با اعلام وزارت دادگستري امريكا مبني بر مصونيت سياسي وليعهد سعودي در خاك اين كشور
بن سلمان از محاكمه در امريكا گريخت
شهاب شهسواري
جو بايدن در تبليغات انتخاباتي خود گفته بود كه مي‌خواهد محمد بن سلمان را در جهان انگشت‌نما كند، اسناد جامعه اطلاعاتي امريكا در مورد نقش او در قتل جمال خاشقجي را علني كند و عربستان سعودي را به دليل نقض حقوق بشر به چالش بكشد، اما دو سال بعد از اين شعارهاي انتخاباتي، دولت او از دستگاه قضايي ايالات متحده امريكا خواسته است تا براي محمد بن سلمان در محاكم قضايي مصونيت قائل شوند و او را محاكمه نكنند. خديجه چنگيز، نامزد جمال خاشقجي در واكنش به اين اقدام دولت امريكا در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر نوشت: «جمال خاشقجي امروز بار ديگر مُرد و در حق او ظلم شد.» در حالي كه يك دادگاه مدني در امريكا قرار است به پرونده قتل فجيع جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار عربستاني ساكن ايالات متحده امريكا كه سال ۲۰۱۸ درون ساختمان كنسولگري عربستان سعودي در استانبول، توسط ماموران اين پادشاهي به شكل فجيعي به قتل رسيد، رسيدگي كند، دولت ايالات متحده امريكا در نامه‌اي از اين دادگاه خواسته است كه براي محمد بن سلمان، وليعهد و حاكم بالفعل سعودي در اين پرونده مصونيت قائل شود. پيش از اين دستگاه‌هاي اطلاعاتي امريكا در ارزيابي اطلاعاتي، محمد بن سلمان را آمر و مسوول اين ترور سياسي عنوان كرده بودند. بر اساس نامه‌اي كه دولت بايدن به دستگاه قضايي ارسال كرده است، ارتقاي مقام محمد بن سلمان به عنوان «نخست‌وزير» در عربستان سعودي به اين معناست كه او اكنون رهبر يك دولت خارجي محسوب مي‌شود و در نتيجه از رسيدگي قضايي در خاك امريكا مصونيت دارد. محمد بن سلمان ۵ مهرماه سال جاري جانشين پدرش، سلمان بن عبدالعزيز، در مقام نخست‌وزيري عربستان سعودي شد. وزارت دادگستري امريكا در اين نامه نوشته است: «دولت ايالات متحده نگراني عميق خود را در مورد قتل فجيع جمال خاشقجي بيان كرده و اين نگراني‌ها را علنا و با بالاترين مقام‌هاي دولت سعودي در ميان گذاشته است.» در ادامه اين نامه به برخي اقدام‌هاي واشنگتن از جمله تحريم و ممنوعيت صدور ويزا براي برخي افراد به اتهام مشاركت در اين قتل اشاره شده است. وزارت دادگستري امريكا استدلال كرده كه دكترين مصونيت روساي دولت‌ها در حقوق بين‌الملل مرسوم است و همواره از سوي دولت امريكا رعايت شده است. به پيوست اين نامه، نامه‌اي ديگر از ريچارد ويسك، مشاور حقوقي وزارت خارجه امريكا ضميمه شده كه در آن از وزارت دادگستري خواسته شده است تا پيشنهاد مصنويت محمد بن سلمان را به دادگاه ارايه كند. خديجه چنگيز، نامزد جمال خاشقجي در واپسين تلاش‌هاي خود براي محاكمه عاملان قتل نامزدش، در يك شكايت مدني خواستار محاكمه محمد بن سلمان و گروهي از مقام‌هاي سعودي به اتهام توطئه براي قتل اين روزنامه‌نگار شده است. انتظار مي‌رود كه جان بيتس، قاضي دادگاه منطقه‌اي بعد از دريافت نامه وزارت دادگستري امريكا، براي اين شكايت قرار منع تعقيب صادر كند تا محمد بن سلمان از واپسين گرفتاري حقوقي در پرونده قتل جمال خاشقجي رها شود. پيش از اين سال گذشته، بعد از بهبود روابط تركيه و عربستان، رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه اعلام كرده بود كه دادگاهي كه در تركيه رسيدگي به پرونده قتل را بر عهده داشت به كار خود پايان مي‌دهد.
سارا ليا ويتسون، مدير اجراي موسسه حقوق بشري داون، موسسه‌اي كه توسط جمال خاشقجي بنيانگذاري شده، در بيانيه‌اي به اين اقدام دولت امريكا واكنش نشان داده و نوشته است: «اين اقدام يك اقدام غيرضروري و گزينشي است كه فقط جلوي مهم‌ترين اقدام براي محاكمه عاملان قتل فجيع خاشقجي را مي‌گيرد.» او ادامه مي‌دهد: «اينكه جو بايدن وعده داده بود هر كاري بكند تا محمد بن سلمان را به دليل اقداماتش محاكمه كند، حالا يك‌تنه تضمين مي‌كند تا او از محاكمه قسر در برود، فراتر از كنايه‌آميز است.» پيش از اين تصميم جو بايدن براي سفر به عربستان در تيرماه، به‌رغم وعده‌هاي انتخاباتي او با انتقادهاي گسترده‌اي مواجه شده بود. خديجه چنگيز، نامزد جمال خاشقجي هم با ابراز نااميدي از تصميم واشنگتن در يك پيام در شبكه اجتماعي توييتر نوشت: «وزارت خارجه امريكا به بن سلمان مصونيت داده است، هيچ كس انتظار اين تصميم را نداشت؛ ما فكر مي‌كرديم كه ممكن است چراغ عدالت از سوي ايالات متحده امريكا روشن شود، اما بار ديگر پول تاثيرگذارتر بود. اين دنيايي است كه نه جمال آن را مي‌شناسد و نه من.»
