نايب‌رييس كميسيون سلامت و محيط زيست شوراي شهر:
با اين دست فرمان، تهران تا سال‌هاي سال رنگ هواي پاك را نخواهد ديد
حميدرضا خالدي
اين روزها تهران يكي از آلوده‌ترين روزهاي خود را در سال جاري پشت سر مي‌گذارد. معضلي كه سال‌هاست با آغاز فصل سرد سال، ميهمان شهرهاي بزرگ كشور و به خصوص پايتخت مي‌شود و همزمان رسانه‌ها و فضاي مجازي پر مي‌شود از انتقادها و پيشنهادها و البته اظهارنظرهاي تكراري مسوولان كه بيشتر تلاشي است براي بي‌تقصيرجلوه دادن خود و اينكه گناه را به گردن ديگر سازمان‌ها بيندازند. چالشي كه به گفته رييس فراكسيون محيط زيست مجلس سالانه ۷ ميليارد دلار به كشور خسارت وارد مي‌كند. در اين بين ولي اولين نهادي كه در بحث آلودگي هوا، همه نگاه‌ها به سمت اوست، شهرداري است. نهادي كه متولي ساماندهي يكي از مهم‌ترين عوامل آلاينده هوا يعني خودروها و حملونقل عمومي است. شهردار تهران در طول دو سال تصدي مديريتش، وعده‌هاي بسياري در حوزه توسعه حملونقل عمومي داده است كه به اذعان اكثر كارشناسان و حتي اعضاي شورا، حتي نيمي از آنها نيز محقق نشده است. پس طبيعي است نبايد انتظار داشت تهران آلودگي كمتري را در پاييز تجربه كند. اما اينكه عدم تحقق اين وعده‌ها و ناكارآمدي حملونقل عمومي، تا چه حد در افزايش آلودگي اين روزهاي تهران نقش دارد و البته تاثير تصميمات مديريت شهري در اين زمينه، موضوعي است كه تلاش كرده‌ايم تا در گفت‌وگو با مهدي بابايي، نايب‌رييس كميسيون سلامت، محيط زيست و خدمات شهري شوراي شهر، به تحليل آنها بپردازيم. گفت‌وگويي كه گرچه وي در مقام دفاع از عملكرد مديريت شهري در مورد آلودگي هوا بر مي‌آيد، اما درنهايت به اين مساله اذعان دارد كه در چنين شرايطي، اگر فكري براي مبارزه جدي با اين معضل ملي نكنيم، تهران تا سال‌هاي سال رنگ هواي پاك را نخواهد ديد.
همان‌طور كه مي‌دانيد، مهم‌ترين تكاليفي كه براي شهرداري به عنوان يكي از متوليان بحث مقابله با آلودگي هوا تعيين شده است، موضوع توسعه حملونقل عمومي و مديريت ترافيك شهري است، چرا‌كه اصولا خودروها اصلي‌ترين منبع آلودگي در كلان‌شهري مانند تهران هستند. واقعا به عنوان ناظر عملكرد شهرداري فكر مي‌كنيد مديريت شهري توانسته به وظيفه خود در اين زمينه عمل كند؟
درست است كه حملونقل عمومي يكي از مهم‌ترين محورهاي فعاليت شهرداري در حوزه مواجهه با آلودگي هواست اما اين وسط نكته ظريفي وجود دارد كه كمتر به آن توجه شده است. اينكه حتي در بحث توسعه حملونقل عمومي اگر به نقطه مطلوب هم برسيم، باز هم نمي‌توانيم به بهبود كيفيت هوا اميدوار باشيم، چون همچنان سفرهاي شهري كه با خودروهاي شخصي انجام مي‌شود به قوت خود باقي است. در واقع بايد كاري كنيم كه شهروندان حتي‌الامكان كمتر از وسيله شخصي استفاده كنند. مثلا در توكيو براي تردد خودروها در معابر شهري عوارض تقريبا سنگيني وضع مي‌شود كه باعث شده تا سفر با ماشين شخصي، به سفري لاكچري بدل شود. براي همين در حال تدوين طرحي در كميسيون محيط زيست شورا هستيم كه با راهكارهاي ايجابي، شهروندان را تشويق كنيم براي تردد در سطح شهر از وسايل حملونقل عمومي استفاده كنند. البته در اين مورد نيازمند استفاده از بسترهاي دولت الكترونيك هستيم كه گرچه لازم است، ولي كافي نيست. يعني هم مجلس و هم شورا بايد به اين رويكرد برسند كه تردد خودروهاي شخصي دليل اصلي آلودگي هواي تهران است.
