سازمان ملل از اعلام قحطي در سومالي اجتناب مي‌كند
خشكسالي خانمانسوز در شاخ آفريقا
شهاب شهسواري
بحران غذايي در سومالي در حال وارد شدن به وضعيت فاجعه‌باري است. برآوردها نشان مي‌دهد كه تاكنون ده‌ها هزار نفر از جمعيت سومالي به دليل خشكسالي سه ساله‌اي كه شاخ آفريقا را در بر گرفته است، جان خود را از دست دادهاند. سومالي در مواجهه با خشكسالي اخير تنها نيست و كشورهاي كنيا و اتيوپي هم از اين وضعيت رنج مي‌برند، اما وضعيت در اين كشور فقير آفريقايي نسبت به همه همسايگانش بدتر است. برآورد نهادهاي بين‌المللي نشان مي‌دهد كه بيش از ۵ ميليون نفر از جمعيت ۱۷ ميليون نفري اين كشور در شرايط سوءتغذيه و صدها هزار نفر در شرايط گرسنگي مطلق قرار دارند.
كارشناسان معتقدند كه در طول ماه‌هاي آينده
نه تنها وضعيت سومالي بهبود پيدا نخواهد كرد، بلكه شرايط خشكسالي در اين كشور ادامه پيدا مي‌كند و همچنان تعداد بيشتري از مردم اين كشور آفريقايي جان خود را از دست مي‌دهند. به نوشته نيويورك‌تايمز، مجموعه‌اي از عوامل از جمله جنگ جاري با گروه شبه‌نظامي الشباب، استمرار خشكسالي، آثار تغييرات آب و هوايي و كاهش احتمالي كمك‌هاي بين‌المللي باعث شده كه برآورد شود اوايل سال ۲۰۲۳ تعداد افراد داراي سوءتغذيه در اين كشور به ۶ ميليون و ۳۰۰ هزار نفر و تا اوايل بهار اين تعداد به ۸ ميليون و ۳۰۰ هزار نفر، تقريبا معادل نيمي از جمعيت كل سومالي برسد. در چنين شرايطي، گزارش يك نهاد زيرمجموعه سازمان ملل متحد كه حاضر نشده است وضعيت كنوني در سومالي را قحطي نامگذاري كند، با انتقادهاي گسترده‌اي مواجه شده است. سازمان ملل برآورد مي‌كند تا پايان سال جاري ۲۲۲ ميليون نفر در ۵۳ كشور جهان با بحران كمبود غذا مواجه شوند و ۴۵ ميليون نفر در خطر گرسنگي قرار بگيرند.
يك سازمان بين‌المللي كه مسووليت پيگيري امنيت غذايي در كشورهاي بحران‌زده را برعهده دارد روز سه‌شنبه گزارشي را منتشر كرده است كه در آن از اعلام وضعيت قحطي در سومالي خودداري كرده است.
نهاد موسوم به «طبقه‌بندي يكپارچه وضعيت امنيت غذايي (IPC)» وابسته به سازمان ملل متحد در گزارش خود تاكيد كرده است كه در بدترين نقاط بحراني در سومالي به آستانه قحطي نزديك شده است، اما هنوز در شرايطي قرار نگرفته است كه بتوان آن را قحطي ناميد. مقام‌هاي اين سازمان بين‌المللي معتقدند كه هر بحران گرسنگي را نمي‌توان قحطي ناميد. سرپرست اين سازمان مي‌گويد: «هر كسي مي‌تواند بنا به دلايل سياسي نام يك بحران را قحطي بگذارد يا نگذارد، ما بايد براساس شواهد علمي و آمار اظهارنظر كنيم.» براساس اين گزارش «در صورتي‌كه بهار سال آينده همچنان وضعيت خشكسالي در سومالي ادامه پيدا كند، وضعيت اين كشور در رده قحطي قرار خواهد گرفت.» به نوشته نيويورك تايمز، بسياري از كارشناسان هواشناسي از همين الان اطمينان مي‌دهند كه خشكسالي در سومالي بهار سال آينده هم ادامه پيدا خواهد كرد. با اين حال نهاد «طبقه‌بندي يكپارچه وضعيت امنيت غذايي» سازمان ملل متحد و نهادهاي امدادرسان بين‌المللي از اعلام قحطي در مناطق بحران‌زده سومالي خودداري مي‌كنند.
