اعتراضات دراماتيك، سركوب سيستماتيك
پليس چين در واكنش به اعتراضات عليه سياست كوويد صفر و شي جين‌پينگ تلفن همراه شهروندان را در خيابان چك مي‌كند
محمدحسين لطف‌الهي
يك اتفاق دراماتيك در چين در حال وقوع است؛ مردم به سكوت در برابر فشارهاي حكومت پايان داده‌اند و نيروهاي امنيتي دولت شي جين‌پينگ راه‌حل فرونشاندن بحران را در تحميل فشارهايي جديد و بي‌سابقه به مردم و معترضان جست‌وجو مي‌كنند.
دهه‌ها از زماني كه مردم چين در چنين ابعادي براي اعتراض به سياست‌هاي حكومت به خيابان آمدند مي‌گذرد. در روزهاي اخير اما شهروندان ناراضي از سه سال كنترل‌هاي سختگيرانه دولت در قالب سياست «كوويد صفر» به خيابان آمده‌اند تا اعتراض خود را به اين مساله اعلام كنند. اين معترضان در چنگدو در غرب، گوانگژو در جنوب، نانجينگ در شرق چين حضوري فعال دارند. در پكن شعارهايي كه سال‌ها جايي در خيابان نداشت احيا شده و معترضان فرياد «ما آزادي مي‌خواهيم» سر داده‌اند. در شانگهاي معترضان يك گام هم به جلو برداشته‌اند و در شعارهاي‌شان از شي جين‌پينگ رييس‌جمهور چين مي‌خواهند استعفا دهد.
اظهارنظر منفي عليه شي جين‌پينگ رييس‌جمهور چين كه به تازگي براي سومين‌بار به عنوان رهبر حزب كمونيست انتخاب شده كاري بسيار خطرناك در چين به حساب مي‌آيد و مي‌تواند تبعات بسيار زيادي براي گوينده داشته باشد.
تحليلگران اعتراضات اخير را «بزرگ‌ترين چالش حكومت شي» از زمان رسيدن او به قدرت در يك دهه قبل ارزيابي مي‌كنند. مايكل اسكامن خبرنگار نشريه آتلانتيك در پكن مي‌نويسد: «طغيان نارضايتي‌ها كه به ندرت مي‌توان در چين شاهد آن بود بزرگ‌ترين چالش از زمان شروع دوره رياست‌جمهوري شي جين‌پينگ است. دولت چين سياست كوويد صفر را طراحي كرده بود تا نمايي از كارآمدي نظام سياسي اقتدارگراي چين باشد اما اكنون اين سياست در پي فشاري كه به مردم تحت كنترل وارد مي‌كند به نمادي از تقابل ميان يك دولت سركوبگر و يك جامعه پيچيده و كمتر شناخته‌شده بدل شده است. اتفاقي كه احتمالا از زمان وقوع اعتراضات ميدان تيان‌آن‌من به اين سو در چين ديده نشده بود.»
نكته قابل توجه درباره اين اعتراضات اين است كه تنها يك قشر خاص را در برنمي‌گيرد. استوارت لايو، خبرنگار پوليتيكو مي‌نويسد: «از دانشگاه‌ها تا خيابان‌هاي شلوغ شهر در محلات فقيرنشين مردم با كاغذ سفيدي در دست كه نماد اعتراض است به خيابان آمده‌اند تا با شعار، سكوت يا هرروش نمادين يا مستقيم ديگري اعتراض خود را ابراز كنند.»
جرقه ناآرامي‌ها در 13 اكتبر آغاز شده بود. به نوشته مجله نيويوركر، در روز 13 اكتبر يعني چند روز مانده به برگزاري كنگره ملي حزب كمونيست يك معترض به نام پنگ ليفا ابتكاري كم‌سابقه و شجاعانه به كار بست؛ او روي يك پل پررفت‌وآمد بنري بزرگ با محتواي انتقاد از سياست كوويد صفر به نمايش درآورد. در بنر اعتراضي پنگ ليفا نوشته شده بود «ما رهبر نمي‌خواهيم، حق راي مي‌خواهيم.» نيويوركر مي‌نويسد پنگ ليفا كه بسياري در شبكه‌هاي اجتماعي چين به ستايش از او پرداختند آخرين‌بار در شرايطي ديده شده است كه عده‌اي مامور امنيتي به زور تلاش دارند او را سوار يك ماشين كنند. تحسين‌كنندگان پنگ ليفا با تشبيه او به مردي كه در حادثه تيان‌آن‌من در برابر تانك‌ها ايستاد به او لقب «مرد پل» داده‌اند. اين حادثه الهام‌بخش كارگراني شد كه در ميانه ماه نوامبر در شهر جنوبي گوانگژو به خيابان آمدند تا به تبعات سنگين قرنطينه از جمله از دست رفتن مشاغل، كمبود مواد غذايي و شرايط سخت زندگي اعتراض كنند. آنها با پليس درگير شدند و اعتراضات‌شان با خشونت سركوب شد. با فاصله كوتاهي، كارگران يك كارخانه توليد تلفن همراه آيفون در شهر ژانگژو در شرق چين در اعتراض به عدم پرداخت حقوق و قرنطينه تظاهراتي به راه انداختند.