يعني معتقديد هيچ كوتاهي از سوي مديريت شهري در مورد توسعه حمل و نقل عمومي صورت نگرفته است؟
من چنين ادعايي نكردم، بلكه فقط مي‌گويم ما تمام توان‌مان را براي توسعه حملونقل عمومي به كار گرفته‌ايم. مثلا حدود ۲۳ درصد كل بودجه شهرداري در سال جاري به توسعه حملونقل عمومي اختصاص پيدا كرده است ولي واقعا بيشتر از اين از دست‌مان برنمي‌آيد. يعني نه از لحاظ بودجه‌اي و نه از لحاظ قانوني ورود به بسياري از مسائل در اين حوزه در اختيار ما نيست. اين در حالي است كه دولت هم بعد ۱۰، ۱۱ سال تصميم گرفته به نقش خودش در اين زمينه ورود پيدا كند و به تعهداتش براي تامين منابع مالي توسعه حملونقل عمومي عمل كند. اينها دستاوردهاي كمي نيستند.
بگذاريد سوالم را اين‌گونه مطرح كنم. مثلا شهردار تهران اوايل سال جاري مدعي شده بود تا پايان سال ۱۴۰۱ تعداد اتوبوس‌هاي فعال تهران به ۵۵۰۰ دستگاه برسد. باتوجه به اينكه همين حالا هم از وعده‌هايي كه زاكاني در مورد تزريق اتوبوس‌هاي نو داده عقب هستيم، فكر مي‌كنيد شهرداري مي‌تواند به تعهداتش در مورد توسعه حملونقل عمومي مطابق آنچه گفته شده، عمل كند؟
البته من به شخصه يادم نمي‌آيد شهردار چنين وعده‌اي داده باشد، ولي در هر صورت اگر بخواهيم صادق باشيم، بايد بگوييم احتمالا در بحث خريد اتوبوس‌هاي نو، نتوانيم به برنامه‌هاي اعلام شده برسيم ولي شايد بتوانيم با اورهال و تعمير اتوبوس‌هاي از رده خارج و فرسوده، به اين هدف‌گذاري‌ها برسيم، چون همان‌طور كه حتما شنيده‌ايد ما در سال ۹۶، شش هزار اتوبوس فعال در تهران داشتيم كه اين رقم در سال ۱۴۰۰ به حدود ۲۲۰۰ دستگاه رسيده بود. يعني حدود ۳۸۰۰ اتوبوس از رده خارج شده بودند كه حالا تمام تلاش ما اين است كه آنها را دوباره تعمير و به خيابان‌ها بازگردانيم. البته در اين ميان مشكل ديگري هم داريم؛ اينكه توان خودروسازان داخلي هم محدود است. يعني همين سال قبل به جز دو خودرو‌ساز، بقيه خطوط توليد اتوبوس خود را تعطيل كرده بودند، چون مشتري نداشتند. اما حالا با فشارهاي شهرداري تهران و وزارت كشور و قراردادهايي كه دارند مي‌بندند، بقيه خودروسازان نيز دوباره ظرفيت توليد اتوبوس‌هاي خود را راه‌اندازي كرده‌اند و پيش‌بيني ما اين است كه مي‌توان تا سقف ۲ هزار دستگاه اتوبوس را همين خودروسازان داخلي توليد كنند. بقيه اتوبوس‌هاي موردنياز هم طبق برنامه‌ريزي بايد وارد شوند.
يعني چه تعداد؟
براساس طرح جامع ترافيك در تهران تا سال ۱۴۰۴ بايد به آمار ۱۱ هزار اتوبوس برسيم كه به نظر نمي‌رسد تحقق آن چندان ساده باشد.
گفتيد ۳۸۰۰ دستگاه اتوبوس طي ۴ سال از رده خارج شده است. فكر نمي‌كنيد اين رقم خيلي اغراق‌آميز باشد؟
نه. عين واقعيت است، چون ما روي اتوبوس‌هاي‌مان GPS داريم كه به ما اين امكان را مي‌دهد به صورت آنلاين تعداد اتوبوس‌ها را چك كنيم. اما من نمي‌دانم چرا همه نگاه‌ها به سوي شهرداري است؟! ما در بحث آلودگي هوا ۱۸ دستگاه متولي داريم كه ترك فعل بسياري از آنها مشهود است. اما جايگاه نظارت در اين ميان كجاست؟ وزير صمت چند روز قبل به مجلس رفت تا به سوالات نمايندگان در مورد خودرو جواب بدهد و اتفاقا كارت زرد هم گرفت، ولي چرا تاكنون دستگاه‌هاي متولي و به خصوص دستگاه‌هاي ناظر براي پاسخگويي در مورد اهمال‌هايي كه در مورد مقابله با آلودگي هوا صورت گرفته، به مجلس احضار نشده‌اند و نمي‌شوند؟! چون اگر اين اتفاق بيفتد، مسلما دستگاه‌هاي يادشده حساب كار دست‌شان مي‌آيد و وقتي مي‌بينند مطالبه‌گري در اين مورد وجود دارد، قطعا بيشتر و بهتر به وظايف‌شان در اين زمينه رسيدگي مي‌كنند. ورود دستگاه قضا به ماجرا شايد آخرين راهكار باشد ولي قبل از آن بازخواست مجلس نيز مي‌تواند مطمئنا مثمر ثمر باشد.
منظورتان از ناظر، سازمان محيط زيست است؟
بله، چون به هر حال محيط زيست، دبير كارگروه مبارزه با آلودگي هواست، ولي در هر صورت اقدامات انجام شده توسط دولت در اين حوزه تاكنون خروجي خاصي نداشته است.
