غروب دوباره آفتاب گردشگري ايران

گروه  اجتماعي

به دنبال بازتاب جهاني برخورد با اعتراضات و اغتشاشات در برخي از  شهرهاي ايران طي هفته‌هاي اخير،  بسياري ازگردشگران خارجي كه تورهايي به مقصد ايران خريداري كرده بودند، سفر خود را لغو كردند. خبر لغو گسترده تورهاي گردشگري ورودي به دليل ناآرامي‌هاي ايران، اولين‌بار توسط ابراهيم‌ پورفرج؛ رييس جامعه تورگردانان ايران اعلام شد. 12 مهر ماه امسال، حدود سه هفته بعد از آغاز اعتراضات و اغتشاشات در واكنش به جان باختن مهسا اميني (دختر 22 ساله سقزي كه پس از دستگيري توسط گشت ارشاد در شهر تهران و انتقال به بازداشتگاه وزرا، دچار مرگ مغزي شد و روز 25 شهريور فوت كرد)  پورفرج در گفت‌وگو با خبرگزاري ايلنا گفت: «اعتراضاتي كه ازسوي برخي ايراني‌ها در شهرهاي خارجي درخصوص كشورمان شاهد هستيم، سبب ايجاد تغييراتي در تصميم گردشگران براي سفر به ايران شده چنانكه در حال حاضر برخي تورهاي ورودي تحت‌تاثير اين القائات سفر خود را به ايران كنسل كرده‌اند.»

همان روز و ساعاتي بعد از اعلام پورفرج، محمدعلي فرخ‌مهر؛ رييس جامعه حرفه‌اي هتل، هتل آپارتمان و پانسيون استان تهران در گفت‌وگو با خبرگزاري تسنيم، از لغو 70 درصدي رزرو هتل‌ها و مراكز اقامتي از زمان آغاز اعتراضات و اغتشاشات  خبر داد و گفت: «مطابق بررسي‌ها و گزارش‌هاي دريافت شده از هتل‌هاي فعال در تهران، بخش قابل‌توجهي از گردشگران و به صورت كلي مسافران خارجي، به واسطه شرايط اخير رزرو قبلي خود را لغو كرده يا برنامه سفر خود را به تعويق انداخته‌اند.»
5 روز بعد از انتشار اين اخبار، محسن حاجي سعيد؛ رييس هيات‌مديره تشكل حرفه‌اي راهنمايان گردشگري با جزيياتي بيشتر در گفت‌وگو با خبرگزاري تسنيم گفت كه به دنبال اتفاقات اخير، تمام تورهاي گردشگري ورودي از مبدا كشورهاي آلمان، اسپانيا، امريكاي‌جنوبي، برزيل و استراليا به‌طور كامل لغو شده است. 
حاجي سعيد، عددي از تعداد تورهاي گردشگري ورودي لغو شده به مقصد ايران نگفت اما تعدادشان را  «بسيار بالا و قابل توجه» ذكر كرد و اشاره داشت كه علاوه بر تورهاي لغو شده، بسياري از كشورها هم با انتشار اطلاعيه‌اي مبني بر توصيه عدم سفر به ايران، اتباع خود را از سفر انفرادي به ايران منصرف كرده‌اند. 
اشاره حاجي سعيد به توصيه برخي دولت‌ها به انصراف از سفر انفرادي به ايران در هفته‌هاي اخير، متمم همان خبري است كه طي روزهاي گذشته در خبرگزاري‌هاي خارج از كشور منتشر شد و حكايت از آن داشت كه به دنبال آغاز اعتراضات و اغتشاشات در تمام شهرهاي ايران، دولت‌هاي آلمان، فرانسه، هلند، اتريش، بلژيك، اسپانيا و ايتاليا به شهروندان خود هشدار داده‌اند كه از سفر به ايران خودداري كرده يا در صورتي كه در ايران هستند، به سرعت خاك اين كشور را ترك كنند. 