نهاد طبقه‌بندي يكپارچه در طول يك دهه گذشته، فقط دو بار حاضر به اعلام قحطي شده است، يك بار سال ۲۰۱۱ در همين سومالي و يك بار هم سال ۲۰۱۷ در سودان جنوبي. به نوشته نيويورك‌تايمز كارمندان اين نهاد سازمان ملل متحد حتي از به كار بردن واژه قحطي هم اجتناب مي‌كنند. مقام‌هاي اين سازمان مي‌گويند كه عبارت قحطي، بازخود عاطفي خواست خود را دارد و باعث بسيج توجه‌هاي جهاني مي‌شود و مهم‌تر از همه مي‌تواند اعانه‌هاي وسيعي را براي مقابله با اين وضع جمع‌آوري كند. به نوشته نيويورك تايمز، طرز تفكر جمعي در اين نهاد اين‌گونه است كه استفاده از اين عبارت فقط بايد در شرايط بسيار سخت انجام شود.اما وضعيت سومالي همين الان هم بسيار سخت و شديد است. نيويورك تايمز مي‌نويسد كه كاركنان نهادهاي بشردوستانه و امدادي، پزشكان و ديپلمات‌هايي كه در محل هستند، ارزيابي «نهاد طبقه‌بندي يكپارچه» را تعجب‌آور تلقي مي‌كنند و معتقدند كه روش كار اين نهاد ايراد اساسي دارد. براساس ارزيابي نهاد طبقه‌بندي يكپارچه، از زمستان پارسال تاكنون تعداد افرادي كه در سومالي دچار سوءتغذيه هستند و دو برابر شده‌اند و به ۵ ميليون و ۶۰۰ هزار نفر رسيده است و نزديك به ۲۱۴ هزار نفر از آنان در شرايطي كاملا مشابه قحطي زندگي مي‌كنند. سازمان بهداشت جهاني اعلام كرده است كه در طول هفته‌هاي پيش رو گزارش خود را از تعداد جان‌باختگان بحران غذايي در سومالي منتشر خواهد كرد.
به نوشته نيويورك تايمز، نهادهاي امدادرسان تصور مي‌كنند كه دست‌كم ده‌ها هزار نفر بر اثر اين بحران تاكنون جان خود را از دست دادهاند.
نهاد «طبقه‌بندي يكپارچه وضعيت امنيت غذايي» در حال حاضر در ۳۰ كشور جهان حضور دارد و تاكنون ارزيابي‌هاي اين نهاد، استاندارد طلايي ارزيابي بحران گرسنگي در اين كشورها محسوب مي‌شود.
بسياري كارشناسان معتقدند كه در مورد بحران كنوني سومالي، اين نهاد نتوانسته است مشكلات را به درستي تشخيص دهد.
به نوشته نيويورك تايمز، مناطقي از سومالي كه بيشتر از هر جاي ديگر از بحران غذايي رنج مي‌برند، توسط گروه تروريستي الشباب اداره مي‌شوند و اين گروه از حضور گروه‌هاي امدادي و سازمان‌هاي بين‌المللي در اين مناطق جلوگيري مي‌كند. نيويورك تايمز نوشته است كه گرچه تعداد كشته‌شدگان در سومالي براساس معيارهاي نهادهاي بين‌المللي كمتر از سقفي است كه وضعيت اين كشور را قحطي ناميد، اما در واقع استمرار سه ساله اين وضعيت باعث شده است كه تعداد كشته‌شدگان عدد بسيار بزرگي باشند كه اندازه‌گيري آن فقط با معيار كشته‌شدگان در يك فصل صحيح نباشد.
