به پايان رابطه ايران و اروپا نزديك مي‌شويم؟
اروپا خشمگين از كمك تهران به مسكو در جنگ اوكراين
قدرت‌هاي اروپايي كه به‌طور سنتي از تعامل با ايران دفاع مي‌كردند در حال چرخش موضعي آشكار هستند و يكي از آخرين در‌هاي باز تهران را به روي غرب در زمان افزايش تنش‌ها در خارج از ايران و بروز ناآرامي در داخل آن كشور مي‌بندند. اين چرخش موضع به دليل عرضه پهپاد‌هاي ايراني به روسيه و همچنين ناآرامي‌هاي ايران صورت مي‌گيرد. در اين ميان، اميد براي احياي برجام تقريبا از بين رفته است. به گزارش ميدل ايست‌آي، يك ديپلمات اروپايي كه نخواسته نامش فاش شود به «ميدل ايست‌آي» گفت: «در افكار عمومي و مطبوعاتي اروپايي تاكيد بر نوع برخورد با معترضان در داخل ايران است، اما زماني كه با مقام‌هاي دولتي اروپايي در محافل خصوصي صحبت مي‌كنيد علت اصلي چرخش موضع آنان تحويل پهپاد‌هاي ايران به روسيه بوده است.» اين تغيير رويكرد در اجراي سريع تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه ايران مشهود است و اقدامي شگفت‌انگيز و غيرمنتظره بوده است به خصوص براي كساني كه با رويكرد غالبا صُلب سياستگذاري در اتحاديه اروپا آشنا هستند و تغييرات ناگهاني و شديد در آن تقريبا بي‌سابقه بوده است.
از تاريخ ۱۰ اكتبر اتحاديه اروپا سه بسته تحريمي را عليه ايران اعلام كرده كه بيش از مجموع تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه ايران در ۹ سال گذشته محسوب مي‌شد. دو دور تحريم بر سر مرگ «مهسا اميني» بازداشت شده توسط پليس گشت ارشاد و به دنبال آن به دليل نوع برخورد با اعتراضات در ايران اعمال شد. در تاريخ ۲۰ اكتبر حدود يك ماه پس از انتشار گزارش‌ها مبني بر متهم كردن مسكو به استقرار پهپاد‌هاي ايراني در نبرد اوكراين، اتحاديه اروپا تحريم‌هايي را عليه ايران به دليل ارسال پهپاد به روسيه وضع كرد. اين ديپلمات به «ميدل ايست‌آي» مي‌گويد: «اگر شما با هر ديپلمات حرفه‌اي در بروكسل صحبت كنيد، مي‌گويد كه بازگشت تحريم‌ها عليه ايران در گذشته غيرقابل تصور بود.» «الي گرانمايه»، كارشناس مسائل ايران در شوراي روابط خارجي اروپا به «ميدل ايست‌آي» مي‌گويد: «واضح است كه ايران اساسا اشتباه محاسباتي مرتكب شده و به اين نكته توجه نداشته كه حمايتش از روسيه در جنگ در قلب اروپا تا چه اندازه باعث مسكوت شدن روابطش با دولت‌هاي اروپايي خواهد شد.» او مي‌افزايد: «بحث در مورد ايران امروز به اندازه بحث درباره ايران در ايالات‌متحده امريكا سمي شده است.»
رويكرد نزديكي به شرق
سرد شدن روابط ايران با اروپا در تضاد با روابط نوپاي تهران با روسيه است. آن دو كشور در جنگ سوريه شريك يكديگر بودند جايي كه نيروي هوايي روسيه با نيرو‌هاي نيابتي زميني ايران براي نجات دولت بشار اسد تركيب شد. امروز تحليلگران و ديپلمات‌ها معتقدند كه روابط ايران و روسيه از يك ازدواج مصلحتي در مناطق خاص فراتر رفته و به سوي يك مشاركت ايدئولوژيك‌تر در حال حركت است. اولين سفر ولاديمير پوتين به خارج از روسيه پس از حمله به اوكراين به ايران بود. پوتين وعده داده است كه تلاش ايران براي پيوستن به سازمان همكاري شانگهاي يك بلوك امنيتي آسياي مركزي را كه به عنوان وزنه تعادلي براي نفوذ غرب در اوراسيا طراحي شده، تسريع كند.
مقام‌هاي روس از جمله «نيكلاي پاتروشف»، دبير شوراي امنيت ملي روسيه كه توسط ايالات‌متحده تحريم شده در جمهوري اسلامي ايران مورد استقبال قرار گرفت و سرمايه‌گذاران تجاري روس براي فرار از تحريم‌هاي غرب به ايران سفر مي‌كنند. «هنري روم»، كارشناس ارشد انستيتو واشنگتن براي سياست خاور نزديك مي‌گويد: «اگر تمام اين عوامل را كنار يكديگر قرار دهيم آنچه به دست مي‌آيد پايان آرمان نه شرقي و نه غربي ايران و اولويت قائل شدن آن كشور براي سياست نزديكي به شرق در حوزه سياستگذاري است.» ايران و ايالات‌متحده از زمان سرنگوني شاه مخلوع و تاسيس جمهوري اسلامي در سال ۱۹۷۹ ميلادي فاقد روابط رسمي با يكديگر بودند، اما اروپا روابط خود را با ايران حفظ كرده بود. يكي از جنبه‌هاي آن رابطه حفظ گردشگري و تبادل دانشجو ميان ايران و كشور‌هاي اروپايي بود.
