گامي كوچك اما در مسير درست
ديدار بايدن و شي جين‌پينگ گامي بزرگ در مسير اصلاح روابط دو كشور نيست، اما مي‌تواند مسير رابطه را تغيير دهد
محمدحسين لطف‌الهي
ديدار روساي جمهور ايالات متحده و چين در روز دوشنبه باعث شد نگراني‌ها در خصوص احتمال تقابل جدي دو ابرقدرت قرن بيست و يكم كمتر شود، اما واقعيت اين است كه واشنگتن و پكن هنوز در مسير تقابل قرار دارند.
نشست جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده و شي جين‌پينگ رييس‌جمهور چين در اندونزي دو خروجي مهم داشت؛ بر اساس بيانيه‌اي كه دولت ايالات متحده پس از اين ديدار منتشر كرد دو طرف موضعي مشترك درباره ضرورت عدم استفاده روسيه از سلاح‌هاي هسته‌اي در جنگ با اوكراين اتخاذ كرده‌اند. همچنين واشنگتن و پكن توافق كرده‌اند كه گفت‌وگوها ميان دو كشور پيرامون همكاري در راستاي مقابله با تغييرات اقليمي از سر گرفته شود.
رييس‌جمهور امريكا مي‌گويد در طول اين نشست به شي جين‌پينگ تاكيد كرده كه چين تعهداتي در قبال رفتارهاي خطرناك و بي‌ثبات‌كننده كره شمالي از جمله آزمايش موشك‌هاي بالستيك و فعاليت‌هاي هسته‌اي خطرناك اين كشور دارد.
اين ديدار در شرايطي اتفاق افتاد كه براي مدتي طولاني دو كشور ايالات متحده و چين شرايط پرتنشي را سپري مي‌كردند و اين تنش تاثيراتي جدي روي شرايط بين‌المللي داشت. شبكه خبري سي‌ان‌ان در توصيف اين وضعيت مي‌نويسد: «رهبران امريكا و چين مدت‌ها بود كه از گفت‌وگويي سازنده و اثرگذار كه خروجي مشخص داشته باشد، اجتناب مي‌كردند و جهان از غريبگي اين دو ابرقدرت با يكديگر رنج مي‌برد.»
به گزارش «اعتماد»، بيانيه‌هايي كه دولت‌هاي واشنگتن و پكن پس از برگزاري اين ديدار صادر كرده‌اند، نشان مي‌دهد دو طرف ضمن به رسميت شناختن ماهيت متفاوت طرف مقابل و نفس رقابتي كه ميان آنها وجود دارد، دست‌كم بر سر اين موضوع كه رقابت نبايد به جنگ يا تنشي مخرب براي جهان منجر شود، اتفاق نظر دارند. آنها همچنين مي‌خواهند گفت‌وگوها در سطوح عالي كه پس از سفر حاشيه‌ساز نانسي پلوسي رييس مجلس نمايندگان ايالات متحده به تايوان به حاشيه رفته بود از سر گرفته شود. در همين راستا آسوشيتدپرس روز سه‌شنبه خبر داد كه قرار است آنتوني بلينكن وزير امور خارجه ايالات متحده سال آينده ميلادي در راس يك هيات بلندپايه به چين سفر كرده و با مقام‌هاي ارشد اين كشور ديدار كند.
لئون پانتا، وزير دفاع سابق و رييس سازمان سيا در سال‌هاي ابتدايي دولت باراك اوباما احساس خود نسبت به ديدار رهبران چين و ايالات متحده را يك «خوش‌بيني محتاطانه» توصيف مي‌كند. او كه براي سال‌ها به عنوان يك تصميم‌گير و تصميم‌ساز در روابط امريكا و چين نقش داشته، مي‌گويد: «اگر بخواهيم بگوييم نتيجه اين ديدار تنها اين بوده كه دو طرف فهميده‌اند بايد رابطه‌شان را به يك رابطه ديپلماتيك تبديل كنند و به جاي ضربه زدن به يكديگر درصدد گفت‌وگو با طرف مقابل برآيند تا بتوانند مسائل مدنظرشان را حل و فصل كنند، مي‌توان نتيجه گرفت كه اين ديدار يك ديدار سودمند و خوب بوده است.»
