افزايش مرگ ناشي از آلودگي هوا در پايتخت

گروه اجتماعي

هشدارهاي يك هفته‌اي سازمان هواشناسي درباره تشديد آلودگي هواي تهران به دليل پايداري نسبي جو و توقف وزش باد به وقوع پيوست و ديروز، پايتخت، هشتاد‌و نهمين روز داراي هواي ناسالم براي گروه‌هاي حساس را آغاز كرد. 

از روز جمعه، سازمان هواشناسي كشور با صدور هشدار زرد رنگ (وقوع پديده‌اي جوي كه ممكن است در سفرها و انجام كارهاي روزمره اختلالاتي ايجاد كند) اعلام كرد كه غلظت آلاينده‌ها در شهرهاي تهران و كرج تا روز دوشنبه 23 آبان افزايش خواهد داشت. 
طبق گزارش 22 آبان شركت كنترل كيفيت هوا، ديروز شاخص آلودگي هواي تهران با آلاينده ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 ميكرون به عدد 125 رسيد كه از حد سلامت (عدد 100) بالاتر بود. شاخص ذرات معلق با قطر كمتر از 10 ميكرون هم ديروز به عدد 71 افزايش يافت و شاخص دي‌اكسيد گوگرد، به عدد 17، شاخص دي‌اكسيد نيتروژن به عدد 73، شاخص ازن به عدد 9 و شاخص مونواكسيد كربن هم به عدد 31 رسيد. 
در حالي كه به دنبال افزايش شاخص آلايندگي هواي تهران طي دو روز اخير، پيش‌بيني شده تا اواخر اين هفته بر شدت آلودگي هواي پايتخت افزوده شود، از ابتداي هفته جاري هم مديريت بحران استان تهران به وضعيت آماده‌باش در آمد و ديروز بنا به تصميم كميته اضطرار آلودگي هواي تهران كه در استانداري تهران تشكيل شد، امروز ساعت ورزش و فعاليت بدني در مدارس مناطق 19گانه پايتخت تعطيل و فعاليت‌هاي ورزشي در فضاي باز شهر تهران هم ممنوع شده است. 

فقط خودروها مقصر اين هواي قهوه‌اي هستند؟ 
مسوولان شهري و استاني همچنان آلودگي هواي پايتخت را به تردد خودروهاي فرسوده و فاقد معاينه فني ربط مي‌دهند. اخيرا مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران گفته كه يك خودروي سواري فرسوده 26 برابر يك خودروي نو، يك موتوسيكلت فرسوده 12 برابر يك موتوسيكلت نو و يك كاميون فرسوده 50 برابر يك كاميون نو آلايندگي دارند. اين مسوول حوزه شهري همچنين با استناد به گزارش بانك جهاني، اعدادي هم از ميزان خسارات اجتماعي آلودگي هوا در شهر تهران اعلام كرده از جمله اينكه گفته تاثير آلودگي هواي تهران بر سلامت شهروندان رقمي معادل 2 ميليارد و 600 ميليون دلار است در حالي كه رفع خرابي يا حذف خودروهاي فرسوده از چرخه تردد به مراتب ارزان‌تر از اين خسارات خواهد بود، چراكه بر اساس محاسبات صورت‌گرفته، خسارت سالانه آلايندگي يك كاميون فرسوده در شهر تهران برابر 467 ميليون تومان و خسارت سالانه آلايندگي يك موتوسيكلت فرسوده برابر 21 ميليون تومان  است. 
اخيرا سردار تيمور حسيني، جانشين رييس پليس راهور نيروي انتظامي هم در يك برنامه تلويزيوني حاضر شده و اعلام كرده: «۴۷ درصد خودروها در كشور (معادل ۱۷ ميليون وسيله نقليه) فرسوده هستند كه از اين تعداد ۷ ميليون دستگاه در كلانشهرها در حال ترددند. سال ۱۴۰۰ بالغ بر يك ميليون و ۳۰۰ هزار دستگاه وسيله نقليه در كشور توليد شده در حالي كه به ازاي اين حجم توليد، فقط ۲۹ هزار خودروي فرسوده از رده خارج شده در حالي كه اگر با قانون ضعيف حذف يك خودروي فرسوده به ازاي توليد ۴ خودرو پيش مي‌رفتيم بايد حداقل ۳۲۵ هزار دستگاه خودروي فرسوده از رده خارج مي‌شد.»
