روساي جمهوري چين و امريكا
امروز براي نخستين‌بار در بالي اندونزي ديدار مي‌كنند
هفته شلوغ ديپلماتيك در جنوب شرق آسيا
شهاب شهسواري
ترافيك ديپلماتيك شرق و جنوب شرق آسيا و اقيانوس آرام، روز گذشته نخستين ايستگاه خود را پشت سر گذاشت. اجلاس شرق آسياي آسهآن روز گذشته با حضور ۱۸ كشور از جمله ۱۰ عضو اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا (آسهآن) روز يكشنبه در پنوم‌پن، پايتخت كامبوج به كار خود پايان داد. بسياري از شركت‌كنندگان در اين نشست بلافاصله كامبوج را به مقصد بالي در اندونزي ترك كردند تا سه‌شنبه و چهارشنبه هفته جاري در اجلاس سران گروه ۲۰ شركت كنند. از جمله مهم‌ترين رويدادهاي جانبي اجلاس گروه ۲۰، نخستين ديدار رسمي ميان جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا و شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين است. اين ديدار، نخستين ديدار بايدن با رييس‌جمهور چين دو سال پس از رسيدن به قدرت در امريكا است. بلافاصله بعد از اجلاس گروه ۲۰ هم بانكوك، پايتخت تايلند، جمعه و شنبه، ميزبان سران كشورهاي اجلاس همكاري كشورهاي آسيا و اقيانوس آرام خواهد بود.
اجلاس سران اتحاديه كشورهاي آسياي جنوب شرقي از پنجشنبه هفته گذشته آغاز شده بود، شنبه نشست آسهآن به علاوه سه با حضور نمايندگان چين، ژاپن و كره‌جنوبي برگزار شد و پيامد آن اجلاس آسيايي آسهآن با حضور سران شركاي گفت‌وگو آسهآن
به علاوه شش، امريكا و روسيه، روز گذشته برگزار شد. مسائل متعددي در دستور كار سران كشورهاي عضو اين ساز و كار منطقه‌اي جنوب شرقي آسيا قرار داشت كه از آن جمله مي‌توان به اوضاع در ميانمار، افزايش قيمت جهاني محصولات غذايي و جنگ اوكراين اشاره كرد. ايالات‌متحده امريكا در اين اجلاس اعلام كرده است كه روابط خود را با كشورهاي جنوب شرقي آسيا در قالب «شراكت استراتژيك جامع» گسترش مي‌دهد. براساس بيانيه كاخ سفيد مناسبات ميان واشنگتن و آسهآن در دوران جو بايدن «به شكل بي‌سابقه‌اي گسترش پيدا مي‌كند.» بنا بر اين بيانيه روابط با آسهآن در قالب فرآيندهاي گفت‌وگو و همكاري درخصوص بهداشت، حمل و نقل، توانمندسازي زنان، انرژي و محيط‌زيست و آب و هوا توسعه پيدا مي‌كند. تلاش امريكا براي توسعه همكاري‌ها با آسهآن در سايه رقابت ژئوپليتيك با چين رخ مي‌دهد. در حالي كه بسياري از كشورهاي جنوب شرقي آسيا از لحاظ امنيتي و دفاعي روابط بسيار نزديكي با واشنگتن دارند، متحد اصلي تجاري و اقتصادي آنها دولت چين است. دولت‌هاي جنوب شرقي آسيا، هر چند در برخي زمينه‌ها با چين دچار اختلاف‌نظرهاي جدي هستند، اما عمدتا تلاش كرده‌اند تا از رقابت‌هاي چين و امريكا بيرون بمانند. كشورهاي عضو آسهآن در عين حال تلاش كرده‌اند در طول ساليان گذشته، روابط خود را به شكل گسترده‌اي متنوع كنند و با قدرت‌هاي منطقه‌اي و جهاني مانند استراليا، ژاپن و هند وارد تعامل بيشتر شده‌اند.
