رييس‌جمهور كلمبيا به ونزوئلا سفر كرد
دشمنان ديروز، دوستان امروز
محمدحسين لطف‌الهي
يك‌سال قبل تصور اينكه در سال 2022 رييس‌جمهور كلمبيا به كاراكاس سفر خواهد كرد تا با نيكلاس مادورو ديداري صميمانه داشته باشد غيرممكن بود، اما گوستاوو پترو، رييس‌جمهور چپگراي كلمبيا روز سه‌شنبه اول نوامبر عازم ونزوئلا شد تا اين سفر به نقطه عطفي براي پايان دوران انزواي دولت مادورو در امريكاي لاتين بدل شود.
براي سال‌ها، ايالات‌متحده و متحدان اين كشور در امريكاي لاتين تلاش داشتند با اعمال فشار از طريق وضع تحريم‌ها و منزوي كردن ونزوئلا، نيكلاس مادورو رييس‌جمهور اين كشور را به كناره‌گيري از قدرت وادار كنند، اما مجموعه‌اي از عوامل ازجمله تغييرات قابل‌توجهي كه در شرايط بين‌المللي پديد آمد و همچنين روي كار آمدن دولت‌هاي چپگرا در منطقه امريكاي لاتين باعث شد تا ائتلاف ضد ونزوئلايي به مرور به پايان كار خود نزديك شود.
به عنوان يكي از نتايج تغيير، گوستاوو پترو رييس‌جمهور كلمبيا روز سه‌شنبه اول نوامبر به وقت محلي عازم كاراكاس شد تا با نيكلاس مادورو ديدار و گفت‌وگو داشته باشد. اين نخستين سفر رسمي يك رييس‌جمهور كلمبيا به كاراكاس در طول چند سال گذشته بود. آخرين رييس‌جمهوري كلمبيا كه به كاراكاس رفت، خوآن مانوئل سانتوس بود كه سال 2016 به ونزوئلا سفر كرد.
در اين ديدار، دو رييس‌جمهور بر ضرورت تقويت همكاري‌ها در زمينه اقتصاد و امنيت تاكيد كردند. پس از پايان گفت‌وگوها گوستاوو پترو به خبرنگاران گفت كه دورافتادگي دولت‌هاي ونزوئلا و كلمبيا از يكديگر يك نوع «خودكشي» بوده و از جمله نتايج اين تصميم نادرست اين است كه اكنون مرزهاي دو كشور رها و به مكاني امن براي گروه‌هاي مافيايي بدل شده است.
مادورو درباره نتايج اين ديدار اعلام كرد: «ما يك روز پربار، فشرده با موضوعات گسترده را با رييس‌جمهور گوستاوو پترو سپري كرديم. ما در مورد زمينه‌هاي مختلف همكاري دوجانبه گفت‌وگو كرديم.» رييس‌جمهوري ونزوئلا تاكيد كرد اين ديدار به منظور تامين منافع مشترك دو ملت برگزار شد. به گفته مادورو، موضوعاتي كه مورد بحث قرار گرفت، از تجارت و اقتصاد گرفته تا «گام‌هاي جديد به سوي باز كردن كامل و امن مرزهاي بين كلمبيا و ونزوئلا» متفاوت بود. مادورو با تاكيد بر اينكه اتحادهاي تجاري و اقتصادي نيز از موضوعات مورد بحث و توافق بود، گفت: ما در مورد امنيت نيز صحبت كرديم؛ همچنين در مورد تقويت سازمان‌هاي بين‌المللي مانند «جامعه كشورهاي امريكاي لاتين و كاراييب (Celac)، احياي آمازون و بازگشت ونزوئلا به جامعه آند تبادل نظر شد.»
كلمبيا و ونزوئلا بيش از 2000 كيلومتر مرز مشترك دارند و همكاري‌هاي امنيتي كاراكاس و بوگوتا مي‌تواند تاثير قابل‌توجهي در كاهش جرم و جنايت در هر دو كشور داشته باشد. از سوي ديگر در حال حاضر بيش از 2 ميليون ونزوئلايي به عنوان مهاجر و پناهنده در كلمبيا زندگي مي‌كنند.
