاذ كرده‌اند، سرخط خبرهاي افغانستان شده است. تاجيكستان كشوري است كه داراي مرز كوهستاني با افغانستان است كه كنترل آن را براي اين كشور دشوار مي‌كند، در كنار آن، تاجيكستان داراي ضعيف‌ترين ارتش در آسياي مركزي است. همچنين اين كشور پايگاه ترانزيتي براي مافياي مواد مخدر از افغانستان به سمت روسيه و اروپا است. اين كشور در چند سال اخير متحمل حملات تروريستي متعددي شده است. با اين حال، تاجيكستان برخلاف ديگر همسايگان آسياي مركزي، به اضافه روسيه و چين، عجله‌اي براي برقراري روابط با دولت جديد كابل ندارد.
رييس‌جمهور امامعلي رحمان، عملا در هر سخنراني عمومي اخيرش، حتي آنهايي كه به سياست ربطي ندارند، به موضوع بدبختي‌هاي افغانستان در زمان طالبان اشاره داشته است. در تابستان امسال، تاجيكستان تنها كشوري در منطقه بود كه وعده پذيرفتن يكصد هزار پناهجوي افغان را داد. رحمان همچنين نشان معتبر اسماعيل ساماني را به رهبران قومي تاجيك ضدطالباني اعطا كرد: احمدشاه مسعود و برهان‌الدين رباني.
شايعات بي‌شماري وجود دارد مبني بر اينكه تاجيكستان به نيروهاي باقي‌مانده ضدطالبان نيز كمك مي‌كند.
طالبان در پاسخ به اين اقدام‌هاي تاجيكستان هشدار دادند كه «مداخله در امور داخلي افغانستان» را تحمل نمي‌كنند و جنگجويان خود را به مرز تاجيكستان اعزام كرده‌اند. در مقابل تاجيكستان نيز به‌طور فعال آمادگي نظامي خود را نشان داد. براي اولين‌بار از زمان اعلام استقلال در سال 1991، تاجيكستان صدها هزار سرباز خود را در حالت آماده‌باش قرار داده و نيروهاي ذخيره خود را براي مانور نظامي فراخوانده است.
با اين وجود، هنوز خيلي زود است كه بگوييم تاجيكستان و افغانستان در آستانه يك جنگ قرار دارند. علي‌رغم صحبت‌هاي تند رحمان، او و ساير مقامات بلندپايه تاجيكستان با احتياط شديد عمل و از اشاره مستقيم به طالبان اجتناب مي‌كنند و انتقاد آنها را به اين واقعيت محدود مي‌كنند كه دولت جديد افغانستان، همه‌شمول نيست. بسياري از اظهارات و وعده‌هاي دوشنبه روي كاغذ باقي‌مانده است. به عنوان مثال، وعده ماه جولاي براي پذيرش يكصد هزار پناهجو محقق نشد.
وزير داخله تاجيكستان، رمضان رحيم‌زاده، در ماه سپتامبر گفت كه تاجيكستان قادر به پذيرش تعداد زيادي پناهجو يا مهاجر نيست زيرا «در بيست سال گذشته، هيچ يك از سازمان‌هاي بين‌المللي كمكي در ايجاد زيرساخت‌ها براي پذيرش پناهندگان و پناهجويان ارايه نكرده است.»
تاجيكستان همچنين از قطع روابط تجاري با دولت جديد افغانستان خودداري كرده است، اگرچه افغانستان تنها 1.5درصد از كل حجم تجارت اين كشور را به خود اختصاص داده است. برق، كالاي اصلي صادرات تاجيكستان به افغانستان است، اگرچه طالبان در حال حاضر نمي‌توانند هزينه آن را بپردازند و تاكنون بيش از 11 ميليون دلار قرض دارند. برخي مقامات در صفوف طالبان مايل به بهبود روابط با تاجيكستان هستند، اما رحمان به سختي مي‌تواند چنين توافقاتي را انجام دهد. ازبكستان همچنين از ايجاد حكومت همه‌شمول صحبت مي‌كند و نگران حقوق ازبك‌ها در افغانستان است، اما برخلاف دوشنبه، تاشكند با ازبك‌هاي اين كشور به عنوان «مردم خود» يا نمايندگان دياسپوراي ازبكستان رفتار نمي‌كند، بلكه در درجه اول آنها را اتباع افغانستان مي‌داند.
رحمان در طول زندگي سياسي‌اش خود را «نگهبان و حامي همه تاجيك‌هاي جهان» (همان‌طور كه همكارانش او را علنا مي‌خوانند) نشان داده است و دولت تاجيكستان فعالانه ملي‌گرايان را تشويق مي‌كند. نكته ديگر اين است كه بحران سياسي در همسايه افغانستان، اين فرصت را به رهبر تاجيكستان داده است تا خود را در چشم مردمش نجات‌بخش جلوه داده و بر ميزان محبوبيت خود بيفزايد. رحمان علاوه بر اينكه با مخالفت با طالبان موقعيت داخلي خود را تثبيت مي‌كند همزمان از قرار گرفتن در كانون توجه بين‌المللي نيز سود برده است. او تنها رهبر آسياي مركزي بود كه امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه، در 13 اكتبر، زماني كه رحمان و مكرون در مورد كمك احتمالي فرانسه به تاجيكستان مذاكره مي‌كردند، براي ادامه گفت‌وگوها به پاريس دعوت شد. رحمان همچنين در جريان اين سفر اروپايي با رييس شوراي اروپا، چارلز ميشل، جوزپ بورل، مسوول امور خارجي اتحاديه اروپا و ديگر مقامات بين‌المللي ديدار كرد.
تاجيكستان قصد ندارد وارد درگيري مستقيم با طالبان شود. در عوض، رهبري تاجيكستان با چند ريسك بيشتر نسبت به همسايگان خود، روي افزايش محبوبيت خود در داخل و خارج حساب مي‌كند. دوشنبه مي‌تواند چنين خطراتي را بپذيرد، چراكه مطمئن است كه به عنوان آخرين راه‌حل، هميشه مي‌تواند به نيروهاي روسي كه امنيت مرزهاي تاجيكستان و افغانستان را تامين مي‌كنند، حساب باز كند. تاجيكستان همچنين با چين همكاري نظامي نزديكي دارد. با فرض اينكه وضعيت افغانستان در آينده قابل پيش‌بيني مشخص نشود، اين وضعيت مي‌تواند به دولت رحمان براي حفظ قدرت تا چند سال ديگر كمك كند. در عين حال، دوشنبه به اندازه كافي محتاط است كه در لفاظي‌هاي خود زياده‌روي نكند و همزمان رحمان مي‌داند كه اگر تنش ايجاد شده در امتداد مرز افغانستان وارد مرحله خطرناك‌تري شود او مي‌تواند با طالبان تماس برقرار كرده و دفع خطر كند. منبع: كارنگي