تركيه و عادي سازي روابط با عربستان
محمود فاضلي
بيست و يك سال از حيات سياسي حزب عدالت و توسعه مي‌گذرد و اين روزها اردوغان، رهبر اين حزب خود را براي دور ديگري از انتخابات رياست‌جمهوري در اين كشور آماده مي‌كند. انتخاباتي كه قرار است در سال ۲۰۲۳ برگزار شود. تركيه در دوره مديريت حزب عدالت و توسعه بيشترين تحولات را شاهد بوده كه بيشترين آن مربوط به سياست خارجي اين كشور است. البته آنكارا در دوره اقتدار حزب عدالت و توسعه چرخش‌هاي مهمي را در سياست خارجي داشته است.
در اين مدت سياست خارجي تركيه شاهد تحولات بسياري بوده است. از مناقشه با دولت بشار اسد و همراهي با گروه‌هاي مخالف سوريه، تنش با عربستان بر سر قتل جمال خاشقجي، تنش بي‌سابقه با يونان به عنوان همسايه پرحاشيه و عدم توافق با امريكا براي خريدهاي تسليحاتي به‌دليل خريد سامانه‌هاي دفاع موشكي اس-400 از روسيه همه جزو تحولات مهم و تاثيرگذار در سياست تركيه بوده‌اند. رابطه رياض-آنكارا بعد از قتل جمال خاشقجي در سركنسولگري عربستان در استانبول تيره شده و اين كشور عليه كالاهاي تركيه به‌طور غيررسمي بايكوت اعمال مي‌كرد.
سياست تركيه در منطقه با فرار و نشيب‌هاي بسياري همراه بوده است. بهار عربي هم نقطه عطف اين سياست بود. بعد از بهار عربي به‌دليل موضع حزب عدالت و توسعه در حمايت از اخوان‌المسلمين و شخص محمد مرسي (تنها رييس‌جمهوري مصر كه با شيوه دموكراتيك انتخاب شد)، مشكلاتي در سياست خارجي تركيه پديدار شد. روابط تركيه با امارات، عربستان و مصر نيز به خاطر اين سياست متضرر شد. مخالفين اردوغان معتقدند سياست خارجي شخص اردوغان در حال شكست است و تركيه به نظر كشوري است كه در ديپلماسي خارجي دست و پا مي‌زند. كسي كه امروز برعكس چيزي كه ديروز گفته بود را انجام مي‌دهد قابل اعتماد نيست.
دولت حزب عدالت و توسعه اخيرا با انجام مذاكرات عادي‌سازي با مصر، با ميزباني از رهبران عربستان و امارات در كاخ رياست‌جمهوري تركيه و با تعيين متقابل سفير در اسراييل، انصراف خود از سياست «تنهايي پرهزينه» كه تقريبا باعث تنش با كليه كشورهاي خاورميانه شده بود را به نمايش گذاشت. رييس‌جمهور اردوغان در سايه چرخش‌هاي شديدي كه در گفتمان‌هاي سياست خارجي خود ايجاد كرد، توانست با وليعهد عربستان كه پيش از اين او را به عنوان آمر قتل خاشقجي اعلام كرده بود و رهبر امارات كه متهم به تامين مالي كودتاي 15 جولاي بود، آشتي كند. اردوغان تاكيد مي‌كند فضاي عادي سازي ديپلماتيك براي پيشرفت در همسايگي تركيه، خاورميانه آغاز شده است. روابط ما با امارات، عربستان و اسراييل بر اساس منافع متقابل در حال توسعه است و روند مشابهي با مصر نيز در جريان است.دولت كنوني آنكارا براي بهبود روابط با دمشق و تلاشش براي ترميم و عادي‌سازي توسعه روابط خود با رياض و حتي ابوظبي و قاهره علايم مثبتي نشان مي‌دهد. در مورد رياض و ابوظبي گام‌هاي تركيه نتيجه بخش بوده است، اما در مورد مصر با تعلل بسياري دنبال مي‌شود.
در حالي كه با نزديك شدن انتخابات، دولت تركيه در جست‌وجوي منابع مالي از خارج از كشور است، اولين علامت‌ها در مورد جريان سرمايه از عربستان به تركيه كه بعد از ذوب شدن يخ‌هاي ناشي از جنايت خاشقجي، در ديدار اردوغان با بن سليمان وليعهد عربستان در ماه ژوئن گذشته مطرح شده بود، ظاهر شد. در آگوست گذشته، گزارش‌هاي رسانه‌ها از تلاش تركيه براي دريافت سپرده 20 ميليارد دلاري از عربستان در تلاش براي افزايش ذخاير ارز خارجي خود خبر داده بودند.
سخنگوي وزارت دارايي عربستان اعلام كرد ديدارها در مورد انتقال 5 ميليارد دلار به بانك مركزي تركيه به مرحله نهايي نزديك شده و ما در مرحله نهايي مذاكرات براي واريز 5 ميليارد دلار سپرده در نزد بانك مركزي تركيه هستيم. وزارت خزانه‌داري و دارايي تركيه نيز تاييد مي‌كند موضوع گشودن حساب سپرده به ارزش 5 ميليارد دلار از سوي عربستان در نزد بانك مركزي تركيه به مرحله نهايي رسيده است. صندوق مالي دولتي نفت آذربايجان هم در تاريخ اول ژانويه 2022 ميلادي يك ميليارد يورو حساب سپرده در نزد بانك مركزي تركيه باز كرده بود.
اردوغان رييس‌جمهور تركيه نيز اخيرا تاكيد كرده است: «ذخيره ارزي بانك مركزي به 123 ميليارد دلار رسيده است و تا پايان اين ماه شايد ذخيره ارزي ما به 130 ميليارد دلار برسد.» از سوي ديگر، با تغييري كه در ماه مه گذشته در قرارداد شركت بانك مركزي جمهوري تركيه صورت گرفت، مقرراتي وضع شد كه دارايي‌هاي بانك‌هاي مركزي خارجي در اين بانك ديگر قابل توقيف نيست. در فرمان رياست‌جمهوري كه در روزنامه رسمي تركيه منتشر شد، آمده است كه «پول، مطالبات، اموال، حقوق و دارايي‌هاي متعلق به بانك‌هاي مركزي خارجي در بانك مركزي قابل توقيف نبوده و شامل دستور موقت نمي‌شود.»
حساب سپرده عربستان در نزد بانك مركزي تركيه البته با انتقاداتي همراه بود. بيلگه يلماز، رييس سياست اقتصادي حزب خوب مدعي شد: «حزب حاكم بار ديگر براي نجات روز (انتخابات) و تضمين موفقيت سياسي خود، آينده و آبروي كشور را هدر مي‌دهد و ما نمي‌دانيم در ازاي سپرده 5 ميليارد دلاري كه از عربستان گرفته شده، از نظر اقتصادي و سياسي چه چيزي داده شده است. اين معامله يك سپرده است، نه يك قرارداد سوآپ. سعودي‌ها چنين معاملاتي را با مصر و پاكستان انجام مي‌دهند. سطحي كه كشور ما به آن رسيده است واقعا غم‌انگيز است.» احزاب اپوزيسيون دولت تركيه از طريق اين انتخابات سعي دارند با اتكا و تاكيد بر مسائلي نظير تورم فزاينده در تركيه و كاهش قابل توجه ارزش لير اين كشور (پول ملي تركيه) و ديگر چالش‌هاي اقتصادي كنوني تركيه، نوعي ائتلاف را جهت كنار زدن اردوغان از عرصه قدرت سياسي تشكيل دهند.