چين ارتقاي روابط را ممكن مي‌بيند
يك روز پس از ديدار سه ساعته جو بايدن و شي جين‌پينگ، روزنامه دولتي «مردم» در چين كه مدت‌هاست در صفحه اول خود بر ضرورت آماده شدن چين براي ورود به تنش‌ها و بحران‌هاي بين‌المللي تاكيد مي‌كند، با انتشار عكسي بزرگ از رييس‌جمهور چين كه با همتاي امريكايي خود دست مي‌دهد و لبخند به لب دارد به اين ديدار واكنش نشان داد.
روزنامه نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: «چين اميد دارد بتواند به‌رغم وجود اختلافات بنيادين ميان پكن و واشنگتن دست‌كم وضعيت نزولي در روابط خود با امريكا را متوقف كند.»
وانگ يي، وزير امور خارجه چين نيز واكنش قابل توجهي به ديدار رهبران دو كشور داشت. بر اساس بيانيه‌اي كه وزارت خارجه اين كشور در اختيار رسانه‌ها قرار داده وانگ يي گفته است: «اين جلسه‌اي براي تبادل نظرات بود و شروع جديدي را در روابط دو كشور رقم زد.» به گفته وانگ يي، چين و امريكا بايد به دنيا نشان دهند كه اين دو كشور مي‌توانند تفاوت‌هاي‌شان را مديريت كرده و آنها را كنترل كنند.
يو جيه، تحليلگر مسائل چين در انديشكده چتم هاوس درباره ديدار اخير بايدن و شي معتقد است: «اين يك گام كوچك اما در مسير درست بود. پيروزي بايدن در انتخابات سنا، به او اين فرصت را داد كه از موضعي قوي‌تر وارد گفت‌وگو با رييس‌جمهور چين شود و او هم تصميم گرفت در مسير درست گام بردارد.» به گفته او «شي جين‌پينگ نيز براي اينكه بتواند اقتصاد رو به پيشرفت چين را در مسير درست به جلو هدايت كند مشتاق است كه وضعيت روابط با واشنگتن حالت ثابت و قابل پيش‌بيني پيدا كند.»
تايوان، آتشفشان «فعلا» خاموش
هرچند دو طرف از همكاري و مديريت اختلافات صحبت مي‌كنند، اما آنچه نمي‌توان ناديده گرفت، اين است كه موضوع تايوان همچنان به عنوان يك آتش زير خاكستر كه اخيرا بخشي از خاكستر روي آن كنار رفته مي‌تواند منبع بحران در روابط چين و ايالات متحده باشد.
شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين تاكيد دارد كه اين جزيره بايد با سرزمين اصلي چين متحد شود و وعده داده است كه پكن از «هر ابزاري» براي رسيدن به اين هدف استفاده كند. او روز دوشنبه نيز در ديدار با بايدن روي اين مساله تاكيد كرد. رييس‌جمهور امريكا در پاسخ به شي اظهار كرد كه او مي‌خواهد همچنان به سياست «چين واحد» پايبند بماند، اما در برابر هر تغيير يك‌جانبه‌اي در وضعيت تايوان خواهد ايستاد.
هوآ چون مينگ، دستيار وزير و سخنگوي وزارت امور خارجه چين روز سه‌شنبه در توييتر نوشت: «مساله تايوان و چگونگي تصميم‌گيري درباره اين موضوع يك موضوع داخلي در چين است و يك مساله داخلي هم باقي خواهد ماند. اصل اساسي براي ارتقاي روابط امريكا و چين اين است كه ايالات متحده از خط قرمز دخالت در امور داخلي عبور نكند.»
دفتر رياست دولت تايوان روز دوشنبه بعد از ديدار ميان شي جين‌پينگ و بايدن در بيانيه‌اي تاكيد كرد كه تايوان بر سر «حاكميتش» سازش نخواهد كرد و تايواني‌ها قاطعانه از سبك زندگي «دموكراتيك و آزاد» حمايت خواهند كرد. در بيانيه دفتر رياست دولت تايوان آمده است: حفظ صلح و ثبات در تنگه تايوان مسووليت مشترك هم تايوان و هم چين است و «ديدار در ميدان جنگ» قطعا انتخاب هيچ يك از طرفين نيست.
