آيا عربستان عزم خود را براي توليد سلاح هسته‌اي جزم كرده است؟
اظهارات مشكوك بن فرحان
شهاب شهسواري
دو روز بعد از سفر جنجالي شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين به عربستان و امضاي پكن زير بيانيه انتقادي شوراي همكاري خليج فارس عليه ايران، وزير خارجه عربستان سعودي بار ديگر در ابوظبي، پايتخت امارات در يك كنفرانس بين‌المللي در مورد ايران و توافق هسته‌اي غرب با جمهوري اسلامي ايران سخن گفت. مقام‌هاي عربستان سعودي در روزهاي گذشته سيگنال‌هاي مختلي در سخنان علني خود در مورد ايران ارسال كرده‌اند. محمد بن سلمان، وليعهد سعودي در سخنان خود در نشست سران كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس ايران را به رعايت اصول حسن همجواري دعوت كرد و از ايران خواست كه تعهدات بين‌المللي خود را در برنامه هسته‌اي رعايت كند. يك روز بعد، فيصل بن فرحان، وزير خارجه سعودي در اظهارنظري ديگر گفت: «ايران بخشي از منطقه و همسايه ما است. ... ما به دراز كردن دست خود به سوي همسايگان مان در ايران ادامه مي‌دهيم.... حرف‌هاي مثبتي از ايران مي‌شنويم و اميدواريم كه اين حرف‌ها به روابط مثبت تبديل شود.» روز يكشنبه بار ديگر سوگيري صحبت‌هاي وزير خارجه عربستان عوض شد و ايران را متهم به دنبال كردن برنامه تسليحات هسته‌اي كرد، وضعيت منطقه را خطرناك توصيف كرد و گفت كه رسيدن به يك توافق هسته‌اي بايد آغاز يك فرآيند باشد و نه پايان آن.
اظهارات فيصل بن فرحان در كنفرانس سياست‌گذاري جهاني كه بين روزهاي جمعه تا يكشنبه در ابوظبي امارات برگزار شد، باعث بروز نگراني‌هايي در مورد اهداف و برنامه‌هاي عربستان سعودي درخصوص برنامه هسته‌اي اين كشور شده است. بن فرحان ضمن تكرار ادعاهايي در مورد برنامه هسته‌اي ايران و اتهام‌زني به ايران درخصوص برنامه براي توليد تسليحات هسته‌اي گفته است كه دولت‌هاي منطقه «قطعا به دنبال راه‌هايي براي تامين امنيت خود» خواهند رفت. وي گفته است كه در صورت دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي «ديگر هيچ‌چيز قابل پيش‌بيني نيست.» اين اظهارات، دو روز بعد از سفر شي جين‌پينگ به عربستان سعودي، اين گمانه‌زني را بار ديگر تقويت كرده كه عربستان سعودي در خفا در حال برنامه‌ريزي براي توسعه برنامه مستقل هسته‌اي خود با رويكرد تبديل آن به يك برنامه تسليحاتي است. دولت چين، همكاري‌هاي نزديك هسته‌اي با عربستان سعودي دارد. سال ۲۰۲۰ روزنامه وال‌استريت ژورنال در گزارشي افشا كرده‌بود كه دولت عربستان سعودي با همكاري چين تاسيسات توليد كيك زرد از سنگ معدن اورانيوم ايجاد كرده است. ابعاد همكاري‌هاي عربستان با چين در برنامه هسته‌اي چندان روشن نيست. شي جين‌پينگ در سخنان خود در نشست مشترك چين و شوراي همكاري خليج‌فارس، تاكيد كرد كه چين آمادگي همكاري با كشورهاي حاشيه خليج‌فارس در زمينه هسته‌اي دارد و براي تاسيس يك مركز امنيت هسته‌اي با مشاركت چين و كشورهاي حاشيه خليج‌فارس اعلام آمادگي كرد.