اعتراضات اما از 24 نوامبر يعني از زمان آتش‌سوزي در شهر اورومچي واقع در استان سين‌كيانگ كه در پي آن 10 كارگر كشته و 9 نفر مصدوم شدند وارد فاز جديدي شد. به نوشته پوليتيكو براساس روايتي كه در شبكه‌هاي اجتماعي چين فراگير شده و بيشتر معترضان آن را باور دارند محدوديت‌هاي كرونايي عامل اصلي دير رسيدن ماموران آتش‌نشاني و اورژانس به صحنه حادثه بود.
خبرگزاري رويترز نوشته است كه معترضان با برخورد بسيار شديد پليس روبرو شده‌اند و تعداد زيادي از آنها پس از ضرب و شتم از سوي پليس بازداشت گشته‌اند و اطلاعي از سرنوشت آنها در دسترس نيست.
يك گام به سوي كنترل شديدتر
واكنش دولت چين تنها به سركوب تظاهرات‌ها محدود نمي‌شود. روز چهارشنبه 30 نوامبر تصاوير و ويديوهايي در شبكه‌هاي اجتماعي چين منتشر شد كه پليس چين را در حال بررسي محتواي تلفن همراه شهروندان عادي در خيابان و مترو نشان مي‌دهد. خبرگزاري سي‌بي‌سي مي‌نويسد: «پليس در خيابان يا مكان‌هاي عمومي نظير مترو يا حياط دانشگاه جلوي شهروندان را مي‌گيرد و از آنها مي‌خواهد تلفن همراه‌شان را براي يك بررسي كوتاه تحويل دهند. در اين بررسي‌ها نيروهاي پليس تلفن همراه شهروندان را كنترل مي‌كنند تا ببينند وي‌پي‌ان يا اپليكيشن‌هايي نظير تلگرام و توييتر در گوشي آنها وجود نداشته باشد.» به نوشته اين خبرگزاري، مردم چين در شبكه‌هاي اجتماعي چيني امكان انتشار ويديوها، تصاوير يا متن‌هاي مربوط به اعتراضات عليه دولت را ندارند و به همين دليل با استفاده از فيلترشكن‌ها و وي‌پي‌ان‌ها به شبكه‌هايي نظير توييتر و تلگرام متصل شده‌اند تا پيام خود را برسانند.
در يكي از ويديوهاي منتشرشده در توييتر، پليس چين پس از سر باز زدن يك شهروند از تحويل دادن تلفن همراه خود او را مورد ضرب و شتم قرار داده و به زور تلفن همراهش را ضبط مي‌كنند. براساس ترجمه يك كاربر چيني در اين ويديو پليس درحالي ديده مي‌شود كه مرتبا بر سر مردي فرياد مي‌زند «قفل موبايلت را باز كن، چرا قفل موبايلت را باز نمي‌كني، بايد قفل موبايلت را باز كني تا من بتوانم آن را بررسي كنم.»
ويليام يانگ خبرنگار تحقيقي دويچه وله نوشته پليس در صورتي كه پس از بررسي تلفن اثري از وجود وي‌پي‌ان، توييتر يا تلگرام مشاهده كند اطلاعات هويتي فرد مذكور را ثبت كرده و به او تذكر مي‌دهد در صورت تكرار با برخوردي شديد مواجه خواهد شد. او مي‌گويد: «اين اقدام پليس به صورت اتفاقي انجام مي‌گيرد و ممكن است هر كسي در هر كجا با پليسي مواجه شود كه از او مي‌خواهد تلفن همراهش را براي بررسي تحويل دهد.»
