نگاهي به سناريوهاي جنگ اوكراين
پس از آغاز روند خروج نظاميان روسيه از شهر خرسون
سكون، سرنوشت احتمالي جنگ
در فصل زمستان
محمدحسين لطف‌الهي
هشت ماه نبرد همه‌جانبه عليه اوكراين، آورده چنداني براي روس‌ها نداشت. ارتش روسيه در فصل بهار مجبور به عقب‌نشيني از مناطق شمالي اين كشور و دست برداشتن از محاصره كي‌يف شد، آنها در ماه سپتامبر به ناچار از استان خاركيف در شمال شرق عقب نشستند و حالا مجبورند از تنها مركز استاني كه از ابتداي جنگ در فوريه 2022 موفق به تسخير آن شده بودند دست بكشند. بر اساس ارزيابي اطلاعاتي مقام‌هاي ايالات متحده، خروج نيروهاي نظامي روسيه از خرسون در كرانه غربي رود دنيپر راه را براي پيشروي‌هاي بيشتر ارتش اوكراين در ميدان نبرد باز مي‌كند. با اين حال بعيد به نظر مي‌رسد كه در ماه‌هاي آتي با توجه به فرارسيدن فصل زمستان، نياز دو طرف به تقويت واحدهاي رزمي و كمبود تجهيزات و نيروهاي آموزش‌ديده دستاورد قابل توجه و بزرگ ديگري نصيب اوكرايني‌ها شود. نيروهاي نظامي روسيه روز چهارشنبه به دستور سرگئي شويگو، وزير دفاع اين كشور روند تخليه شهر خرسون را آغاز كردند. گزارش رسانه‌هاي روسي نشان مي‌دهد پيش از صدور اين دستور، ژنرال سرگئي سوروويكين، فرمانده نيروهاي روس در اوكراين به شويگو گفته بود نيروهاي او در كرانه غربي رود دنيپر در خطر محاصره شدن هستند. شويگو پس از شنيدن اين ارزيابي از وضعيت نيروهاي روسيه در شهر خرسون، دستور داد تا روند خروج اين نيروها از كرانه غربي دنيپر آغاز شود. ارتش اوكراين از هفته‌ها قبل بمباران هدفمند پل‌ها، جاده‌ها و تمام مسيرهايي كه روس‌ها از آن براي انتقال تجهيزات و نيروها به كرانه غربي رود دنيپر استفاده مي‌كردند، در دستور كار داشت. از 29 آگوست، نيروي زميني اين كشور عمليات بزرگي را به منظور بازپس‌گيري مناطق اشغال شده از سوي روسيه در جنوب آغاز كرد. تا اواسط ماه سپتامبر، نيروهاي اوكرايني توانستند پيشرفت‌هايي داشته باشند و علاوه بر مختل كردن خطوط پشتيباني روس‌ها و آزادسازي مناطق شمالي استان خرسون، خط مقدم جنگ را به 30 كيلومتري شهر خرسون برسانند. دولت كي‌يف با ديده ترديد به اعلام عقب‌نشيني نيروهاي نظامي روسيه از خرسون نگاه مي‌كند. شامگاه چهارشنبه 9 نوامبر، ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين اعلام كرد هنوز نشانه‌اي جدي از خروج نظاميان روسيه از اين منطقه مشاهده نشده اما اكونوميست روز پنجشنبه به نقل از يك مقام ارشد اوكراين نوشت كه نشانه‌هاي خروج نظاميان روسيه از شهر خرسون هر روز بيشتر و بيشتر مي‌شود. به گزارش روزنامه واشنگتن‌پست، مقام‌هاي امريكايي مي‌گويند روسيه تصميم نهايي خود را براي خروج از كرانه غربي رود دنيپر و تشكيل خطوط دفاعي در كرانه شرقي اين رود گرفته و آنها نمي‌خواهند تجربه آنچه را كه در استان خاركيف اتفاق افتاد بار ديگر تكرار كنند. جيم استاوريديس، ژنرال بازنشسته نيروي دريايي امريكا و از فرماندهان ارشد سابق ناتو مي‌گويد: «فرماندهان روسيه به اين تحليل رسيدند كه بهتر است به جاي اينكه منتظر حمله نيروهاي اوكرايني بمانند و متحمل خسارت‌هاي فراوان انساني و لجستيكي شوند، يك عقب‌نشيني زودهنگام و تاكتيكي داشته باشند.» به گفته او، اوكرايني‌ها تا زمان تسخير كامل شهر خرسون نبايد عمليات خود را متوقف كنند چرا كه بازپس‌گيري اين شهر از نظر جغرافيايي، نظامي و رواني ارزش بسيار زيادي براي آنها دارد.