رويكردي سختگيرانه
قدرت‌هاي اصلي اروپايي از لحاظ تاريخي تمايلي به رويارويي مستقيم با تهران ندارند. با همراهي آلمان، فرانسه و بريتانيا مذاكراتي آغاز شده بود كه منجر به حصول توافق هسته‌اي در سال ۲۰۱۵ ميلادي شد. كشور‌هاي اروپايي همچنين با تصميم دولت ترامپ مبني بر خروج يكجانبه از اين پيمان مخالفت كردند و تلاش‌هاي امريكا براي اعمال مجدد تحريم‌هاي سازمان ملل را ناكام گذاشتند. با اين وجود، گرانمايه اشاره مي‌كند كه امروز در داخل ايران عناصر و جريان‌هاي تندرو تمام اهرم‌هاي اصلي قدرت را
در دست دارند عناصري كه در دوران ترامپ ضعف در سياست خارجي اروپا را مشاهده كردند. او مي‌افزايد: «آنان معتقدند كه اروپا به تصميم‌هاي ترامپ اعتراض كرد، اما به منافع ملموسي براي ايران نرسيد. رهبران ايران معتقدند كه شركاي طبيعي آن كشور در شرق هستند.»
روز دوشنبه آلمان بزرگ‌ترين شريك تجاري ايران در اتحاديه اروپا بر تغيير نگرش اروپايي‌ها در مورد مذاكرات هسته‌اي تاكيد كرد. برلين اشاره كرد كه با واشنگتن در تغيير تمركز از احياي برجام بر توجه به اعتراضات در داخل ايران اجماع نظر دارد. سخنگوي وزارت خارجه آلمان اشاره كرد كه برلين و واشنگتن «واقعا در يك مسير حركت مي‌كنند.» «صنم وكيل»، معاون مدير برنامه خاورميانه شمال آفريقا در انديشكده «چتم هاوس» در لندن به «ميدل ايست‌آي» مي‌گويد: «ديدگاه اروپايي‌ها در مورد ايران سرسختانه‌تر شده است. اين رويكرد البته به نگرش آنان نسبت به برنامه هسته‌اي ايران نيز تسري پيدا مي‌كند.»
او مي‌افزايد: «سطح فشار از سوي اروپا افزايش خواهد يافت و آلمان، بريتانيا و فرانسه در هماهنگي با دولت بايدن براي اجراي تحريم‌ها عليه ايران همكاري نزديك‌تري خواهند داشت.»
سوختن پل‌ها
حمايت اروپا از بازگشت به توافق هسته‌اي حتي پس از آنكه امريكا اعلام كرد اطلاعاتي دراختيار دارد كه ايران در حال آماده شدن براي ارسال پهپاد به روسيه است، ادامه يافت. دو هفته پس از نشست مطبوعاتي «جيك ساليوان» مشاور امنيت ملي دولت ايالات‌متحده در مورد اين موضوع «جوزپ بورل» مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا از ايالات‌متحده و ايران خواست تا بر سر يك توافق سازش كنند. برخي موضع اروپا درقبال ايران ازجمله تحريم‌ها بر سر ارسال پهپاد به روسيه را از پيامد‌هاي مذاكرات هسته‌اي شكست خورده مي‌دانند. روم مي‌گويد: «من فكر مي‌كنم اگر پرونده هسته‌اي در جاي بهتري بود اروپا احتمالا به طور متفاوتي به عرضه پهپاد‌هاي ايران نگاه مي‌كرد.» اين ديپلمات اروپايي به «ميدل ايست‌آي» مي‌گويد: «از آنجايي كه جنگ در اوكراين تلاش‌ها براي احياي مذاكرات را پيچيده مي‌كند هيچ كس در موقعيتي نيست كه براي ازسرگيري توافق بحثي را مطرح كند، زيرا افكار عمومي مخالف آن خواهد بود و با جنگ در اوكراين نيز مخالف است.» با سرد شدن روابط با اروپا، تهران و همسايگانش نزديكي رابطه محتاطانه را دنبال مي‌كنند. امارات و كويت هر دو سفيران خود را در ايران منصوب كردند.
گرانمايه مي‌گويد: «تهران مي‌پرسد آيا ما واقعا ديگر به اروپا نياز داريم، زيرا امارات يا قطر ممكن است به عنوان تسهيل‌كننده مذاكرات با امريكايي‌ها مفيدتر باشند. من هنوز معتقدم ايران در ارزيابي و محاسبات خود دچار اشتباه شده است. آنان با آتش زدن پل روابط و فرصت با اروپا پل احياي احتمالي برجام را مي‌سوزانند.»
ترجمه: فرارو