سال سياه روزنامه‌نگاري

محمدحسين لطف‌الهي

در شرايطي كه چشم‌اندازي براي بهبود وضعيت رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران در جهان وجود ندارد، آمارها بيانگر آن است كه ۶۷ نفر از روزنامه‌نگاران و كاركنان رسانه در سال 2022 و در حال انجام وظيفه جان خود را از دست داده‌اند.

فدراسيون بين‌المللي روزنامه‌نگاران مستقر در بروكسل در گزارشي كه سالانه در خصوص مرگ روزنامه‌نگاران منتشر مي‌كند نوشته است كه در سال جاري ميلادي مجموعا 67 نفر از روزنامه‌نگاران و كاركنان رسانه در حالي كه مشغول انجام وظيفه و كار خبري خود بودند، جان باخته‌اند. اين رقم، بالاترين آمار مرگ ميان خبرنگاران و دست‌اندر‌كاران رسانه از سال 2018 به اين سو محسوب مي‌شود. در سال 2021 ميلادي، مجموعا 47 نفر از خبرنگاران و دست‌اندركاران رسانه جان خود را از دست داده بودند. در سال 2018 تعداد اين افراد كه اغلب بر اثر «قتل‌هاي هدفمند، بمب‌هاي كنار جاده‌اي يا درگيري‌هاي مسلحانه» جان خود را از دست داده بودند، 36 نفر اعلام شده بود. يكي از شناخته‌شده‌ترين كشته‌شدگان در آن سال جمال خاشقجي ستون‌نويس روزنامه واشنگتن‌پست و منتقد دولت عربستان سعودي بود كه به دستور محمد بن سلمان وليعهد عربستان در كنسولگري عربستان در استانبول به قتل رسيد. براساس گزارش سالانه فدراسيون بين‌المللي روزنامه‌نگاران، اوكراين به عنوان خطرناك‌ترين كشور در ميان تمام كشورهاي جهان براي خبرنگاران شناخته شده و مجموعا 12 نفر از روزنامه‌نگاران و كاركنان رسانه در سال 2022 در پي جنگ خونيني كه در اين كشور در جريان است كشته شده‌اند.
آنتوني بلنگر، دبيركل فدراسيون بين‌المللي روزنامه‌نگاران در اين باره مي‌گويد: «افزايش آمار مربوط به قتل روزنامه‌نگاران و ديگر كاركنان رسانه‌ها يك دليل جدي براي نگراني همه است. اين زنگ خطر جدي براي دولت‌هاست.»
نمونه‌هاي زيادي از قتل خبرنگاران در جهان در سال جاري قابل ذكر است. در كرانه باختري، قتل شيرين ابوعاقله خبرنگار فلسطيني - امريكايي شبكه خبري الجزيره به دست نيروهاي نظامي رژيم اسراييل و عدم پيگيري جدي اين موضوع از سوي دولت ايالات متحده از جمله مهم‌ترين اتفاقات رخ‌داده براي روزنامه‌نگاران در سال جاري به حساب مي‌آيد. ابوعاقله در حالي با گلوله سربازان اسراييلي به قتل رسيد كه روي كلاه و جليقه خبرنگاري وي با حروف بزرگ و به رنگ سفيد عبارت PRESS نوشته شده بود. در بيانيه‌اي كه الجزيره پس از مرگ شيرين ابوعاقله منتشر كرد، آمده است: «در قتلي آشكار، برخلاف تمام معيارها و موازين بين‌المللي، نيروهاي اشغالگر اسراييل شيرين ابوعاقله خبرنگار الجزيره در فلسطين كه مشغول انجام وظيفه خبرنگاري خود بود هدف آتش مستقيم قرار دادند.» علي الصمودي تصويربردار شبكه خبري الجزيره نيز در اين حادثه در كنار شيرين ابوعاقله قرار داشت و جان خود را از دست داد.
در ايالات متحده، جف جرمن خبرنگار تحقيقي نشريه ريويو ژورنال در خانه خود و بر اثر ضربات چاقو به قتل رسيد. همكاران او در اين نشريه كه از به قتل رسيدن همكار و دوست‌شان شوكه شده بودند تلاش زيادي براي پيدا كردن قاتل جف جرمن انجام دادند و سرانجام پس از يك تلاش طاقت‌فرسا موفق شدند به مظنوني كه اكنون به حكم دادگاه پشت ميله‌هاي زندان است، برسند.
در مكزيك كه به‌طور سنتي يكي از خطرناك‌ترين مناطق براي خبرنگاران به حساب مي‌آيد 11 نفر از روزنامه‌نگاران و كاركنان رسانه كشته شدند. در يك فقره، دو روزنامه‌نگار به نام‌هاي شيلا جوهانا گارسيا اوليويرا و ياسينيا موليندو فالكوني در حالي كه در ماشين بودند با شليك افراد ناشناس به قتل رسيدند. برادر موليندو فالكوني گفته است كه او به دليل كار خود بارها از سوي افراد ناشناس تهديد شده بود.