رييس‌جمهور كلمبيا روز گذشته اعلام كرد كه هر دو كشور اكنون به دنبال راه‌هايي براي به اشتراك گذاشتن داده‌هاي جمع‌آوري شده از سوي سرويس‌هاي اطلاعاتي درباره گروه‌هاي قاچاق مواد مخدر خواهند بود و افزود تلاش خواهد كرد تا براي بازگشت ونزوئلا به «جامعه آند» ديگر كشورها را قانع كند. جامعه آند يك اتحاديه گمركي در امريكاي جنوبي مشتمل بر كشورهاي بوليوي، كلمبيا، اكوادور و پرو است. آرژانتين، برزيل، پاراگوئه، اروگوئه و شيلي اعضاي وابسته اين جامعه هستند و اسپانيا، مراكش و تركيه به عنوان اعضاي ناظر فعاليت مي‌كنند. شيلي تا پيش از 2006 عضويت كامل و دايم اين جامعه را برعهده داشت.
آسوشيتدپرس گزارش داده است كه گوستاوو پترو خواستار حمايت ونزوئلا از موضع بوگوتا در مذاكرات صلح با ارتش آزادي‌بخش ملي يا به اختصار ELN، گروهي شورشي كه در دو طرف مرزهاي كلمبيا و ونزوئلا فعاليت دارد، شده است.
تلاش پترو براي احياي روابط با ونزوئلا يك تغيير اساسي نسبت به سياست‌هاي گذشته كلمبيا به حساب مي‌آيد؛ دولت قبلي در اين كشور بخشي از ائتلاف ايالات‌متحده براي منزوي ساختن ونزوئلا بود و به مخالفان او براي رسيدن به قدرت كمك مي‌كرد. بوگوتا در سال 2019، همراه با ايالات‌متحده و تعدادي ديگر از كشورهاي غربي انتخابات رياست‌جمهوري ونزوئلا را نامشروع خواند و از ادعاي خوان گوايدو، رهبر مخالفان درخصوص رياست‌جمهوري اعلام حمايت كرد.
گوستاوو پترو بلافاصله پس از آغاز به كار به عنوان رييس‌جمهور جديد، روابط ديپلماتيك با ونزوئلا را از سر گرفت. خوان گوايدو رهبر مخالفان ونزوئلا از سفر پترو انتقاد كرده و در توييتر نوشته است كه «اين اقدام به عادي‌سازي نقض حقوق بشر در ونزوئلا كمك مي‌كند.» پترو مي‌گويد از مادورو خواسته به نظام بين امريكايي حقوق بشر بازگردد. بازگشت به اين سيستم به كساني كه احساس مي‌كنند قرباني ظلم در ونزوئلا بوده‌اند و عدالت در حق‌شان اجرا نشده اجازه مي‌دهد در دادگاه‌هاي بين‌المللي طرح دعوي كنند.
كلمبيا به عنوان سومين كشور بزرگ امريكاي لاتين كه براي سال‌ها تحت نظر حكومت‌هاي راستگرا اداره مي‌شد، يكي ديگر از كشورهايي است كه پس از شيوع بيماري كوويد 19 و آشكار شدن تبعات اقتصادي وحشتناك آن از راست‌ها روي برگردانده و با انتخاب يك رهبر چپگرا مسير تغيير را جست‌وجو مي‌كند. تحليلگران معتقدند پيروزي پترو، در يكي از محافظه‌كارترين كشورهاي امريكاي لاتين نمونه‌اي آشكار از نارضايتي عمومي گسترده‌اي است كه وضعيت را براي دولت‌ها و جريان‌هاي قديمي قدرت در اين منطقه از جهان متزلزل كرده است. داستان زندگي پترو بسيار جالب توجه است. او در جواني و در دهه 1980 يكي از چريك‌هاي شورشي و از اعضاي گروهي موسوم به جنبش «آوريل ۱۹» بود، به عنوان عضوي از يك جنبش چريكي بازداشت شد و به زندان افتاد، پس از عفو براي سال‌ها به عنوان سناتور فعاليت كرد و سرانجام با پيروزي در انتخابات توانست به عنوان رييس‌جمهور كلمبيا انتخاب شود.