وزارت امور خارجه ايالات متحده امريكا هم 20 روز قبل و در هفته‌هاي اول بعد از آغاز اعتراضات و اغتشاشات در ايران، در بخش توصيه‌ها و محدوديت‌هاي سفر به نقاط پرخطر جهان، در مورد ايران هشدار سطح 4 را مطرح و توصيه به لغو سفر داشت. 
اخبار و اظهارات فعالان حوزه سفر درباره توقف ورود گردشگر خارجي به ايران به دليل ناآرامي‌هاي اخير از‌سوي مسوولان وزارت ميراث فرهنگي هم تاييد شد. علي‌اصغر شالبافيان؛ معاون گردشگري وزارت ميراث فرهنگي، روزهاي پاياني مهر ماه در گفت‌وگو با خبرگزاري ايلنا تاييد كرد كه «انتشار تصاوير از ناامني در ايران در رسانه‌هاي خارجي در تورهاي ورودي از كشورهاي اروپايي تاثير گذاشته و حتي مي‌تواند در جذب گردشگران و تماشاچيان جام جهاني قطر ۲۰۲۲ كه برنامه‌ريزي‌هاي لازم براي آن انجام شده، تاثير داشته باشد. آنچه اين روزها در عرصه بين‌الملل مخابره و ترويج شده روي تصميم گردشگران در سفر به ايران تاثيرگذار خواهد بود و ما هم معتقد هستيم كه اتفاقات اخير بخش گردشگري ايران را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد.»
ناآرامي‌هاي اخير البته تنها دليل كاهش گردشگران ورودي از مبادي اروپا و حتي تماشاچيان جام جهاني نيست. مجموع عواملي دست به دست هم داده تا كشور ايران؛ با وجود تعداد آثار و ابنيه تاريخي و جايگاه مهمي كه در فهرست يونسكو دارد، مقصد محبوبي براي گردشگران اروپايي و به ويژه توريست‌هاي جوان نباشد. فعالان عرصه گردشگري هم به اين دلايل واقفند چنانكه كمتر از يك ماه قبل، رييس جامعه تورگردانان ايران به خبرنگار ايلنا گفته بود: «مسوولان گردشگري همواره عنوان مي‌كنند كه سفر به ايران ارزان است درحالي‌كه قيمت سفر به ايران نسبت به سفر به كشورهاي منطقه به هيچ‌وجه ارزان نيست. ايران نسبت به آذربايجان، پاكستان و حتي تركيه گران‌تر است. هزينه حمل‌ونقل كه سه سال قبل روزي حدود ۹۰۰ هزار تومان بود و اين اواخر به يك ميليون و دويست هزار تومان رسيده بود، طي چند ماه اخير به ۴ تا ۴ و نيم ميليون تومان رسيده و نرخ حمل‌ونقل، ۴ برابر شده است. اتاق ۷۵۰ هزار توماني در هتل 5 ستاره، حدود ۳ و نيم ميليون تومان شده و هزينه غذا از ۱۷۰ هزار تومان به ۸۰۰ هزار تومان رسيده. هزينه خدمات حوزه گردشگري طي چند ماهه اخير بيش از ۳ برابر شده درحالي كه رشد نرخ دلار طي سال جاري حدود ۷درصد بوده اما در مقابل آن شاهد افزايش ۳۰۰ برابري قيمت خدمات گردشگري هستيم. در چنين شرايطي چگونه مي‌توان گفت ايران ارزان است؟ اصلا اين‌گونه نيست. بسته‌هاي سفر به ايران گران‌ترين بسته در منطقه هستند. گردشگر ايراني به جاي سفر به كيش ترجيح مي‌دهد به تركيه سفر كند، چراكه 
نه تنها نرخ سفر به تركيه از سفر به كيش مناسب‌تر است بلكه خدمات و امكانات بيشتري نيز دريافت مي‌كند. بنابراين تماشاچيان جام جهاني قطر هم به ايران سفر نمي‌كنند چون عموما ورزشكار و جوان هستند و ايران مقصد گردشگران جوان نيست.»