لحن نرم در مواجهه با ويتنام
يكي از نكات اختلافي باقي‌مانده ميان سران آسهآن، موضوع حضور نماينده ميانمار در جلسات اين گروه است. جوكو ويدودو، رييس‌جمهور اندونزي در سخنراني خود در اجلاس آسهآن خواستار آن شده بود كه دولت كودتايي نظامي ميانمار مادامي كه شروط گروه را عملي نكرده است، از حضور در همه نشست‌هاي آسهآن محروم شود. گروه آسهآن شروط پنج‌گانه‌اي را براي ميانمار قرار داده است كه از جمله آنها توقف خشونت و برگزاري انتخابات آزاد است. با اين حال در بيانيه پاياني نشست ۱۰ عضو اصلي آسهآن، لحن نرم‌تري به كار رفته و تاكيد شده است كه در صورت لزوم در مورد حضور ميانمار در نشست‌هاي اين ساز و كار منطقه‌اي تجديدنظر خواهد شد. هرچند در اين نشست اجماعي درخصوص برخورد با ميانمار اتفاق نيفتاد، اما با توجه به رياست و ميزباني اندونزي از اجلاس سال آينده، انتظار مي‌رود گام‌هاي تندتري در قبال رژيم كودتايي ميانمار برداشته شود.
اجلاس شرق آسيا، بدون بيانيه پاياني
اجلاس شرق آسياي آسهآن در پنوم‌پن، به دليل اختلاف‌نظر ميان روسيه و امريكا در مورد لحن بيانيه پاياني، بدون صدور چنين بيانيه‌اي به كار پايان داد. اختلاف‌نظر ميان روسيه و امريكا در آسهآن، مقدمه‌اي بود كه نشان مي‌داد در بالي اندونزي هم سران كشورهاي عضو گروه ۲۰ براي صدور بيانيه پاياني با مشكل مواجه خواهند شد. سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه، در جمع خبرنگاران امريكا و متحدانش را به «اصرار بر ادبيات مطلقا غيرقابل قبول درخصوص وضعيت اوكراين» متهم و ادعا كرد كه امريكا در حال ايجاد شكاف در آسهآن و ناتو در حال افزايش فعاليت‌هايش در منطقه جنوب شرق آسياست. لاوروف مدعي شد: «امريكا و متحدانش از جمله استراليا، نيوزيلند و ژاپن روند واضح نظامي‌سازي منطقه را با همكاري يكديگر و از طريق توسعه ناتو در پيش گرفته‌اند.» وزير خارجه روسيه در ادامه گفت‌وگويش با خبرنگاران در حاشيه اجلاس شرق آسيا در كامبوج تصريح كرد، مسكو و پكن در تلاش‌هاي خود براي حمايت از ايفاي نقش محوري از سوي آسهآن در جنوب شرق آسيا متحد هستند. سرگئي لاوروف تاكيد كرد: «ما به همراه آنها (شركاي چيني) از اقتضا و نياز براي حفظ فرمت‌هايي كه پيرامون آسهآن ايجاد شده دفاع مي‌كنيم، ما از نياز به احترام به نقشي محوري كه آسهآن در اين منطقه و منطقه پيرامونش در آينده ايفا مي‌كند، دفاع مي‌كنيم، اما غرب برنامه‌هاي خاص خودش را دارد.»
نخستين ديدار بايدن و شي
جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا قرار است فردا در بالي اندونزي با شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين ديدار و گفت‌وگو كند. بايدن و شي در دو سال گذشته
پنج بار با يكديگر تلفني صحبت كرده‌اند، اما در اين مدت هيچ ديداري با يكديگر نداشتند. هر دو در گذشته و زماني كه هنوز معاون رييس‌جمهور بودند، با يكديگر ملاقات كرده بودند. بايدن در كامبوج بود كه خبر پيروزي حزب خود در انتخاب سنا را دريافت كرد و در واكنش به اين خبر به خبرنگاران گفت كه فردا در ديدار با همتاي چيني «با دست پر» وارد مي‌شود. رهبران دو اقتصاد بزرگ جهان درحالي قرار است با يكديگر ديدار كنند كه در طول سال‌هاي گذشته، رقابت‌ها ميان پكن و واشنگتن وارد مرحله تازه‌اي شده است. ۱۱ سال پيش زماني كه جو بايدن در مقام معاون رييس‌جمهور امريكا براي نخستين‌بار با شي جين‌پينگ ديدار و گفت‌وگو كرد، جو حاكم بر گفت‌وگوها صميمانه و خوشبينانه بود. در آن زمان بايدن نسبت به روابط دو كشور در ۳۰ سال آينده اظهار خوشبيني كرده بود، اما يك دهه بعد، چين و امريكا وارد رقابتي تلخ شده‌اند كه گهگاه رنگ و بوي نظامي و امنيتي به خود مي‌گيرد. از همان دوران باراك اوباما، دولت امريكا در استراتژي امنيت ملي خود به لزوم رويارويي با قدرت روزافزون چين اشاره مي‌كرد و قرار بود كه با دست كشيدن از مداخله در نقاطي مانند غرب آسيا، تمركز خود را به سمت شرق آسيا ببرد. دولت پيشين امريكا به رياست دونالد ترامپ، مجموعه‌اي از اقدامات يك‌جانبه عليه تجارت با چين در پيش گرفت و با وضع تعرفه‌هاي سنگين براي واردات كالاهاي ساخته شده در چين به خاك امريكا، جنگ تجاري عليه چين به راه انداخت. تابستان امسال، سفر نانسي پلوسي، رييس مجلس نمايندگان امريكا به تايوان، دولت چين را بسيار خشمگين كرد. سلسله رزمايش‌هاي چين در نزديكي تايوان و اقدام‌هاي تحريك‌آميز امريكا در اعزام ناوهاي جنگي به منطقه، نگراني‌ها در مورد احتمال رويارويي نظامي ميان چين و تايوان و به تبع آن حمايت نظامي امريكا را از تايوان افزايش داد. بسياري از تحليلگران معتقدند كه روند رو به رشد تهديدها و رويارويي‌ها ميان واشنگتن و پكن، احتمال آغاز يك دوره جنگ سرد جديد ميان اين دو قدرت جهاني را افزايش داده است.
پايگاه خبري سي‌ان‌ان مي‌نويسد: «در دنيايي كه همچنان درگير آثار حمله روسيه به اوكراين، جهان‌گيري كرونا و آسيب‌هاي ناشي از تغييرات آب و هوايي است، ضروري به نظر مي‌رسد كه اين دو قدرت بزرگ براي ايجاد ثبات به جاي تعميق تنش‌ها در زمينه‌هاي اختلافي ژئوپليتيك با هم همكاري كنند.» سي‌ان‌ان در ادامه با ابراز بدبيني نسبت به چنين رويكرد مي‌نويسد: «اما انتظارها از اين ديدار بسيار پايين است. چين و امريكا كه به شدت در رقابت‌هاي ابرقدرتي گرفتار شده‌اند تقريبا در همه مسائل مهم با هم اختلاف‌نظر دارند از تايوان گرفته تا جنگ در اوكراين و از كره‌شمالي گرفته تا انتقال فناوري و شكل دادن به نظام جهاني.»
بايدن روز گذشته در كامبوج در سخنراني خود تصريح كرد كه هرگز اجازه نخواهد داد رقابت با چين به سمت يك رويارويي منحرف شود. بايدن گفت كه خطوط ارتباطي ايالات‌متحده با چين براي جلوگيري از درگيري باز خواهد ماند. بايدن در سخنراني خود در اجلاس شرق آسيا در كامبوج گفت: «ايالات‌متحده با چين رقابت خواهد كرد و در مورد سابقه حقوق بشر اين كشور صحبت خواهد كرد، اما بر اهميت صلح در تنگه تايوان و تضمين آزادي دريانوردي در درياي چين جنوبي تاكيد مي‌كند.» يك مقام ارشد دولت بايدن به رويترز گفته است هدف از اين نشست محدود كردن وخامت روابط و تحت كنترل قرار دادن آن است؛ با اين حال، درباره نگراني‌هاي ايالات متحده درباره مسائلي مانند تايوان و موضوع‌هاي حقوق‌بشري نيز گفت‌وگو خواهد شد.
يكي از دستور كارهاي گفت‌وگوي شي و بايدن، موضوع كره‌شمالي است. كره‌شمالي در طول يك ماه گذشته و همزمان با برگزاري رزمايش مشترك امريكا و كره‌جنوبي اقدام به چندين آزمايش موشكي كرد. جيك سوليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا، روز شنبه به خبرنگاران گفته بود: «بايدن به شي خواهد گفت كه كره‌شمالي نه فقط براي ايالات‌متحده، كره‌جنوبي و ژاپن بلكه تهديدي براي صلح و ثبات در كل منطقه است. بايدن همچنين هشدار خواهد داد كه اگر كره‌شمالي به اين مسير ادامه دهد، به معناي افزايش حضور نظامي و امنيتي امريكا در منطقه خواهد بود.» جو بايدن، روز يكشنبه در حاشيه اجلاس آسيايي آسهآن با نخست‌وزير ژاپن و رييس‌جمهور كره‌جنوبي درخصوص كره‌شمالي رايزني كرد.