حمايت مشروط عربستان سعودي
از توافق هسته‌اي با ايران
فيصل بن فرحان، وزير خارجه عربستان سعودي در بخشي از سخنان خود در كنفرانس سياست‌گذاري جهاني در ابوظبي، به پرونده هسته‌اي ايران اشاره و تاكيد كرد كه اگر توافق هسته‌اي با ايران به نتيجه نرسد، منطقه در شرايطي بسيار خطرناك قرار خواهد گرفت. او با تكرار ادعاهاي واهي در مورد مقاصد برنامه هسته‌اي ايران مدعي شد كه اگر ايران به سلاح‌هاي هسته‌اي دست پيدا كند، كشورهاي خليج‌فارس دست به هر اقدامي براي تضمين امنيت خود خواهند زد. اين مقام پادشاهي سعودي گفت: «اگر ايران يك سلاح اتمي قابل استفاده داشته باشد، ديگر هيچ‌چيز قابل پيش‌بيني نخواهد بود. ... ما در فضاي بسيار پرمخاطره‌اي در منطقه قرار داريم و انتظار داشته باشيد كه دولت‌هاي منطقه قطعا دنبال راهي باشند كه امنيت خود را تامين كنند.» وزير خارجه عربستان همچنين تاكيد كرد كه حمايت سعودي از توافق هسته‌اي با ايران مشروط است. وي با تاكيد بر اينكه پادشاهي سعودي براي رسيدن به يك توافق هسته‌اي با ايران تلاش مي‌كند، گفت: «حمايت ما مشروط به اين است كه اين توافق يك نقطه آغاز باشد، نه نقطه پايان.» اين مقام پادشاهي سعودي ادامه داد: «نشانه‌ها متاسفانه خيلي مثبت نيستند، ما از ايراني‌ها مي‌شنويم كه علاقه‌اي به برنامه تسليحات هسته‌اي ندارند، اگر مي‌توانستيم چنين حرفي را باور كنيم، احساس آرامش مي‌كرديم. ما نيازمند تضمين‌هاي بيشتري هستيم.» وي اشاره كرد كه صرف رسيدن به يك توافق هسته‌اي به اين معنا نيست كه ايران دنبال توليد سلاح هسته‌اي نخواهد رفت. فيصل بن فرحان سه روز بعد از پايان سفر شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين به عربستان، در مورد رابطه عربستان سعودي با چين هم در اين نشست صحبت كرد و گفت كه قطبي‌سازي در شرايط كنوني بدترين چيزي است كه ممكن است رخ بدهد. وي گفت كه چين به عنوان دومين اقتصاد بزرگ جهان، يك شريك مهم براي عربستان است. او در مورد قيمت نفت هم گفت كه عربستان قيمت فعلي نفت را باثبات و منصفانه مي‌داند. وي در مورد اختلاف‌نظر با امريكا درخصوص نفت گفت: «قيمت نفت هم براي مصرف‌كننده و هم براي توليدكننده بايد منصفانه باشد و ما اين را به امريكا توضيح داده‌ايم.» بن فرحان در‌مورد اختلافات داخلي در امريكا و رقابت‌ها ميان دموكرات‌ها و جمهوري‌خواهان گفت كه به نظر او به‌رغم همه اين اختلاف‌ها، منافع و زمينه‌هاي همكاري‌ها ميان دولت‌هاي حاشيه خليج‌فارس و امريكا به‌رغم اين اختلاف‌ها ادامه خواهد داشت. وي همچنين در‌مورد روابط عربستان و روسيه هم توضيح داد كه روابط مسكو و رياض بسيار خوب است، وي همچنين بار ديگر به نقش عربستان در مبادله زندانيان اشاره كرد.
درخواست امارات براي بازنگري در برجام
انور قرقاش، مشاور رييس امارات متحده عربي در سياست خارجي نيز روز شنبه در كنفرانس سياست‌گذاري جهاني در ابوظبي سخن گفت. قرقاش گفت كه كشورهاي حاشيه خليج‌فارس خواستار تضمين‌هاي صريح از سوي متحدان سنتي غربي به‌ويژه در مورد پهپادهاي ايران هستند. قرقاش با اين ادعا كه كشورهاي حاشيه خليج‌فارس قبلا در اين مورد به غرب هشدار داده بودند با تكرار ادعاي استفاده از پهپادهاي ايراني در جنگ اوكراين گفت: «تازه وقتي كه اين پهپادها وارد جبهه اوكراين شدند، جهان ناگهان اين موضوع را دوباره كشف كرد.» وي در مورد توافق هسته‌اي با ايران هم گفت: «فرصت بسيار مناسبي فراهم آمده است كه همه‌چيز را از نو بازنگري كنيم.»