پيتر هيلي، مقام پيشين يونيسف در سومالي كه اكنون عضو كميته مستقل ارزيابي گزارش نهاد طبقه‌بندي يكپارچه است، به نيويورك تايمز مي‌گويد: «نظام ارزيابي مشكل بنيادين دارد. همين حالا وضعيت در سومالي جهنمي است، حتي اگر اعداد كنوني به معيارهاي موردنظر نرسيده باشد. مردم در عددهاي بسيار بزرگ مي‌ميرند و خانه و زندگي‌شان را از دست مي‌دهند و اطمينان وجود دارد كه اين وضعيت در آينده هم استمرار خواهد يافت.» براساس آمار منتشر شده از قحطي قبلي در سال ۲۰۱۱ در سومالي، ۲۶۰ هزار نفر جان خود را ازدست دادند. پيتر هيلي معتقد است كه در صورت ادامه مرگ و مير با اين نرخ، قطعا تعداد كشته‌شدگان بحران كنوني از مرگ و مير قحطي پيشين بيشتر مي‌شود.
علي‌رغم همه انتقادها، خوزه لوپز، سرپرست عمليات جهاني نهاد طبقه‌بندي يكپارچه وضعيت امنيت غذايي، تاكيد مي‌كند كه گزارش او برمبناي واقعيت‌ها و تحليل‌هاي علمي بنا شده است. وي مي‌گويد كه نتيجه‌گيري گزارش براساس اطلاعات به دست آمده از صدها مقام در اردوگاه‌هايي كه در مناطق بحران‌زده بر اثر خشكسالي به دست آمده است و تصميم‌گيري براي اينكه اين وضعيت قحطي ناميده نشود، محصول اعداد و ارقام است، نه برداشت‌ها و تحليل‌ها. او مي‌گويد: «مي‌دانم كه نتايج همواره با برداشت افكار عمومي و دست‌اندركاران همسو نيست، اما نتيجه‌گيري كاملا براساس شواهد معتبر است.» به گفته اين مقام سازمان ملل متحد، در صورت ادامه اين وضعيت تا بهار سال آينده فقط تعداد كمي از مناطق سومالي، ممكن است دچار قحطي اعلام شوند.
بسياري از سازمان‌هاي امدادرسان معتقدند كه همين حالا بايد در سومالي اعلام قحطي شود. ششواط سراف، سرپرست بخش حوادث اضطراري شرق آفريقا در كميته نجات بين‌المللي مي‌گويد: «موضوع جان ميليون‌ها انسان در ميان است. بايد همين حالا اقدام كنيم.» سال ۲۰۱۱ زماني كه در سومالي قحطي اعلام شد، بلافاصله كمك‌ها به سازمان ملل متحد براي امدادرساني در اين كشور دو برابر شد. براساس آمار، بيش از نيمي از كشته‌شدگان پيش از اعلام قحطي در سومالي جان خود را از دست داده بودند.
بحران گرسنگي در حال حاضر چندين كشور جهان را در بر گرفته است و در سودان جنوبي، يمن، نيجريه و هاييتي، بحران گرسنگي به عنوان يك مشكل جدي در جريان است.
مارتين گريفيتس، معاون دبيركل و هماهنگ‌كننده امور بشردوستانه و كمك‌هاي اضطراري سازمان ملل متحد برآورد مي‌كند كه تا پايان سال جاري ۲۲۲ ميليون نفر در ۵۳ كشور جهان با بحران كمبود غذا مواجه شوند و ۴۵ ميليون نفر در خطر گرسنگي قرار بگيرند.
خوزه لوپز سرپرست نهاد طبقه‌بندي يكپارچه معتقد است كه منتظر ماندن براي اعلام قحطي در يك نقطه از جهان، رويكرد صحيحي نيست. براساس گزارش اين نهاد ۱.۵ ميليون نفر از شهروندان سومالي در سطح ۴ بحران گرسنگي قرار دارند كه يك پله از قحطي پايين‌تر است و مي‌تواند به خودي خود باعث مرگ و مير گسترده شود.
سراف از كميته نجات بين‌المللي مي‌گويد: «ما ادبيات‌مان را براي نامگذاري بحران كنوني از پيش‌بيني قحطي به خطر قحطي يا نزديك به قحطي تغيير داده‌ايم. اما اين مساله باعث شده است كه پيام‌هاي ما مخاطبان را دچار سردرگمي كند و موانعي براي تامين منابع كمكي ايجاد شود. شرايط مثل اين است كه شمشيري بالاي گردن قرار گرفته‌باشد و همه منتظر باشند تا فرود بيايد.»