خرداد ماه سال جاري، قاضي جان بيتس، قاضي دادگاه منطقه‌اي كلمبيا، از دولت امريكا خواسته بود تا نظر خود را در مورد مصونيت محمد بن سلمان به دادگاه ارايه بدهد، او دو بار مهلت اعلام نظر امريكا را تمديد كرده و نهايتا مقرر شده بود تا روز پنجشنبه ۲۶ آبان اين نظر مشورتي به دادگاه ارايه شود. وزارت دادگستري امريكا در پايان مهلت مقرر، پنجشنبه شب اين نامه را به دادگاه ارايه داده است.
تصميم دولت امريكا براي مصونيت محمد بن سلمان، در شرايطي اتخاذ شده است كه روابط ميان واشنگتن‌دي‌سي و رياض به دليل تصميم عربستان سعودي براي كاهش سقف توليد نفت خام اوپك‌پلاس كه به افزايش قيمت نفت منجر شد، سرد شده است. ماه گذشته، جو بايدن در واكنش به اين اقدام عربستان سعودي گفته بود كه اين تصميم براي رياض «عواقبي» در پي خواهد داشت. گاردين به نقل از مقام‌هاي آگاه نوشته است كه تصميم در اين مورد بعد از «جدل جدي» در بالاترين سطح در كاخ سفيد اتخاذ شده است و تعدادي از بلندپايه‌ترين مقام‌هاي دولت اعتقاد داشتند كه با اعلام اين تصميم ديگر نمي‌توان ادعا كرد كه حقوق بشر تمركز اصلي سياست خارجي دولت بايدن است.
لغو ناگهاني سفر بن سلمان به ژاپن
مقام‌هاي سعودي بدون ارايه توضيحي سفر برنامه‌ريزي شده محمد بن سلمان، وليعهد و حاكم بالفعل اين پادشاهي را به ژاپن لغو كردند. اين سومين سفر محمد بن سلمان در دو ماه اخير است كه به صورت ناگهاني لغو مي‌شود. قرار بود محمد بن سلمان، ديروز بعد از شركت در اجلاس همكاري اقتصادي آسيا و اقيانوس آرام (APEC)، امروز و فردا براي سفري رسمي به ژاپن برود و با كيشيدا فوميو، نخست‌وزير ژاپن ديدار كند، اما اين سفر بدون هيچ توضيحي لغو شد و هيچ يك از مقام‌هاي سعودي در هيات همراه او به ژاپن سفر نخواهند كرد. بر اساس گزارش‌ها، وزارت سرمايه‌گذاري عربستان سعودي از سازمان تجارت خارجي ژاپن خواسته است تا همايشي با عنوان «همايش تجاري چشم‌انداز ۲۰۳۰» كه قرار بود روز دوشنبه در ژاپن برگزار شود، لغو شود، چراكه خالد الفالح، وزير سرمايه‌گذاري عربستان سعودي براي شركت در اين اجلاس به ژاپن سفر نخواهد كرد. به گزارش بلومبرگ، ژاپن يكي از مهم‌ترين شركاي تجاري عربستان سعودي محسوب مي‌شود و در سال گذشته حجم تجارت ميان دو كشور به ۳۴ ميليارد دلار رسيده است، همچنين سعودي‌ها روزانه يك ميليون بشكه نفت به ژاپن صادر مي‌كنند و بزرگ‌ترين تامين‌كننده نفت خام ژاپن هستند. هر چند از يك ماه پيش با تصميم عربستان سعودي براي كاهش دو ميليون بشكه‌اي سقف توليد نفت خام اوپك‌پلاس، روابط ميان رياض و واشنگتن سرد شده است، اما هيچ يك از ديگر واردكنندگان نفت سعودي، از جمله ژاپن تاكنون علنا از رياض انتقاد نكرده‌اند. اين سومين سفر محمد بن سلمان در يك ماه گذشته است كه به صورت ناگهاني لغو مي‌شود. اوايل ماه جاري (آبان)، رياض اعلام كرد كه محمد بن سلمان به دلايل پزشكي در اجلاس سران اتحاديه عرب در الجزاير شركت نخواهد كرد. بعد از آن رسانه‌هاي هندي اعلام كرده بودند كه محمد بن سلمان در مسير سفر به بالي اندونزي، براي شركت در اجلاس سران گروه ۲۰، براي ساعاتي در هندوستان با مقام‌هاي اين كشور ديدار و گفت‌وگو كند، اما اين سفر هم لغو شد.اوايل آبان‌ماه گفته شده بود كه پزشكان از وليعهد سعودي خواسته‌اند به خاطر بيماري گوش از سفرهاي طولاني و بدون توقف با هواپيما خودداري كند. هر چند به نظر مي‌رسيد كه بن سلمان، سفر به الجزاير را به خاطر عمل به همين توصيه لغو كرده است، اما سفر طولاني او به جنوب شرق آسيا براي شركت در اجلاس گروه ۲۰، پس از آن سفر به كره جنوبي براي ديدار با يون سوك‌يئول، رييس‌جمهور كره جنوبي و سپس سفر به تايلند براي شركت در اجلاس همكاري اقتصادي آسيا و اقيانوس آرام، نشان داد كه لغو سفرهاي اخير او الزاما به دليل پرهيز از پروازهاي طولاني نبوده است.