خطر تشديد هسته‌اي در منطقه
سايمون هندرسون، تحليلگر مسائل بين‌الملل در پايگاه خبري هيل با اشاره به اظهارات وزير خارجه عربستان مي‌نويسد: «اظهارات [وزير خارجه عربستان] بسيار از لحاظ خبري اهميت دارد و به همين دليل بود كه به سرعت توسط خبرگزاري رويترز و ديگر رسانه‌ها باز نشر شد. اما آيا اين اظهارات نمايانگر يك سياست هسته‌اي جديد در عربستان براي همگامي با ايران در بلندپروازي‌هاي هسته‌اي است؟ آيا اين اظهارات مشابه آنچه محمد بن سلمان وليعهد و حاكم بالفعل اين كشور در مصاحبه سال ۲۰۱۸ به سي‌بي‌اس گفته‌بود است كه بي‌ترديد اگر ايران بمب هسته‌اي بسازد ما هم در اولين فرصت ممكن اين كار را خواهيم كرد؟» به نوشته هندرسون «مقام‌ها در طول روزهاي گذشته هشيارانه در پي نشانه‌اي بودند كه از يك برنامه جديد هسته‌اي خبر بدهد، چراكه يك تاريخچه در اين زمينه فروش دارد. موشك‌هايي كه چين از سي سال پيش به عربستان سعودي فروخته است، قابليت حمل سلاح‌هاي هسته‌اي دارند. چين با پاكستان هم رابطه نزديك دارد كه ۴۰ سال پيش فناوري غني‌سازي اورانيوم براي سلاح‌هاي چيني را به همراه يكي دو كلاهك هسته‌اي در‌اختيار آن گذاشته بود.» اين يادداشت‌نويس امريكايي با اشاره به انتصاب فرمانده جديد ستاد مشترك ارتش پاكستان، ژنرال عاصم منير مي‌نويسد: «چين در دهه ۱۹۸۰ به دليل انتقال فناوري هسته‌اي به پاكستان به‌شدت از سوي امريكا تنبيه شد، اما اين‌بار در مورد عربستان ممكن است بيشتر به عنوان تماشاگر بنشيند و كار را به پاكستان بسپارد. عبدالقادر خان، پدر فناوري هسته‌اي پاكستان، عامل انتقال اين فناوري‌ها از پاكستان به ليبي، كره‌شمالي و ايران بود و اصلي‌ترين همكاري او هم در اين فرآيند، ژنرال عاصم منير بود. رسانه‌هاي پاكستان نوشته‌اند كه عاصم منير قرار است به زودي به عربستان سعودي سفر كند و پاكستان براي تامين نيازهاي شديد ارزي خود مي‌خواهد ۴،۲ ميليارد دلار از عربستان وام بگيرد.»
وزير خارجه عربستان سعودي در كنفرانس سياست‌گذاري جهاني در ابوظبي گفته است: «اگر ايران يك سلاح اتمي قابل استفاده داشته باشد، ديگر هيچ‌چيز قابل پيش‌بيني نخواهد بود. ... ما در فضاي بسيار پرمخاطره‌اي در منطقه قرار داريم و انتظار داشته باشيد كه دولت‌هاي منطقه قطعا دنبال راهي باشند كه امنيت خود را تامين كنند.» برخي تحليلگران اين سخنان را نشانه‌اي از برنامه پنهاني عربستان براي توسعه برنامه تسليحات هسته‌اي عنوان كرده‌اند و معتقدند كه رياض به بهانه برنامه هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران قصد دارد برنامه تسليحاتي بومي خود را توسعه دهد. يك تحليلگر امريكايي معتقد است كه هر چند چين روابط هسته‌اي نزديكي با عربستان برقرار كرده است، اما به نظر مي‌رسد كه گزينه اصلي انتقال فناوري تسليحات هسته‌اي به عربستان، پاكستان باشد كه با هر دو كشور رابطه نزديكي دارد و در گذشته برنامه تسليحات هسته‌اي خود را از چين وارد كرده است.