فاجعه شكست در هدفگذاري براي ميزباني تماشاچيان جام جهاني فوتبال، اوايل هفته قبل آشكار شد وقتي جمشيد حمزه‌زاده؛ رييس هيات‌مديره جامعه هتلداران حرفه‌اي كشور به خبرنگار تسنيم گفت كه «با وجود تمهيدات براي اسكان و پذيرايي از ۲۰ هزار تماشاچي جام‌جهاني قطر، تاكنون (تا روز 26 مهر 1401 و 33 روز پيش از آغاز جام جهاني قطر) حتي يك رزرو نيز از سوي تماشاگران جام‌جهاني قطر در ايران انجام نشده است.» 
تمهيدات اسكان بابت درآمدزايي از تماشاچيان جام جهاني قطر از سال گذشته آغاز شده بود و طبق گفته حمزه‌زاده، از ابتداي امسال هماهنگي‌هايي صورت گرفت كه 8 هزار تخت در مراكز اقامتي جزيره كيش و 12 هزار تخت در ساير شهرهاي استان‌هاي هرمزگان، بوشهر، فارس و تهران براي گردشگران ورودي از مبدا قطر آماده شود اما حالا و كمتر از يك ماه تا آغاز جام جهاني فوتبال آن‌هم در فاصله 275 كيلومتري مرز دريايي ايران معلوم شده كه اغلب تماشاگران مسابقات فوتبال ترجيح داده‌اند هزينه گران اقامت در قطر را بپردازند يا در فراغت بين مسابقات، عازم كشورهاي ديگري شوند كه مشوق‌هاي جذاب‌تري براي‌شان درنظر گرفته اما به خاك ايران پا نگذارند. چند روز قبل به نقل از كميته عالي تحويل و ميراث قطر اعلام شد كه 130 هزار اتاق در مراكز اقامتي و دو كشتي كروز پهلو گرفته براي تماشاگران مسابقات آماده شده و هر شب اقامت در اين اتاق‌ها حداقل 2600 پوند هزينه خواهد داشت مگر آنكه تماشاچيان در گروه آن 3600 مسافر خوش‌شانسي باشند كه موفق به رزرو در دهكده چادري نزديك به محل برگزاري مسابقات شوند كه در اين صورت شبي 184 پوند براي اقامت خود مي‌پردازند. 

يك روايت 25ساله؛ مرور صعود و فرود صنعت گردشگري ايران 
بانك جهاني اخيرا در گزارشي روند 25 ساله صنعت گردشگري در ايران (2020 – 1995 / 1374 - 1399) را بررسي كرده است. طبق اين گزارش، ورود گردشگر خارجي از سال 1995 تا سال 2020 با رشد محسوس رو به افزايش بوده است. 
  سال 1374 مجموع گردشگر خارجي ورودي به ايران 452 هزار نفر بوده است. 
  سال 1376 و در اولين سال فعاليت دولت اصلاحات، تعداد گردشگر خارجي ورودي به كشور با رشد 123درصدي به يك ميليون و 8000 نفر افزايش يافت. 
  سال 1385، ورود 2 ميليون و 735 هزار گردشگر خارجي در پايانه‌هاي مرزي كشور ثبت شد. 
  تا سال 1388 و به مدت سه سال، ورود گردشگر خارجي به ايران روند كاهشي داشت. 
  سال 1388، تعداد گردشگران خارجي به كشور با كاهش 22.6درصدي به 2 ميليون و 116 هزار نفر رسيد. 
  از سال 1389، روند ورود گردشگر خارجي به كشور صعودي شد و رونق صنعت توريسم تا سال 1394 ادامه يافت. 
 سال 1394 با افزايش 1058.6درصدي نسبت به سال 1374، ورود 5 ميليون و 237 هزار گردشگر خارجي به كشور ثبت شد .
  در سال‌هاي 1395 و 1396 افت قابل‌توجهي در ورود گردشگر خارجي رخ داد. سال 1396، تعداد گردشگر ورودي به كشور به 4 ميليون و 867 هزار نفر رسيد. 