در همين برنامه تلويزيوني، داريوش گل‌عليزاده سرپرست مركز ملي هوا و تغييرات اقليم سازمان حفاظت محيط زيست هم تاييد كرد كه به ازاي توليد سالانه حدود يك ميليون و ۴۰۰ هزار خودرو در كشور، به حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار برگه اسقاط نياز داريم در حالي كه مجموع برگه‌هاي اسقاط صادره تا امروز، به ۷۰ هزار فقره رسيده است. 
اما ديروز سرپرست شركت بهره‌برداري متروي تهران و حومه اعلام كرد كه تعداد مسافران متروي پايتخت نسبت به سال گذشته افزايش يافته است. طبق اين اعلام، در 7 ماه اول سال گذشته ۱۵۴ ميليون مسافر از مترو در شهر تهران استفاده كرده‌اند كه اين عدد در مدت مشابه سال جاري به ۲۲۱ ميليون مسافر افزايش يافته و بنابراين استفاده پايتخت‌نشينان از خودروي شخصي كاهش داشته ولي با اين حال طبق اعلام شركت كنترل كيفيت هواي تهران، شهر تهران در سال جاري تاكنون، دو روز هواي پاك، ۱۲۷ روز هواي مطلوب، 89 روز هواي آلوده براي گروه‌هاي حساس، هشت روز هواي ناسالم براي همه گروه‌ها، دو روز هواي بسيار ناسالم و دو روز هواي خطرناك داشته در حالي كه براساس اعلام همين نهاد وابسته به شهرداري تهران، پايتخت در سال ۱۴۰۰ هيچ روزي هواي بسيار ناسالم و خطرناك را تنفس نكرده بود.
رييس كميته سلامت شوراي شهر تهران در جلسه علني روز 8 آبان سال جاري در گزارش مربوط به وضعيت هواي پايتخت طي سال‌هاي 1396 تا 1400 اعلام كرد: «براساس آماري كه محيط زيست شهرداري تهران اعلام كرد، از سال ۱۳۹۶ تا سال ۱۴۰۰ از مجموع ۱۸۲۶ روز تنها ۳۶ روز هواي پاك در تهران ثبت شده است.»
عباس شاهسوني؛ رييس گروه سلامت هوا و تغيير اقليم وزارت بهداشت در گفت‌وگوهاي رسانه‌اي خود طي دو سال اخير با خبرگزاري‌هاي فارس و ايسنا بابت تاثير آلودگي هوا بر سلامت شهروندان، اعلام كرده كه طي سال 1399، در كل كشور 41 هزار و 700 مرگ بر اثر آلودگي هوا رخ داده كه بابت اين ميزان مرگ، ايران در جايگاه 19 جهاني داراي آلوده‌ترين هوا ايستاده و در همين سال (1399) در شهر تهران تعداد ۳۷۵۱ مرگ منتسب به مواجهه با ذرات معلق رخ داده كه اين عدد در سال ۱۴۰۰ به ۶۴۰۰ مرگ افزايش يافته است. 
شاهسوني، ذرات معلق با قطر كمتر از ۲.۵ ميكرون را پنجمين علت مرگ‌ و آلودگي هوا را هفتمين علت مرگ در ايران در سال 1400 دانسته و گفته كه در سال 1400، ايران بين ۱۰۶ كشور دنيا بابت شاخص كيفيت هوا در رده بيست و سوم جدول و در منطقه غرب آسيا بابت شاخص آلودگي هوا، در رده ششم جدول ايستاده است. 
شاهسوني مي‌گويد: «در سال 1399 ميانگين غلظت ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 ميكرون در 25 شهر ايران با جمعيت حدود 32 ميليون نفر (تهران، اهواز، مشهد، تبريز، شيراز، اصفهان، ايلام، سنندج، ياسوج، همدان، خرم‌آباد، اراك، كرج، كرمانشاه، آبادان، زنجان، يزد، اروميه، كرمان، بيرجند، قم، زابل، بحنورد، دزفول و اردبيل) تقريبا ۶ برابر رهنمود سازمان جهاني بهداشت (10 ميكروگرم غلظت سالانه) بوده به اين معنا كه در سال ۱۳۹۹ در اين 25 شهر، به‌طور ميانگين ۱۲۰.۵روز ميانگين غلظت روزانه ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 ميكرون بالاتر از رهنمود روزانه سازمان جهاني بهداشت بوده و البته در شهري مثل اهواز ۲۹۲ روز و در شهر تهران نيز ۲۲۴ روز ميانگين غلظت روزانه ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 ميكرون بالاتر از رهنمود روزانه سازمان جهاني بهداشت بوده است.»
