اجلاس گروه ۲۰ در بالي اندونزي بدون حضور پوتين و با سخنراني زلنسكي آغاز به كار كرد
سايه بلند جنگ اوكراين بر اقتصاد جهاني
شهاب شهسواري
اجلاس سران كشورهاي گروه ۲۰، روز گذشته در جزيره بالي اندونزي كار خود را آغاز كرد. گروه ۲۰ كه شامل كشورهايي از برزيل گرفته تا هند، عربستان سعودي و آلمان است، بيش از ۸۰ درصد از توليد ناخالص داخلي جهان، ۷۵ درصد تجارت بين‌المللي و ۶۰ درصد از جمعيت جهان را تشكيل مي‌دهد. اجلاس امسال كه نخستين نشست سران بعد از آغاز جنگ روسيه عليه اوكراين بود، بيش از هر چيز تحت‌تاثير اين جنگ و آثار آن قرار داشت. با اينكه گروه ۲۰ يك اتحاديه چندجانبه عمدتا اقتصادي محسوب مي‌شود و رويكردهاي سياسي و امنيتي كمتري دارد، اما آثار گسترده اقتصادي جنگ اوكراين، از جمله افزايش شديد تورم جهاني در پي افزايش قيمت نفت و همچنين مشكلات دسترسي به غذا به دليل كمبود غلات در بازارهاي جهاني، باعث شد تا موضوع جنگ اوكراين اين اجلاس را نيز تحت‌تاثير خود قرار دهد. جنگ روسيه عليه اوكراين در سخنراني‌هاي بسياري از سران حاضر در نشست مورد اشاره قرار گرفت و حتي ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين هم به صورت مجازي سخنراني كرد، اما ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه از نشست غايب بود و رياست هيات روس را سرگئي لاوروف، وزير خارجه اين كشور بر عهده داشت.
به نوشته رسانه‌ها در حالي كه امريكا و متحدان غربي‌اش اصرار دارند در بيانيه پاياني اين اجلاس، روسيه به دليل حمله به اوكراين محكوم شود، اختلاف‌نظر در مورد بيانيه پاياني ممكن است باعث عدم صدور اين بيانيه شود. در روز نخست اين نشست همچنين ديدارهاي متعددي ميان سران كشورهاي عضو گروه ۲۰ برگزار شد.
جوكو ويدودو، رييس‌جمهور اندونزي در سخنراني افتتاحيه اظهار كرد: «ما هيچ گزينه ديگري جز همكاري نداريم. ما براي حفظ اين جهان به همكاري نياز داريم. گروه ۲۰ بايد همچون يك عامل تسهيل‌كننده براي بازيابي اقتصاد فراگير عمل كند. ما نبايد جهان را به چندين قسمت تقسيم كنيم. ما نبايد به جهان اجازه دهيم وارد يك جنگ سرد ديگر شود.» به گزارش ايسنا، رييس‌جمهور اندونزي در ادامه با اشاره به حمله روسيه به اوكراين افزود: «همه ما نه تنها نسبت به مردم كشورمان بلكه نسبت به مردم جهان مسووليت داريم. مسووليت داشتن در چنين شرايطي به معناي توقف جنگ است. اگر جنگ متوقف نشود، اين مساله براي جهان دشوار خواهد بود. اگر جنگ متوقف نشود، مسووليت‌پذيري براي نسل‌هاي آينده دشوار خواهد شد.»
زير سايه جنگ اوكراين
اجلاس بالي، نخستين نشست رهبران گروه ۲۰ پس از آغاز جنگ روسيه عليه اوكراين است. مشكلات ناشي از اين جنگ از جمله آثار آن بر امنيت غذايي و انرژي و همچنين رشد تورم جهاني، بر مذاكرات اين دوره از نشست سايه افكنده است. در حالي كه روسيه به عنوان يكي از اعضاي گروه ۲۰ تلاش كرد تا جلوي انزواي ديپلماتيك خود را بگيرد، اما اظهارنظرهاي منفي در مورد جنگ اوكراين حتي در ميان متحدان سنتي روسيه يعني چين و هند هم مشهود بود. شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين در سخنراني خود در اين نشست نسبت به استفاده از غذا و انرژي به عنوان سلاح هشدار داد و تاكيد كرد مخالف استفاده از سلاح هسته‌اي در هر شرايطي است. در ماه‌هاي گذشته دولت روسيه بارها تهديد كرده است كه حفاظت از تماميت سرزميني روسيه كه شامل مناطق اشغال‌شده در اوكراين هم مي‌شود، در دكترين هسته‌اي اين كشور انگيزه استفاده از سلاح هسته‌اي عنوان شده است. علاوه بر اين، روسيه بعد از مدتي اجراي توافق صادرات غلات از اوكراين، بار ديگر اجراي اين توافق را به بهانه هدف قرار گرفتن يك كشتي اين كشور در درياي سياه متوقف كرده است و اجازه صادرات غلات اوكراين را از بنادر درياي سياه نمي‌دهد. روسيه و اوكراين مجموعا صادركننده نيمي از كل روغن آفتابگردان جهان، يك‌سوم گندم و جو و يك‌پنجم ذرت در بازار جهاني هستند.
