جايگاه سياسي و ژئوپليتيكي خاورميانه براي آلمان
فرزاد رمضاني‌بونش*
روابط آلمان با كشورها و بازيگراني چون ايران، تركيه و مصر در خاورميانه به سده‌هاي قبل برمي‌گردد. متغيرهاي مختلفي بر نگاه و رويكرد سياست خارجي آلمان در قرن بيستم ميلادي به خاورميانه تاثير گذاشت. با افزايش نقش آلمان در اروپا و جهان، برلين توجه بيشتري به خاورميانه كرده است.
تصدي پست صدراعظم آلمان توسط اولاف شولز در دسامبر 2021، پايان «مركليسم»، بحران‌هايي چون تهاجم روسيه به اوكراين و تغيير وضعيت در خاورميانه تاثيراتي بر نگاه ژئوپليتيكي برلين به خاورميانه داشته است.هر چند سياست خارجي آلمان در چارچوب اتحاديه اروپاست، اما ايده‌هايي چون عدم تكيه كامل آلمان به ايالات‌متحده، «نقش مهم‌تر در دفاع اروپا و ناتو، رهبري اروپا در راستاي منافع ملي و كاركرد لنگر» و تكيه‌گاه ثبات در منطقه خاورميانه در آلمان تقويت شده است.
بي‌ثباتي در خاورميانه پيامدهاي گسترده‌اي براي آلمان دارد. لذا برلين رويكردهايي چون ميانجيگري، مشاركت بيشتر در حل ديپلماتيك و آمادگي بيشتر براي مقابله با بحران در خاورميانه را در‌نظر گرفته است. چنانچه برلين قبلا دستورالعمل‌هاي مربوط به پيشگيري از بحران‌ها، حل و فصل منازعات، ايجاد صلح را تصويب كرد تا رويكرد خود در بحران‌ها منسجم‌تر كند.
بخشي از منافع ژئوپليتيك و امنيتي آلمان دوري از خطرات اجتناب‌ناپذير درگيري‌هاي خاورميانه به ويژه احيا و دستيابي به صلح در مناقشه اعراب و اسراييل و حمايت از توافقنامه آبراهام است. در اين راستا روابط گوناگون بين اسراييل و آلمان در كنار كمك به فلسطين مدنظر است . همچنين آلمان تلاش مي‌كند تا جايگاه مصر را با توجه به نقش عربي و مهم آن در ليبي و روند صلح خاورميانه در منطقه را مورد توجه بيشتري قرار دهد.
در بعد ديگري آلمان همچنان بخشي از مذاكرات بر سر توافق هسته‌اي با ايران است. در اين راستا پايان سريع مذاكرات و پايبندي به تعهدات و دستيابي به توافقي بهتر در برنامه هسته‌اي ايران بخشي مهم از رويكرد دولت كنوني آلمان است.
جايگاه نظامي و امنيتي خاورميانه
قبلا صدراعظم اولاف شولتز يك صندوق دفاعي يكصد ميليارد يورويي، براي ارتقاي نيروهاي مسلح آلمان اعلام كرد. در واقع آلمان با اكراه از استفاده از نيروي نظامي براي مبارزه با تروريسم حمايت مي‌كند، اما در سال‌هاي گذشته در قالب شركت در ائتلاف جهاني عليه داعش، ماموريت ناتو، شركت در برخي رزمايش‌ها، حمايت از آزادي دريانوردي و... رويكرد نظامي و امنيتي خود را در خاورميانه پيگيري مي‌كند.
در واقع برلين نمي‌خواهد ناامني تروريسم يا جنايات سازمان يافته در خاورميانه، سبب بروز مسائلي چون مهاجرت كنترل نشده به اروپا شود. همچنين به نظر مي‌رسد باتوجه به حضور قبلي جنگجويان جهادي آلماني در خاورميانه، تبادل اطلاعات و همكاري‌هاي ضد تروريسم با دولت‌هاي مهم منطقه همچنان مدنظر برلين است.در بعد ديگري با توجه به كيفيت و فناوري آلمان همواره از صادركنندگان برتر سلاح به خاورميانه بوده است. در اين ميان با وجود چالش‌هاي چون تنظيم دقيق‌تر صادرات تسليحات و تحريم صادرات به كشورهاي درگير در جنگ يمن، برلين صدور سلاح را در اولويت‌هاي خود مي‌بيند.
خاورميانه يكي از مناطقي است كه رهبران و وزيران خارجه فدرال و صدراعظم فدرال از آن بازديد مي‌كنند. با اين حال با توجه به متغيرهاي گوناگون سياسي، امنيتي، ژئوپليتيك، اقتصادي و اجتماعي موثر به نظر مي‌رسد جايگاه خاورميانه براي آلمان تقويت شده است. جدا از مكمل بودن بيشتر اقتصادهاي منطقه با آلمان، نياز به گذر برلين از بحران انرژي پس از بحران اوكراين توجه آنان را به خاورميانه دوچندان كرده است به علاوه احتمالا افزايش فرصت‌ها و تهديدات مشترك و گوناگون امنيتي، نظامي، ژئوپليتيك با بازيگران منطقه و تلاش براي جايگزيني بخشي از خلأ حضور امريكا در خاورميانه سبب تقويت توجه برلين به منطقه شده و خواهد شد.