  سال 1397، ورود 7 ميليون و 295 گردشگر خارجي در پايانه‌هاي مرزي كشور ثبت شد. 
  سال 1398، رشد 1915درصدي گردشگر خارجي نسبت به سال مبدا (1374) به دنبال ورود 9 ميليون و 107 هزار توريست به كشور رقم خورد. 
  سال 2020 آمار گردشگر ورودي با كاهش 83درصدي نسبت به سال 2019 به يك ميليون و 550 هزار نفر رسيد.
علت نوسانات ورود گردشگر خارجي به ايران 
 نگاهي به نقطه‌هاي اوج و فرود آمار گردشگران ورودي در اين بازه 25 ساله نشان مي‌دهد كه شرايط اقتصادي، سياسي و اجتماعي كشور بر رونق و ركود صنعت توريسم ايران تاثيرگذار بوده است. چنانكه روي كار آمدن دولت اصلاحات و طرح «گفت‌وگوي تمدن‌ها» مبدا افزايش ورود گردشگران خارجي به كشور است. گراني ارز و آغاز تحريم‌هاي اقتصادي و اختلال در روابط ديپلماتيك ايران با اتحاديه اروپا از سال 1386 هم در ركود صنعت گردشگري تاثيرگذار بود چنانكه سال 1386 تعداد گردشگران ورودي نسبت به سال پيش از آن، 516 هزار نفر كاهش داشت. حوادث سال 1388 و بعد از انتخابات رياست‌جمهوري دهم، برش ديگري از فرود آمار گردشگر ورودي به ايران است چنانكه تعداد گردشگر به كشور نسبت به سال اوج اين دهه (سال 1385 و سال آغازين فعاليت دولت نهم) با كاهش 22درصدي به عدد دو ميليون و 116 هزار نفر رسيد. در فاصله سال‌هاي 1389 تا 1394، ايام رونق صنعت گردشگري ايران است. با وجود آنكه افزايش دوباره قيمت ارز و تشديد تحريم‌هاي اقتصادي در فاصله سال‌هاي 1389 تا 1391 و تاثيرات منفي در درآمدهاي ارزي كشور علاوه بر نارضايتي‌هاي اجتماعي و سياسي، فضاي جامعه عمومي را ملتهب و ناآرام كرده بود اما صنعت گردشگري فعال بود و رونق ورود توريست ادامه داشت. روي كار آمدن دولت يازدهم كه سايه‌اي از دولت اصلاحات بود، توريست‌هاي خارجي را به تجديدنظر براي سفر به ايران واداشت. استقبال گردشگران خارجي از سفر به ايران، همزمان شد با اقدامات براي به ثمر رساندن معاهده بين‌المللي برجام. سال 1394، نقطه اوج دوباره‌اي در صنعت گردشگري كشور است كه تعداد گردشگران ورودي نسبت به دو دهه پيش از آن به رشد بي‌سابقه‌اي رسيد و 5 ميليون و 237 هزار مسافر خارجي راهي ايران شدند اما دو سال پس از آن (1396) باز هم شاهد افول اين صنعت هستيم كه اين ركود در نيمه اول سال، ارتباط مستقيم با تحركات اجتماعي و سياسي مرتبط با انتخابات رياست‌جمهوري دوازدهم داشت و در نيمه دوم سال، بازتاب جهاني التهابات گسترده اجتماعي مرتبط با مشكلات معيشتي، كاهش ورود گردشگر نسبت به سال‌هاي پيش از آن را رقم زد. رونق دوباره ورود گردشگر خارجي به كشور كه اعداد باورنكردني در كارنامه صنعت توريسم ايران به‌جا گذاشت مربوط به سال‌هاي 1397 و 1398 است. به استناد گزارش بانك جهاني، طي سال‌هاي 1397 و 1398 در مجموع بيش از 16 ميليون گردشگر خارجي وارد ايران شد درحالي كه به دنبال خروج دونالد ترامپ؛ رييس‌جمهوري سابق ايالات‌متحده از معاهده بين‌المللي برجام (ارديبهشت 