بي‌بي‌سي گزارش داده است تصاوير اعتراضات نيز يكي از اصلي‌ترين موارد حساسيت پليس چين است و اگر فردي اين تصاوير را در تلفن همراهش داشته باشد و از پاك كردن آن امتناع بورزد، پليس او را بازداشت خواهد كرد.
اين اعتراضات چه تاثيري
روي شي جين‌پينگ دارد؟
واقعيت اين است كه بيشتر كارشناسان متفق‌القولند كه تاكنون هيچ نشانه‌اي مبني بر وارد آمدن آسيب جدي به موقعيت شي جين‌پينگ به عنوان رهبر حزب كمونيست و متزلزل شدن جايگاه او وجود ندارد.با اين وجود، اين اولين نمايش بزرگ مقاومت از سوي مردم در مقابل حكومت شي است و صداي نارضايتي آنان عليه راي حكومت آن‌قدر بلند است كه امكان شنيده نشدن آن وجود ندارد.
پوليتيكو مي‌نويسد: «اصرار شي بر اعمال سياست كوويد صفر در شرايطي كه بسياري از مردم از آن ناراضي بودند باعث شد براي اولين‌بار او از سوي طيف گسترده‌اي از معترضان به عنوان مقصر اصلي لقب بگيرد.» هو فونگ هونگ، استاد دانشگاه جانز هاپكينز كه در جنبش‌هاي اعتراضي چين تخصص دارد، مي‌گويد جامعه چين نسبت به گذشته تغييرات زيادي را تجربه كرده و اكنون دولت و جامعه در حال طي كردن روند دستيابي به يك تعادل جديد هستند كه اين روند با درگيري‌ها و بي‌ثباتي‌هايي همراه خواهد بود.
تحليلگران معتقدند اگر اين تظاهرات‌ها از نظر زمان‌بندي پيش از بيستمين كنگره حزب كمونيست چين اتفاق مي‌افتاد مي‌توانست تبعات بسيار بيشتري براي شي جين‌پينگ به همراه داشته باشد.
آيا كشتاري خونين در چين در جريان است؟
براساس گزارش رسانه‌هاي غربي با اينكه بازداشت‌ها و برخوردهاي خشن زيادي ازجمله كتك زدن معترضان -نظير آنچه براي خبرنگار بي‌بي‌سي اتفاق افتاد- در روند برخورد پليس چين با معترضان رخ داده و همچنان نيز پليس و نيروهاي امنيتي چين به‌شدت در پي خاموش كردن هر نشانه‌اي از اعتراض هستند اما آنچه اتفاق افتاد يك كشتار خونين نبود. برخي خبرنگاران نوشته‌اند حجم حضور نيروهاي امنيتي در برخي مناطق به اندازه‌اي بوده كه معترضان عملا از شكل دادن يك اعتراض گسترده ناتوان بوده‌اند. برخي دانشگاه‌ها در چين نيز مي‌خواهند دانشجويان را زودتر از موعد مقرر به خانه بفرستند و دانشگاه را تعطيل كنند تا امكان سازماندهي اعتراض وجود نداشته باشد. كارشناسان مرددند كه آيا با اين فشار سنگين امنيتي اعتراضات در اين مرحله پايان يافته يا معترضان در پي اقداماتي جديد خواهند بود.
جميل اندرليني در پوليتيكو مي‌نويسد: «همان‌گونه كه در روزهاي آخر هفته صحنه‌هايي از اين قبيل را در رسانه‌هاي اجتماعي تماشا مي‌كردم متوجه شدم كه حزب كمونيست چين تحت رهبري «شي جين پينگ» تا چه اندازه با موفقيت آثار خشونت خود را پاك كرده است از قحطي بزرگ دوران مائو گرفته تا انقلاب فرهنگي و كشتار معترضان در ميدان تيان‌آن‌من تا سركوب اويغورها و سركوب مردمان تبت و هنگ‌كنگ.» براساس ترجمه فرارو، او مي‌افزايد: «هر بار كه نيروهاي حكومتي فردي را بازداشت مي‌كردند واكنش معترضان همراه با ناباوري بود. آنان مي‌گفتند: «مردم را كتك مي‌زنند»! يا «ما همه چيني هستيم»! يا حتي تا حدودي كنايه‌آميزتر مي‌گفتند: «به مردم خدمت كنيم»! عبارتي كه زينت‌بخش ورودي اصلي مجتمع مركزي رهبري «ژونگ نان هاي» در پكن است. جوانان شجاعي كه در تعطيلات آخر هفته در بسياري از دانشگاه‌ها و خيابان‌هاي شهرهاي بزرگ بيرون آمدند قربانيان غم‌انگيز فراموشي جمعي هستند. آنان هيچ تصوري از حجم آمادگي حكومت چين براي سركوب اعتراضات نداشتند. من به عنوان خبرنگار براي بيش از دو دهه در چين شاهد صدها اعتراض و نافرماني مدني بوده‌ام. تقريبا بدون استثنا نارضايتي‌ها محلي يا به صورت جداگانه بود. تمام اعتراضات با سركوب به پايان رسيدند. در اعتراضات پيشين اغلب معترضان از وفاداري به حزب كمونيست چين و رهبري دولت مركزي حمايت مي‌كردند درحالي كه كادرهاي استاني حزب را آلوده به فساد يا مرتكب تخلفات كوچك قلمداد كرده و مورد سرزنش قرار مي‌دادند.»