شاهسوني همچنين مي‌گويد كه در سال 1399 در اين 25 شهر، به‌طور ميانگين 11 هزار و 129 مرگ به مواجهه طولاني مدت با ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 ميكرون در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال منتسب شده و به‌طور مجزا و تفكيك شده، به‌طور ميانگين حدود 519 مرگ به علت بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي (تهران 123 مرگ) حدود 298 مرگ به علت سرطان ريه (تهران ۱۱۲ مرگ) 4255 مرگ به علت بيماري‌هاي ايسكميك قلبي (تهران۱۲۵۱ مرگ) حدود 1734 مرگ به علت سكته مغزي (تهران 632 مرگ) منتسب به ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 ميكرون رخ داده است. 
شاهسوني همچنين با هشدار نسبت به روند افزايشي غلظت ذرات معلق از سال 1397 تاكنون، ديروز در گفت‌وگو با خبرگزاري فارس هشدار داد كه آلودگي هوا تا اواخر بهمن ادامه خواهد داشت و با انتقاد از اجرا نشدن قانون هواي پاك كه سال 1396 به تصويب رسيد، افزود: «شاخص آلودگي هواي تهران ديروز روي عدد 125 و به معناي هواي ناسالم براي گروه‌هاي حساس بود اگرچه كه در چند ايستگاه مانند ايستگاه تربيت مدرس، ايستگاه پارك شكوفه، دانشگاه علم و صنعت و پيروزي، به بالاي 150 و به وضعيت ناسالم براي همه گروه‌ها رسيد. با شروع فصل سرما بيش از پيش با آلودگي هوا مواجه خواهيم بود و اين مشكل به صورت متناوب تا اواخر بهمن وجود دارد در حالي كه قانون هواي پاك وظايف دستگاه‌ها را مشخص كرده اما عمدتا اجراي اين قانون ضعيف است و بيشتر مواد قانوني اجرايي نشده است. وقتي اقدامي انجام ندهيم غلظت ذرات معلق به‌طور ميانگين افزايش خواهد يافت چنانكه در سال 96 و زماني كه قانون هواي پاك ابلاغ شد غلظت ذرات معلق به‌طور ميانگين سالانه 30 ميكروگرم در مترمكعب بود و امروز اين عدد به 31 رسيده و اين عدد به اين معناست كه در اين بازه 5 ساله قانون هواي پاك هيچ كمكي به كاهش غلظت سالانه ذرات معلق نكرده و البته وزارت صنعت، سازمان استاندارد، وزارت نفت، وزارت كشور و شهرداري‌ها كم كارترين دستگاه‌ها در زمينه اجراي قانون هواي پاك هستند كه به درستي به وظايف خود عمل نكرده‌اند.»
اخيرا مسعود يونسيان؛ استاد اپيدميولوژي دانشگاه علوم پزشكي تهران در گفت‌وگويي كه با خبرگزاري ايلنا داشت در رابطه با آمارهاي مرگ منتسب به آلودگي هوا گفته بود: «به ازاي يك واحد آلودگي هوا، تعداد مشخص به آمار مرگ افزوده مي‌شود. به‌طور مثال اگر 10 واحد به شاخص آلودگي هوا افزوده شود، تعداد مرگ را در 10 واحد ضرب مي‌كنيم. وقتي مي‌گوييم افرادي بر اثر علت مشخص فوت شده‌اند، مي‌توان به صورت مستقيم از آنها نام برد، اما مرگ‌هاي بر اثر آلودگي هوا را نمي‌توان به صورت مستقيم شناسايي كرد، چراكه ما بر اساس يك‌سري محاسبات به اين تعداد رسيده‌ايم. همان‌طوري كه در يك مزرعه داس برمي‌داريم تا گندم درو كنيم و معمولا دسته‌ها و خوشه‌هاي بلندتر و بزرگ‌تر درو مي‌شوند، آلودگي هوا هم يك انسان جوان سالم و قبراق را نمي‌كشد. آلودگي هوا موجب فوت زودرس مي‌شود و مثلا فردي يك بيماري زمينه‌اي قلبي و تنفسي دارد و اگر قرار بود كه مثلا تا 10 سال ديگر زنده باشد بر اثر آلودگي هوا مرگ او زودتر رخ خواهد داد. لذا افرادي بر اثر آلودگي هوا فوت مي‌كنند كه انتظار داشتيم در آينده نزديك فوت كنند و اكنون به دليل آلودگي هوا مرگ آنها جلو افتاده است. معمولا افرادي كه در مرز سلامت خود با بيماري قرار دارند، بيشتر احتمال دارد كه آلودگي هوا موجب مرگ آنها شود.»