فيل گانسون، كارشناس گروه بين‌المللي بحران كه براي بيش از دو دهه در ونزوئلا زندگي كرده بود به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: «اين ديدار يك هديه براي مادورو بود. نگراني اصلي من اين است كه پترو نتواند دستاوردهايي را كه انتظار دارد از اين سفر كسب كند و مادورو بيشتر از او سود ببرد.»
سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا واكنش مثبت يا منفي به اين سفر نداشت، اما در اظهارنظري كه نشان مي‌داد واشنگتن از اين روند چندان راضي نيست، تاكيد كرد كه «از كلمبيا خواسته‌ايم در مقابل دولت‌هايي كه هنجارهاي دموكراتيك را رعايت نمي‌كنند، مانند رژيم مادورو، تلاش كند كه آنها پاسخگوي رفتارهاي خود باشند.»
از زمان مرگ هوگو چاوز در سال 2013، ونزوئلا با مشكلات بسياري روبه‌رو بوده است؛ مشكلات اقتصادي، تورم افسارگسيخته، تحريم و انزوا در سياست خارجي ازجمله بحران‌هاي اصلي جامعه ونزوئلا بود. آمارها نشان مي‌دهد از سال 2015 به اين سو بيش از يك‌چهارم جمعيت ونزوئلا از اين كشور خارج شده‌اند.
به‌رغم تشديد اين بحران‌ها و انزوا در حوزه سياست خارجي به ويژه پس از انتخابات سال 2018 ونزوئلا، در ماه‌هاي اخير شرايط به نفع اين كشور تغيير كرده است. بوليوي پس از پيروزي لوييس آركه روابط خود را با ونزوئلا از سر گرفت. پرو به رهبري پدرو كاستيلو از ابتداي سال 2022 درصدد احياي روابط با ونزوئلا
بر آمد و آلبرتو فرناندز رييس‌جمهور آرژانتين نيز وعده داده است كه بار ديگر روابط ديپلماتيك ميان بوينس‌آيرس و كاراكاس برقرار شود. با پيروزي لولا ايناسيو داسيلواي چپگرا در برزيل نيز به نظر مي‌رسد بايد در انتظار پيشرفت‌هايي جدي در روابط برزيل و ونزوئلا بود.
يك استثناي مهم كه در اين ميان وجود دارد، گابريل بوريچ از شيلي است. رييس‌جمهور جوان و چپگراي شيلي از زمان پيروزي در انتخابات و تشكيل دولت علاقه‌اي به از سرگيري روابط با ونزوئلا نشان نداده و زماني كه در اين باره مورد سوال قرار گرفت، اظهار كرد كه «چپگرايان نبايد از محكوم كردن بازيگران بد در جبهه خود ابايي داشته باشند.» بوريچ تاكيد كرد: «ما نمي‌توانيم استاندارد دوگانه داشته باشيم.»
تلاش پترو براي احياي روابط با ونزوئلا يك تغيير اساسي نسبت به سياست‌هاي گذشته كلمبيا به حساب مي‌آيد؛ دولت قبلي در اين كشور بخشي از ائتلاف ايالات‌متحده براي منزوي ساختن ونزوئلا بود و به مخالفان او براي رسيدن به قدرت كمك مي‌كرد. بوگوتا در سال 2019، همراه با ايالات‌متحده و تعدادي ديگر از كشورهاي غربي انتخابات رياست‌جمهوري ونزوئلا را نامشروع خواند و از ادعاي خوان گوايدو، رهبر مخالفان درخصوص رياست‌جمهوري اعلام حمايت كرد. گوستاوو پترو بلافاصله پس از آغاز به كار به عنوان رييس‌جمهور جديد، روابط ديپلماتيك با ونزوئلا را از سر گرفت. خوان گوايدو رهبر مخالفان ونزوئلا از سفر پترو انتقاد كرده و در توييتر نوشته است كه «اين اقدام به عادي‌سازي نقض حقوق بشر در ونزوئلا كمك مي‌كند.» پترو مي‌گويد از مادورو خواسته به نظام بين امريكايي حقوق بشر بازگردد. بازگشت به اين سيستم به كساني كه احساس مي‌كنند قرباني ظلم در ونزوئلا بوده‌اند و عدالت در حق‌شان اجرا نشده اجازه مي‌دهد در دادگاه‌هاي بين‌المللي طرح دعوي كنند.