مروري بر يك زندگي سياسي

حسين علاء يكي از رجال سياسي نامدار ايراني است كه در روزگاري پر نشيب و فراز زيست. او در سال 1262 يعني بيست و سه سال پيش از وقوع انقلاب مشروطه، در خانواده‌اي به لحاظ سياسي بلندمرتبه به دنيا آمد. پدرش ميرزا محمد علي خان علاء السلطنه از رجال برجسته ايران در عصر قاجار بود. حسين علاء از كودكي زبان‌هاي انگليسي و فرانسه را در كنار تاريخ و ادبيات فارسي آموخت و در سال 1279 شمسي از مدرسه وست مينستر فارغ‌التحصيل شد و براي تحصيل رشته حقوق به دانشگاه لندن رفت. حسين علاء از همان جواني به عنوان دبير در سفارت ايران در لندن فعاليت مي‌كرد و در 24 سالگي به ايران بازگشت و در دفتر پدرش علاء ‌السلطنه مشغول به كار شد. پدر او در سال 1291 شمسي به مدت يك‌سال و نيم به رياست وزرا انتخاب شد و حسين به عنوان معين‌الوزراه، وظايف پدر به عنوان وزير امور خارجه را به عهده گرفت. بعد از مرگ علاء السلطنه حسين علاء در كابينه مستوفي‌الممالك به عنوان وزير تجارت و فوايد عامه شد و اين سمت را در دولت بعدي يعني در كابينه صمصام‌السلطنه بختياري حفظ كرد. 
بعد از جنگ جهاني اول، حسين علاء به همراه علي قلي خان انصاري مشاور الممالك و محمدعلي فروغي ذكاء الملك و انتظام الملك براي شركت در كنفرانس صلح به ورساي رفت تا از حقوق از دست رفته ايران در طول جنگ دفاع كند. اما به‌رغم پشتيباني امريكا و فرانسه، به علت مخالفت لرد كرزن وزير خارجه بريتانيا اين هيات اجازه شركت در جلسات مذاكره شوراي بين‌المللي را نيافت. با اين همه در نتيجه مذاكرات ايران به عنوان عضو جامعه ملل نوبنياد پذيرفته شد. 
حسين علاء پيش از وقوع كودتاي 3 اسفند 1299 به سمت وزير مختار ايران در اسپانيا منصوب شد. اين اولين ماموريت ديپلماتيك او در خارج از كشور بود. بعد از عزل سيد ضياء و به قدرت رسيدن قوام‌السلطنه، حسين علاء به عنوان سفير ايران در امريكا انتخاب شد. يكي از اقدامات او در اين دوره، استخدام يك مستشار مالي براي اصلاح وضع ماليه كشور و تشكيل بانك ملي ايران بود. علاء در سال 1303 به ايران بازگشت و در مجلس پنجم شوراي ملي به عنوان وكيل انتخاب شد. او در اين مجلس به همراه سيد حسن مدرس، سيد حسن تقي‌زاده و دكتر محمد مصدق با خلع سلسله قاجاريه و واگذاري قدرت به رضاخان مخالفت كرد، اما چنانكه مي‌دانيم، اين مخالفت نتيجه‌اي در بر نداشت. حسين علاء در ارديبهشت 1306 به جاي مخبرالسلطنه هدايت به عنوان وزير تجارت، فلاحت و فوايد عامه، عضو هيات دولت مستوفي الممالك شد. همزمان ازدواج كرد و پس از آن به عنوان وزير مختار ايران در فرانسه و نماينده ايران در جامعه ملل منصوب شد و اين سمت را تا سال 1311 حفظ كرد. اعزام اولين گروه دانشجويان ايراني به پاريس يكي از اقدامات علاء در اين دوره بود. 
پس از اخراج اولين كارشناس بانك داري ليندن بلات آلماني كه به علت اختلاس بازداشت شده بود، حسين علاء به رياست بانك ملي منصوب شد. او در مهرماه 1315 وزير تجارت و صنعت شد، اما پس از خاتمه اين ماموريت در فروردين 1316 تا پايان سلطنت رضاشاه خانه‌نشين شد. 
با به قدرت رسيدن محمدرضا شاه، حسين علاء براي بار دوم به رياست بانك ملي منصوب شد ولي تنها 6 ماه اين سمت را به عهده داشت. در سال 1321 براي اولين‌بار به عنوان وزير دربار انتخاب شد. در سال 1324 حسين علاء به عنوان سفير كبير و نماينده ايران در امريكا و سازمان ملل منصوب شد. در ارديبهشت 1329 به ايران بازگشت و به عنوان وزير خارجه در كابينه علي منصور مشغول به فعاليت شد، اما خيلي زود با استعفاي منصور، علاء هم بار ديگر منصوب شد. در 16 اسفند 1329 حاجعلي رزم‌آرا به دست خليل طهماسبي كشته و در 22 اسفند 1328 حسين علاء براي اولين‌بار به نخست‌وزير منصوب شد. اما در بحبوحه مبارزات مردم ايران در ارديبهشت 1329 ناچار از استعفا شد و به وزارت دربار بازگشت. در طول دولت مصدق، حسين علاء مهم‌ترين رابطه بين شاه و مصدق بود. او در ابتدا با نهضت ملي موافق بود، اما در اواخر از آن فاصله گرفت. حسين علاء بعد از كودتاي 28 مرداد، در فروردين 1334 بار ديگر به عنوان نخست وزير منصوب شد، اما در 25 آبان 1334 مورد سوءقصد فداييان اسلام قرار گرفت، اما جان سالم به در برد. علاء در فروردين 1336 از نخست وزيري استعفا داد و به وزارت دربار بازگشت. حسين علاء در مرداد 1343 چند هفته پس از درگذشت برادر دلبندش حسين از دنيا رفت. 
حسين علاء غير از سياست‌ورزي، انساني فرهيخته، اهل فرهنگ و هنر بود، بسيار خوب پيانو مي‌نواخت و شيفته نقاشي و طراحي بود. به تازگي نشر فرهنگ معاصر، مجموعه طراحي‌هاي او را به اهتمام فرزندش فريدون علاء منتشر كرده است. در اين كتاب كه با پيشگفتاري از آيدين آغداشلو آغاز شده، پس از مقدمه‌اي از فريدون علاء با سوابق خانوادگي و مسير زندگي سياسي علاء آشنا مي‌شويم و در ادامه طرح‌هاي او به همراه شرح زندگي شخصيت‌هايي كه حسين علاء از آنها طراحي كرده، ارايه شده است. اين كتاب در 136 صفحه مصور به قيمت 385 هزار تومان عرضه شده است.