1397) ابهام در سرنوشت همكاري‌هاي اقتصادي و مشترك اتحاديه اروپا و ايران در هاله‌اي از ابهام بود و به دنبال بازگشت تحريم‌هاي اقتصادي از پاييز همان سال، به نظر مي‌رسد توريست‌هاي اروپايي و آسيايي مي‌خواستند از فرصت باقي‌مانده تا عملياتي شدن تهديدهاي رييس‌جمهور وقت ايالات‌متحده درباره تبعات همكاري بين‌المللي با ايران سود ببرند. رونق ورود گردشگران خارجي به ايران تا آبان 1398 هم ادامه داشت اما فاجعه تلخ شليك به هواپيماي اوكرايني و جان باختن 176 انسان بي‌گناه در اين شليك مرگبار، تير خلاص به گردشگري ايران بود. به دنبال تيره شدن آسمان مناسبات ديپلماتيك ايران با دولت‌هاي غربي و اتحاديه اروپا، روزهاي پاياني دي‌ماه 1398 حرمت‌الله رفيعي؛ رييس انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرت هوايي و جهانگردي ايران، از لغو تمام تورهاي گردشگري از مبدا بلوك غرب به مقصد ايران خبر داد و در توضيحات جزيي‌تري گفت: «صددرصد تورهاي ورودي از امريكا و كانادا، 80درصد تورهاي استراليا و حوزه اقيانوسيه، 60 درصد تورهاي ورودي از اروپا و 60 درصد تورهاي ورودي آسيا سفر خود به مقصد ايران را لغو كرده‌اند.»
حالا باز هم ابرهاي تيره به آسمان گردشگري ايران بازگشته و معلوم نيست تا چند وقت بايد چشم‌انتظار دميدن آفتاب باشيم.  هفته گذشته، رييس انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرت هوايي و جهانگردي ايران گفت كه در فاصله 25 شهريور تا 25 مهر، حدود ۹۰درصد سفر گردشگران خارجي به ايران لغو شده است. دو روز قبل، يك رسانه وابسته به جناح اصولگرايان به نقل از مقامات وزارت ميراث فرهنگي و وزارت امور خارجه اعلام كرد كه «برخلاف فضاسازي‌هاي اخير و تبليغ غربي‌ها براي ايران‌هراسي، رونق صنعت گردشگري همچنان پابرجاست چنانكه در فاصله شهريور تا مهر امسال و در ايام اعتراضات و اغتشاشات در ايران، بيش از 377 هزار تبعه خارجي به كشور وارد شده‌اند و بيش از 88 هزار ويزا هم در اين بازه زماني صادر شده علاوه بر آنكه ورود بيش از 3 ميليون و 500 هزار گردشگر در بازه زماني آبان ۱۴۰۰ تا شهريور ۱۴۰۱ هم در پايانه‌هاي مرزي كشور به ثبت رسيده است.»
از آنجا كه هنوز در ايران فاقد حساب اقماري براي ثبت دقيق گردشگران ورودي هستيم و ارقام اين صنعت هم به درد مشترك باقي رسته‌ها به دليل كوتاهي غير‌قابل توجيه 4 دهه‌اي دولت‌ها در ايجاد نظام آمارگيري دقيق و شفاف و متقن گرفتار است، اعداد ادعا شده در گزارش اين رسانه هم ولو اينكه توسط مقامات رسمي اعلام شده باشد، قابل اعتماد كرد چنانكه چندي قبل هم رييس هيات‌مديره تشكل حرفه‌اي راهنمايان گردشگري، آمارهاي اعلامي رسمي از تعداد ورود گردشگران خارجي به استناد تعداد صدور رواديد براي ورود به ايران را غيرقابل استناد دانست و گفت: «قطعا تعداد صدور رواديد بيانگر گردشگران ورودي به كشور نيست؛ چراكه در حقيقت درصد زيادي از اين آمارها اساسا گردشگر محسوب نمي‌شوند.»