در قاره آسيا، از زمان روي كار آمدن رييس‌جمهور جديد در فيليپين دست‌كم 4 خبرنگار به قتل رسيده‌اند. در بحران‌هاي سياسي پاكستان نيز دست‌كم 5 روزنامه‌نگار و كارمند رسانه كشته شده‌اند. 
بررسي آمار قتل خبرنگاران به تفكيك قاره‌ها نشان مي‌دهد قاره آفريقا با ثبت تنها 4 قتل در چاد و سومالي كمترين آمار قتل را در ميان ديگر قاره‌ها به ثبت رسانده است. در قاره امريكا 29 نفر، در قاره آسيا - به جز منطقه خاورميانه و جهان عرب - 16 نفر، در قاره اروپا 13 نفر و در منطقه خاورميانه نيز 5 نفر به قتل رسيده‌اند.
براساس آمارهايي كه فدراسيون بين‌المللي روزنامه‌نگاران منتشر كرده، دست‌كم 375 نفر از خبرنگاران در جهان در حال حاضر پشت ميله‌هاي زندان هستند. از زماني كه اين نهاد بين‌المللي اقدام به انتشار تعداد خبرنگاران زنداني مي‌كند، اين رقم بالاترين رقم است. چين و هنگ‌كنگ با ثبت آمار بازداشت 84 روزنامه‌نگار و كارمند رسانه در جايگاه نخست اين فهرست ايستاده، پس از چين، دولت ميانمار با بازداشت 64 روزنامه‌نگار و كارمند رسانه و دولت تركيه با بازداشت 48 روزنامه‌نگار و كارمند رسانه در جايگاه‌هاي بعدي قرار دارند.
آنتوني بلنگر، دبيركل فدراسيون بين‌المللي روزنامه‌نگاران تاكيد دارد: «اين ارقام باعث مي‌شود ترديدهايي جدي درباره سياست‌هاي دولت‌ها در قبال رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران و اراده آنها براي مقابله با تهديدهايي كه عليه روزنامه‌نگاران وجود دارد، ايجاد شود.» به گفته او، تعداد روزنامه‌نگاراني كه صرفا به دليل اجراي وظيفه خبرنگاري و كارشان بازداشت شده‌اند، اعلاميه حقوق بشر را كه دولت‌هاي بسياري آن را امضا كرده‌اند به يك بيانيه توخالي تبديل مي‌كند. آنتوني بلنگر از جامعه جهاني خواسته است كه براي آزادي تمام روزنامه‌نگاراني كه به‌طور غيرقانوني بازداشت شده‌اند اقدام كنند.
در حال حاضر آماري رسمي از تعداد روزنامه‌نگاران و دست‌اندركاران رسانه كه در ايران در بازداشت هستند وجود ندارد. براساس آخرين آماري كه انجمن صنفي روزنامه‌نگاران در 12 مهر در وبسايت رسمي خود منتشر كرده مجموعا 23 خبرنگار در اعتراضات اخير ايران تا آن زمان بازداشت شده‌اند كه احتمالا اين آمار پس از گذشت دو ماه افزايش يافته است. انجمن صنفي روزنامه‌نگاران در نامه‌اي سرگشاده با اشاره به برخي اتهامات كه عليه خبرنگاران وارد مي‌شود نوشته است اين اتهامات دقيقا مصداق «انجام وظيفه حرفه‌اي و عادي آنان است و هر روز در حال اجرايش هستند و براي روزنامه‌نگار فرقي ميان انداختن عكس يا تهيه گزارش از مرگ يك نفر يا يك تصادف وجود ندارد آنچه كه در پي انتشار خبر مي‌آيد مربوط به عوامل اجتماعي ديگر است.» اين انجمن همچنين خواستار آزادي اين روزنامه‌نگاران از بازداشت در اسرع وقت شده است.

براساس آمارهايي كه فدراسيون بين‌المللي روزنامه‌نگاران منتشر كرده، دست‌كم 375 نفر از خبرنگاران در جهان در حال حاضر پشت ميله‌هاي زندان هستند. از زماني كه اين نهاد بين‌المللي اقدام به انتشار تعداد خبرنگاران زنداني مي‌كند، اين رقم بالاترين رقم است. چين و هنگ‌كنگ با ثبت آمار بازداشت 84 روزنامه‌نگار و كارمند رسانه در جايگاه نخست اين فهرست ايستاده، پس از چين، دولت ميانمار با بازداشت 64 روزنامه‌نگار و كارمند رسانه و دولت تركيه با بازداشت 48 روزنامه‌نگار و كارمند رسانه در جايگاه‌هاي بعدي قرار دارند.