شي جين‌پينگ در سخنراني خود تصريح كرد: «ما بايد قاطعانه در مقابل سياسي كردن، ابزاري كردن و تبديل كردن مشكلات غذا و انرژي به سلاح ايستادگي كنيم.» نارندرا مودي، نخست‌وزير هندوستان هم در سخنراني خود ضمن انتقاد از شكست سازمان ملل متحد به عنوان يك نهاد چندجانبه تاكيد كرد كه اين شكست فشار بيشتري بر گروه ۲۰ وارد كرده است تا راه‌حلي براي شرايط كنوني پيدا كند. وي گفت كه اكنون زمان آتش‌بس رسيده است و بايد ديپلماسي ميدان‌دار شود.
ريشي سوناك، نخست‌وزير بريتانيا در سخنراني خود درگيري در اوكراين را عامل بدتر شدن چالش‌هاي اقتصادي جهاني دانست و از ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه به دليل شركت نكردن در اين نشست انتقاد كرد و گفت: «شايد اگر پوتين شركت كرده بود، مي‌توانستيم با حل‌وفصل مسائل به كار خود ادامه دهيم.» به گزارش ايسنا، بر اساس متن سخنراني سوناك كه توسط دفتر وي منتشر شد او در نشست غيرعلني اعضاي گروه ۲۰ گفت: «حمله غيرقانوني روسيه به اوكراين پيامدهاي عميقي براي همه ما دارد، زيرا اصول اساسي حاكميت و تماميت ارضي را تضعيف كرده است. همه ما به اين اصول وابسته هستيم. آنها پايه‌هاي نظم بين‌المللي هستند. آنها بايد حفظ شوند. مساله بسيار ساده است كشورها نبايد به همسايگان خود حمله كنند، نبايد به زيرساخت‌هاي غيرنظامي و جمعيت غيرنظامي حمله كنند و نبايد تهديد به تشديد تنش‌هاي هسته‌اي كنند.»
اما مهم‌ترين سخنراني روز اول اجلاس سران گروه ۲۰ در خصوص جنگ اوكراين، سخنراني ويديويي ولودمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين بود. سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه كه رياست هيات روس در نشست گروه ۲۰ در اندونزي را بر عهده دارد، در زمان سخنراني زلنسكي غايب بود و در هتل خود مانده بود. زلنسكي در سخنان خود تاكيد كرد كه وقت آن رسيده است كه جنگ پايان پيدا كند، اما تصريح كرد كه آتش‌بس تنها زماني امكان‌پذير است كه نيروهاي مسلح روسيه خاك اوكراين را ترك كنند. او در پايان سخنراني با كنايه به روسيه از گروه ۱۹ تشكر كرد.
شكاف در گروه ۲۰ براي بيانيه پاياني
جنگ اوكراين مهم‌ترين موضوع سخنراني‌ها در روز نخست اجلاس گروه ۲۰ بود. سايه اختلاف‌نظر در مورد محكوميت اين جنگ كه دو روز پيش از آن باعث شده بود در اجلاس آسياي شرقي آسه‌آن، سندي به عنوان بيانيه پاياني منتشر نشود، اين‌بار در جزيره بالي و ميان سران گروه ۲۰ هم دوباره نمود پيدا كرد. در بخشي از سند پيش‌نويس بيانيه پاياني نشست گروه ۲۰ كه خبرگزاري رويترز به آن دست پيدا كرده، آمده است: «اكثر اعضا شديدا جنگ در اوكراين را محكوم و تاكيد كردند كه [اين جنگ] باعث رنج شديد بشري شده است و شكنندگي‌هاي موجود در اقتصاد جهاني را تشديد مي‌كند.» اين پيش‌نويس ادامه داده است: «ديدگاه‌هاي ديگري و ارزيابي‌هاي متفاوتي نيز [بين اعضا] در مورد وضعيت و تحريم‌ها وجود داشت.» به نوشته گاردين، ميزبان اين رويداد، اندونزي تلاش مي‌كند تا اشاره به جنگ را در حداقل ممكن حفظ كند و استدلال مي‌كند كه گروه ۲۰ يك اتحاديه امنيتي نيست و تاكيد مجدد بر مواضع شناخته‌شده كشورها باعث ايجاد مانع پيشرفت در دستور كارهاي مهم اجلاس مانند بدهي‌هاي انباشته جهاني و تلاش براي بازسازي اقتصاد پس از جهانگيري كرونا خواهد شد.
سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه كه در غياب ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور اين كشور، رياست هيات روس در اجلاس را بر عهده دارد، تلاش‌ها براي محكوميت روسيه از سوي كشورهاي غربي را «سياسي‌بازي» توصيف كرد و گفت كه تلاش آنها براي گنجاندن اين محكوميت در بيانيه پاياني با شكست مواجه شده است. لاوروف گفته است كه روسيه ديدگاه متفاوتي ارايه داده است و بيانيه پاياني چهارشنبه (امروز) تكميل خواهد شد.
با اين حال كشورهاي غربي همچنان اميدوارند كه بتوانند در بيانيه پاياني اجلاس روسيه را محكوم كنند. يك مقام ارشد امريكايي به رويترز گفته است كه انتظار مي‌رود تا جنگ روسيه عليه اوكراين و آثار آن بر اقتصاد جهاني در اجلاس جي ۲۰ محكوم شود. اولاف شولتز، صدراعظم آلمان هم تاكيد كرد كه نشانه‌هاي مثبتي از اجماع بر سر اين موضوع ديده مي‌شود كه جنگ روسيه عليه اوكراين قابل پذيرش نيست. دو ماه و نيم پيش نشست مجازي وزراي خارجه كشورهاي عضو گروه ۲۰ هم به دليل اختلاف نظر بين روسيه و ديگر اعضا در مورد ادبيات پيش‌نويس، از صدور بيانيه پاياني بازماند.
شيوع احتمالي كرونا
در ميان رهبران گروه ۲۰
نخست‌وزير كامبوج تنها چند روز پس از ميزباني جو بايدن و ساير رهبران جهان در پايتخت كشورش، سه‌شنبه به دليل ابتلا به كوويد۱۹، نشست گروه ۲۰ در بالي را ترك كرد. واحد پزشكي رياست‌جمهوري آرژانتين هم اعلام كرد كه رييس‌جمهور مريض شده است. به گزارش ايسنا و به نقل از خبرگزاري آسوشيتدپرس، هون سن، نخست‌وزير كامبوج در صفحه فيسبوكش نوشت كه تست كروناي او شامگاه دوشنبه مثبت شده و يك پزشك اندونزيايي امروز صبح اين خبر را تاييد كرد. اين نخست‌وزير جلسات مربوط به نشست گروه ۲۰ و همچنين نشست روساي كشورهاي عضو همكاري اقتصادي آسيا- پاسيفيك (اپك) در بانكوك را لغو كرد تا به منزل برگردد. نخست‌وزير كامبوج در ادامه پست فيسبوكش نوشت: «نمي‌دانم چه زماني به كوويد ۱۹ مبتلا شده‌ام. حالم عادي است و به وظايف خودم ادامه مي‌دهم و فقط جلسات را لغو كرده‌ام.» كاخ سفيد اعلام كرد كه تست كروناي جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا ديروز سه‌شنبه منفي شده است. رييس‌جمهور امريكا و نخست‌وزير كامبوج روز شنبه زمان زيادي را با يكديگر سپري كردند و همچنين در يك جلسه مشترك هم حاضر شدند اما گويا كنار يكديگر ننشستند. هون گفت كه خوشبختانه اواخر روز دوشنبه به بالي رسيد و نتوانست براي صرف شام با امانوئل ماكرون، رييس‌جمهوري فرانسه و ساير رهبران حاضر شود.