خط قرمز روي روياهاي گذشته
آغاز روند خروج نظاميان روس از خرسون، باعث شد انتقادات زيادي در داخل اين كشور در خصوص نحوه مديريت جنگ مطرح شود. در تلگرام كه محبوب‌ترين رسانه اجتماعي در ميان روس‌ها به حساب مي‌آيد كانال‌هاي وابسته به گروه‌هاي ملي‌گرا با خشم و عصبانيت اين خبر را نقل كردند. يوگني پريگوژين رهبر گروه شبه‌نظامي واگنر كه براي ارتش روسيه مبارزه مي‌كند اعلام كرد «اين تصميم اشتباه بوده و واگنر همين جا مي‌ماند حتي اگر كل ارتش روسيه از اين منطقه خارج شود.» كانال تلگرامي «عمليات Z» كه اخبار مربوط به جنگ اوكراين را پوشش مي‌دهد و بيش از يك ميليون دنبال‌كننده دارد، نوشت: «دوباره به ما دروغ گفتند.» در شبكه‌هاي اجتماعي نيز مردم روسيه از اين وضعيت ناراضي‌اند. تلويزيون روسيه براي مقابله با اين فضا، كارشناساني را دعوت كرده بود تا بگويندكه«اين وضعيت موقتي است» اما تحليلگران نظامي معتقدند تصميم روسيه براي خروج از شهر خرسون نه تنها باعث خواهد شد كه نيروهاي اوكرايني اين شهر را بازپس گرفته و خطوط دفاعي مستحكمي را براي دفاع در برابر عمليات‌هاي آينده روسيه ايجاد كنند، بلكه سبب مي‌شود روياي تسخير شهرهاي مهم ديگر جنوب اوكراين از ميكلايف تا بندر اودسا بر باد برود.الكساندر موسي‌ينكو، تحليلگر نظامي معتقد است: «از دست دادن خرسون ضربه‌اي جبران‌ناپذير به مسكو و ولاديمير پوتين مي‌زند. از يك‌سو نشان مي‌دهد كه روسيه يكي از مهم‌ترين آورده‌هاي نظامي خود را از دست داده و از سوي ديگر مسير دستيابي به اهداف نظامي احتمالي روس‌ها در آينده را- شهرهاي ميكلايف و اودسا- سد مي‌كند.» كارشناسان نظامي همچنين مي‌گويند با بازپس‌گيري خرسون از سوي اوكراين، نيروهاي نظامي اين كشور فرصت مي‌يابند كه توپخانه دوربرد خود را در منطقه‌اي نزديك‌تر به پايگاه‌هاي اصلي نظاميان روسيه در جنوب اوكراين مستقر كنند و با توجه به تجهيزات مدرني مثل راكت‌انداز هيمارس كه از سوي ايالات‌متحده در اختيار اوكراين قرار گرفته، آنها مي‌توانند شانس بيشتري براي بازپس‌گيري زاپروژيا و ساير مناطق جنوبي داشته باشند.
خروج نيروهاي روسي زمانبر است
ژنرال مارك ميلي، رييس ستاد مشترك ارتش ايالات متحده روز چهارشنبه در يك سخنراني اعلام كرد كه حدود 20 الي 30 هزار نفر از نيروهاي روسيه در كرانه غربي رود دنيپر باقي مانده‌اند و عقب‌نشيني آنها نياز به زمان دارد. به گفته او، با اين وجود ارتش امريكا نشانه‌هايي جدي از آغاز عقب‌نشيني را مشاهده كرده است: «قرار نيست ظرف چند ساعت يا يك روز اين عقب‌نشيني كامل شود. روزها و شايد هفته‌ها ممكن است زمان ببرد كه اين نيروها به جنوب و كرانه شرقي دنيپر منتقل شوند.»
مارك ميلي در اين سخنراني، شمار تلفات انساني نيروهاي نظامي روسيه را نيز تخمين زد. او گفت: «بيش از صدهزار سرباز روسي در اين جنگ كشته يا زخمي شده‌اند و ارتش اوكراين نيز احتمالا شمار مشابهي را ثبت كرده است. تخمين ميلي از تلفات روسيه افزايش قابل توجهي نسبت به ۷۰ تا ۸۰ هزار نفر تلفات پيش‌بيني شده توسط پنتاگون در ماه مرداد را نشان مي‌دهد.»
جنگ اوكراين در ماه‌هاي آينده
بازپس‌گيري شهر خرسون از سوي نيروهاي اوكرايني در شرايطي اتفاق مي‌افتد كه فصل زمستان نيز نزديك است و با فرا رسيدن سرماي زمستاني، عملا امكان انجام عمليات‌هاي بزرگ از هر دو طرف سلب مي‌شود. يوري سك، از مشاوران نظامي ارتش اوكراين معتقد است: «نيروهاي روسيه راه ديگري به جز تخليه خرسون نداشتند. خطوط تداركاتي آنها آسيب ديده بود و در صورت مواجهه با يك حمله زميني بزرگ از سوي اوكراين، بسياري از نيروهاي روسيه جان‌شان را از دست مي‌دادند.» او مي‌افزايد: «زمستان يك عامل مهم در ماه‌هاي آينده خواهد بود. با توجه به وضعيت هوا، مشخص مي‌شود كه عمليات ما براي بازپس‌گيري مناطق اشغال شده در چه وضعيتي ادامه خواهد يافت. واقعيت اين است كه ما قصد داريم روستا به روستا و متر به متر بجنگيم اما سرعت آزادسازي مناطق اشغال شده تابعي از آب و هوا خواهد بود.»