از مجموعه توصيف‌ها مي‌توان نتيجه گرفت آنچه در چين مي‌گذرد نه يك كشتار خونين كه يك سركوب بسيار بسيار خشن است.
واكنش بازار به اعتراضات چگونه است؟
در ابتدا واكنش فوري بازارهاي سهام در روز دوشنبه بدبينانه بود كه كارشناسان آن را ناشي از عدم اطمينان به شرايط سياسي ارزيابي مي‌كنند. در ادامه، بازارهاي اصلي در چين با ريزش محدودي مواجه شدند اما روز سه‌شنبه پس از اينكه اعتراضاتي بزرگ در شهرهاي اصلي شكل نگرفت بازار بخشي از ريزش قبلي را جبران كرد. استفن اينكس كارشناس مسائل اقتصادي نوشته است كه ادامه اعتراضات مردمي مي‌تواند شرايط اقتصادي چين را تحت‌تاثير قرار دهد.
واكنش دولت چين تنها به سركوب تظاهرات‌ها محدود نمي‌شود. روز چهارشنبه 30 نوامبر تصاوير و ويديوهايي در شبكه‌هاي اجتماعي چين منتشر شد كه پليس چين را در حال بررسي محتواي تلفن همراه شهروندان عادي در خيابان و مترو نشان مي‌دهد. خبرگزاري سي‌بي‌سي مي‌نويسد: «پليس در خيابان يا مكان‌هاي عمومي نظير مترو يا حياط دانشگاه جلوي شهروندان را مي‌گيرد و از آنها مي‌خواهد تلفن همراه‌شان را براي يك بررسي كوتاه تحويل دهند. در اين بررسي‌ها نيروهاي پليس تلفن همراه شهروندان را كنترل مي‌كنند تا ببينند وي‌پي‌ان يا اپليكيشن‌هايي نظير تلگرام و توييتر در گوشي آنها وجود نداشته باشد.» به نوشته اين خبرگزاري، مردم چين در شبكه‌هاي اجتماعي چيني امكان انتشار ويديوها، تصاوير يا متن‌هاي مربوط به اعتراضات عليه دولت را ندارند و به توييتر و تلگرام متصل شده‌اند تا پيام خود را برسانند.
براساس گزارش رسانه‌هاي غربي با اينكه بازداشت‌ها و برخوردهاي خشن زيادي ازجمله كتك زدن معترضان -نظير آنچه براي خبرنگار بي‌بي‌سي اتفاق افتاد- در روند برخورد پليس چين با معترضان رخ داده و همچنان نيز پليس و نيروهاي امنيتي چين به‌شدت در پي خاموش كردن هر نشانه‌اي از اعتراض هستند اما آنچه اتفاق افتاد يك كشتار خونين نبود. برخي خبرنگاران نوشته‌اند حجم حضور نيروهاي امنيتي در برخي مناطق به اندازه‌اي بوده كه معترضان عملا از شكل دادن يك اعتراض گسترده ناتوان بوده‌اند. برخي دانشگاه‌ها در چين نيز مي‌خواهند دانشجويان را زودتر از موعد مقرر به خانه بفرستند و دانشگاه را تعطيل كنند تا امكان سازماندهي اعتراض وجود نداشته باشد. كارشناسان مرددند كه آيا با اين فشار سنگين امنيتي اعتراضات در اين مرحله پايان يافته يا معترضان در پي اقداماتي جديد خواهند بود.