ديدارهاي بن‌سلمان
دو سال بعد از آنكه عربستان سعودي با ميزباني از اجلاس مجازي گروه ۲۰ در رياض توانست تا حد زيادي از زير سايه اتهام‌هاي حقوق بشري و پرونده ترور جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد در خاك تركيه خارج شود، محمد بن سلمان، وليعهد و حاكم بالفعل سعودي بعد از سه سال حضوري در اين نشست حاضر شد. روز گذشته در حاشيه اجلاس ۲۰۲۰، وليعهد سعودي با نخست‌وزير جديد بريتانيا و رييس‌جمهور تركيه ديدار و گفت‌وگو كرد. در پي ديدار ريشي سوناك، نخست‌وزير بريتانيا و محمد بن سلمان، وليعهد سعودي، نخست‌وزير بريتانيا سپس ابراز اميدواري كرد كه بريتانيا و عربستان سعودي به منظور ثبات در بازار انرژي با يكديگر همكاري كنند. به گزارش فارس وبه نقل از وبگاه شبكه العربيه، «سوناك و محمد بن سلمان وليعهد سعودي در خصوص تهديدات منطقه از جمله رفتار ايران ابراز نگراني كردند.»
در ديدار ميان بن سلمان و رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه هم درباره روابط دوجانبه و چشم‌اندازهاي همكاري در زمينه‌هاي مختلف ميان رياض و آنكارا رايزني كردند. به گزارش ايسنا، دو طرف همچنين آخرين تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي را مورد بررسي قرار دادند. اين ديدار با حضور فيصل بن فرحان، وزير خارجه، مساعد بن محمد العيبان، عضو كابينه و مشاور امنيت ملي عربستان سعودي و اعضاي هيات همراه اردوغان برگزار شد.
ديدار نخست‌وزير استراليا
و رييس‌جمهور چين
آنتوني آلبانيزي، نخست‌وزير استراليا، روز گذشته در حاشيه اجلاس گروه ۲۰ با شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين ديدار و گفت‌وگو كرد. در اين ديدار نخست‌وزير استراليا تلاش كرد بعد از ۵ سال تيرگي شديد در روابط دو كشور، اندكي از سردي روابط بكاهد و از جمله از رييس‌جمهور چين بخواهد تا برخي تحريم‌ها و تعرفه‌هاي تنبيهي اعمال‌شده عليه استراليا را لغو كند. روابط ميان استراليا و چين از سال ۲۰۱۷ كه دولت وقت استراليا روابط امنيتي و نظامي خود را با دولت وقت ايالات متحده امريكا براي مقابله با نفوذ و قدرت چين در اقيانوس آرام تقويت كرد، رو به سردي گراييد. در آن دوران استراليا كمپاني‌هاي مخابراتي چين را از پروژه شبكه نسل پنجم موبايل اخراج كرد با اين بهانه كه استفاده از تجهيزات چيني در اين شبكه مي‌تواند ارتباطات استراليا را در مقابل نفوذ و جاسوسي چين آسيب‌پذير كند. زماني كه اسكات موريسون، نخست‌وزير پيشين استراليا خواستار تحقيقات بين‌المللي از چين به خاطر شيوع ويروس كرونا شد، اين روابط باز هم سردتر شد و عاقبت وقتي سال ۲۰۲۱ شراكت سه‌جانبه آكوس يا استراليا، امريكا و بريتانيا براي واگذاري زيردريايي‌هاي نظامي اتمي به استراليا اعلام شد، روابط دو طرف كاملا تيره شد.
آنتوني آلبانيزي، نخست‌وزير جديد استراليا كه با پيروزي حزب كارگر در انتخابات سال جاري به قدرت رسيد، از زمان شروع به كارش تلاش كرده است تا از تنش در روابط با چين بكاهد. آلبانيزي بعد از ديدار با شي در جمع خبرنگاران گفت: «اين يك گام مهم ديگر براي تثبيت روابط استراليا و چين بود. هر بار كه با هم آرام و مستقيم گفت‌وگو كنيم، وضعيت بهتر مي‌شود. هنوز گام‌هاي زيادي مانده است تا برداريم. ما در جاهايي كه مي‌توانيم همكاري مي‌كنيم، جايي كه بايد، مخالفت مي‌كنيم و براي منافع ملي خود تلاش مي‌كنيم.» بر اساس رسانه‌هاي استراليايي در اين ديدار، رييس‌جمهور چين گفته است: «در طول سال‌هاي گذشته روابط استراليا و چين دچار مشكلاتي بود. اين چيزي است كه ما نمي‌خواهيم ببينيم.» به گفته آلبانيزي همچنان موانعي در رابطه دو كشور باقي مانده است كه از جمله شامل دو شهروند استراليايي محبوس در چين و همچنين محدوديت‌ها براي واردات كالا از استراليا مي‌شود. با اين حال آلبانيزي خوش‌بين است كه مي‌توان اين اختلاف‌ها را مديريت كرد.