چندي قبل، فرانتس استفان‌گادي، محقق موسسه بين‌المللي مطالعات استراتژيك به نشريه تايمز گفته بود: «براي ارتش اوكراين يك مسابقه با زمان وجود دارد. آنها بايد تا پيش از فرا رسيدن زمستان و تقويت نيروهاي روسي تا مي‌توانند مناطق بيشتري را تصرف كنند.» به گفته او، در مقابل براي ارتش روسيه اولويت اول اين است كه تا مي‌توانند اوكرايني‌ها را معطل كنند و برخي عقب‌نشيني‌هاي تاكتيكي داشته باشند تا فصل زمستان فرا برسد. گادي و تعدادي ديگر از كارشناسان تصريح مي‌كنند اين پيش‌بيني كه ارتش اوكراين تا پيش از پايان سال 2022 مي‌تواند پيروز شود، «غيرممكن» است.
يك مقام نظامي ارشد اوكراين كه مايل به افشاي نامش نبوده با واشنگتن‌پست درباره اهداف احتمالي آينده اوكراين صحبت كرده است. بر اساس گفته‌هاي او، در حال حاضر و با توجه به محدوديت‌هايي كه در ارتش اوكراين وجود دارد فكر كردن به آزادسازي شبه‌جزيره كريمه امكان‌پذير نيست. اين مقام نظامي مي‌گويد احتمالا هدف بعدي ارتش اوكراين رفتن به سوي آزادسازي ساير مناطق جنوبي از جمله زاپروژيا و جنوب خرسون باشد تا دسترسي زميني روسيه به كريمه قطع شود.
ميك رايان، تحليلگر نظامي استراليايي كه مدت‌ها جنگ اوكراين را به دقت دنبال كرده معتقد است عبور اوكرايني‌ها از رود دنيپر آسان نخواهد بود: «اگر نيروهاي اوكرايني بخواهند از دنيپر عبور كنند، بايد خطوط دفاعي مستحكم روسيه را كه در اين منطقه مستقر شده از بين ببرند. با توجه به ماهيت نيروهاي روس كه اخيرا به اين منطقه منتقل شده‌اند و اغلب از نيروهاي با تجربه و آموزش ديده ارتش هستند، اين يعني تلفات بسيار سنگيني بر اوكراين تحميل مي‌شود.» رايان مي‌افزايد: «من چنين احتمالي را در كوتاه‌مدت نمي‌بينم كه ارتش اوكراين بخواهد از دنيپر عبور كند و در فكر آزادسازي كرانه شرقي اين رود باشد.»
بن هادجز، فرمانده سابق ارتش امريكا در اروپا هم بر اين باورست كه اولويت اصلي نظاميان اوكرايني در ادامه حركت به سوي زاپروژيا خواهد بود اما پيش‌بيني اينكه چه زماني اين اتفاق خواهد افتاد بستگي به وضعيت امكانات و نيروي انساني ارتش اين كشور دارد.
يك مقام نظامي ارشد اوكراين كه مايل به افشاي نامش نبوده با واشنگتن‌پست درباره اهداف احتمالي آينده اوكراين صحبت كرده است. بر اساس گفته‌هاي او، در حال حاضر و با توجه به محدوديت‌هايي كه در ارتش اوكراين وجود دارد فكر كردن به آزادسازي شبه‌جزيره كريمه امكان‌پذير نيست. اين مقام نظامي مي‌گويد احتمالا هدف بعدي ارتش اوكراين رفتن به سوي آزادسازي ساير مناطق جنوبي از جمله زاپروژيا و جنوب خرسون باشد تا دسترسي زميني روسيه به كريمه قطع شود.
ميك رايان، تحليلگر نظامي استراليايي مي‌گويد: «اگر نيروهاي اوكرايني بخواهند از دنيپر عبور كنند، بايد خطوط دفاعي مستحكم روسيه را كه در اين منطقه مستقر شده از بين ببرند. با توجه به ماهيت نيروهاي روس كه اخيرا به اين منطقه منتقل شده‌اند و اغلب از نيروهاي باتجربه و آموزش ديده ارتش هستند، اين يعني تلفات بسيار سنگيني بر اوكراين تحميل مي‌شود. «من چنين احتمالي را در كوتاه‌مدت نمي‌بينم كه اوكراين بخواهد از دنيپر عبور كند و در فكر آزادسازي كرانه شرقي اين رود باشد.»