براي امريكا، چين اصلي‌ترين تهديد است
به رغم گفت‌وگوهايي كه گامي رو به جلو بود، نگاه امريكا به چين به عنوان يك تهديد بلندمدت ثابت باقي مانده و تغيير نخواهد كرد.
وزارت دفاع ايالات متحده چندي قبل در سند استراتژي دفاع ملي، بلندپروازي‌هاي هسته‌اي چين را يكي از بزرگ‌ترين نگراني‌هاي خود توصيف كرد. اين سند، چين را «همه‌جانبه‌ترين و جدي‌ترين چالش براي امنيت ملي ايالات متحده» مي‌نامد و در بخش بررسي وضعيت هسته‌اي جهان، از اين كشور به عنوان يكي از قدرت‌هاي هسته‌اي كنوني و ابرقدرت‌هاي هسته‌اي آينده نام مي‌برد. در اين سند عنوان شده است كه پكن تصميم دارد تعداد تسليحات هسته‌اي استراتژيك خود را به بيش از 1000 عدد برساند: «در دهه 2030 ميلادي ايالات متحده براي اولين‌بار در تاريخ خود به جاي يك ابرقدرت هسته‌اي رقيب با دو ابرقدرت هسته‌اي رقيب روبه‌رو خواهد شد؛ دو رقيب استراتژيك و دو دشمن بالقوه.»
سند سياست‌هاي راهبردهاي دفاعي امريكا خاطرنشان مي‌كند كه درگيري نظامي با چين «اجتناب‌ناپذير و مطلوب» نيست ولي پيشگيري از تسلط چين بر برخي نقاط كليدي جهان را از اولويت‌هاي واشنگتن اعلام مي‌كند.
همزمان با انتشار اين سند، لويد آستين، وزير دفاع ايالات متحده نيز چين را يكي از تهديدهاي مهم ارزيابي كرد. آستين چين را قدرتي دانست كه هم قصد تغيير نظم بين‌المللي را دارد و هم از قدرتي روزافزون براي دستيابي به اين هدف بهره مي‌برد. او با استناد به همين دو دليل چين را رقيب جدي خواند و تاكيد كرد: پنتاگون در تلاش براي يافتن پاسخ اين سوال است چگونه مي‌توان به چالش‌هاي ايجاد شده از سوي پكن پاسخ داد و همزمان از بروز جنگ و تنش شديد خودداري كرد.
عدم تمايل چين به ورود به گفت‌وگوهاي هسته‌اي با امريكا نيز از ديگر نگراني‌هاي واشنگتن است.
كارشناسان امنيت ملي در امريكا معتقدند پكن بارها توانسته با طفره رفتن از پذيرش پيشنهادهاي امريكا از گفت‌وگو درباره سلاح‌هاي هسته‌اي استراتژيك فرار كند.
اين نگاه امريكا به چين نشان مي‌دهد يك گفت‌وگو يا يك سلسله ديدار و گفت‌وگو ميان مقام‌هاي دو كشور نمي‌تواند در تغيير وضعيت روابط اين دو كشور گامي بزرگ باشد و صرفا مي‌تواند به آنها در مديريت اختلاف‌نظرها براي جلوگيري از تشديد تنش كمك كند.
نشست جو بايدن رييس‌جمهور ايالات متحده و شي جين‌پينگ رييس‌جمهور چين در اندونزي دو خروجي مهم داشت؛ بر اساس بيانيه‌اي كه دولت ايالات متحده پس از اين ديدار منتشر كرد دو طرف موضعي مشترك درباره ضرورت عدم استفاده روسيه از سلاح‌هاي هسته‌اي در جنگ با اوكراين اتخاذ كرده‌اند. همچنين واشنگتن و پكن توافق كرده‌اند كه گفت‌وگوها ميان دو كشور پيرامون همكاري در راستاي مقابله با تغييرات اقليمي از سر گرفته شود.