موضوع بعدي در مورد آلودگي هواي تهران، بحث وجود صنايع آلاينده در اطراف پايتخت است. در سال‌هاي قبل هر وقت آلودگي هوا شدت مي‌گرفت و استمرار پيدا مي‌كرد، صنايع آلاينده را به صورت موقت تعطيل مي‌كردند. اما امسال تاكنون چنين اتفاقي رخ نداده است. آيا مي‌توان نتيجه گرفت دولت موافق آلايندگي صنايع اطراف تهران نيست؟
مهم‌ترين عامل صنعتي آلودگي هوا در سال‌هاي گذشته استفاده از مازوت در نيروگاه‌هاي توليد برق بوده كه به خاطر كمبود سوخت و انرژي انجام مي‌شده است. براي همين ما به جد فعاليت صنايع اطراف تهران را رصد مي‌كنيم ولي تاكنون گزارشي از مازوت سوزي در صنايع يا نيروگاه‌ها نداشتيم.
در مورد خريد اتوبوس گفتيد قرار است چند هزار دستگاه خودروي نو به تهران اضافه شود؟ واقعا شهرداري توان تامين منابع مالي اين‌همه اتوبوس را دارد؟
ما در تهران به چيزي حدود ۷ هزار دستگاه اتوبوس جديد نياز داريم. اگر قيمت هر دستگاه ۵ ميليارد تومان باشد، براي تامين اين تعداد اتوبوس به چيزي حدود ۳۵ هزار ميليارد تومان نياز است، ولي قرار نيست همه اين بودجه را شهرداري بپردازد و براساس قانون ۷۵ تا ۸۰درصد آن بايد ازسوي دولت پرداخت شود. دولت هم الان پاي كار آمده است ولي باز هم روند تامين اتوبوس‌هاي نو كند است.
با تمام اين تفاصيل برآورد مي‌كنيد تا كي وضعيت حمل و نقل عمومي تهران به آن نقطه مطلوبي كه به آن اشاره كرديد و مدنظرتان است، برسد؟
شايد حدود ۱۰ سال بعد.
پس به نظر نمي‌رسد در سال‌هاي آتي نيز شاهد تغيير و تحول مثبتي در كاهش آلايندگي هواي تهران باشيم، درست است؟
اگر با همين دست فرمان بخواهيم پيش برويم، متاسفانه راه به جايي نخواهيم برد و همچنان تهران در صدر آلوده‌ترين شهرهاي كشور خواهد بود.
در صحبت‌هاي‌تان گفتيد در حال تدوين طرحي هستيد كه شهروندان تهراني را به سفر با وسايل حملونقل عمومي تشويق كند. مي‌شود توضيحات بيشتري در مورد اين طرح بدهيد؟
اين طرح همان‌طور كه گفتم هنوز در مرحله تدوين است. ولي همان‌طور كه گفتم در آن به دنبال مشوق‌ها و اقدامات ايجابي هستيم كه شهروندان را به استفاده از وسايل حملونقل عمومي ترغيب كند. مثلا يكي از فاكتورهاي پيشنهادي در اين طرح آن است كه براي كساني كه با وسايل حملونقل عمومي سفر مي‌كنند يا كساني كه محل زندگي و كارشان نزديك به هم است، تخفيف‌هاي مالياتي در‌نظر گرفته شود. اول هم قصد داريم از خانواده ۶۰ هزار نفري شهرداري شروع كنيم. يعني كاركنان شهرداري را تشويق كنيم كه محل كار و زندگي‌شان را نزديك به هم انتخاب كنند. اين طرح بعد از نهايي شدن و تصويب در شورا، توسط شوراي عالي استان‌ها به مجلس فرستاده مي‌شود تا در آنجا نيز تصويب و به قانون بدل شود.
حالا كه در مورد حملونقل عمومي صحبت شد، بد نيست كمي هم در مورد موضوع جديد واگن‌هاي استيجاري صحبت كنيم. موضوعي كه هنوز اطلاعات چنداني از آن در دست نيست. شما مي‌توانيد اطلاعات جديدي در مورد اين طرح به ما و خوانندگان روزنامه بدهيد؟
راستش را بخواهيد من هم چندان اطلاعي از جزييات اين طرح ندارم، ولي گويا براساس آن قرار است واگن‌هاي دست‌دوم از خارج توسط بخش خصوصي وارد شوند و در مترو فعال شوند و شهرداري براساس پيمايشي كه اين واگن‌ها خواهند داشت به پيمانكاران پول پرداخت كند.
چطور ممكن است اعضاي شورا از چنين طرح مهمي بي‌اطلاع باشند؟
در آخرين جلسه‌اي كه با شهردار داشتيم معاون شهردار اعلام كرد اين طرح هم اينك در مرحله مطالعاتي است. يعني هنوز حتي معلوم نيست كه اجرايي شود. همه‌چيز به نتيجه مطالعات صورت‌گرفته بستگي دارد.
مگر نه اينكه شورا بايد مجوز اجراي اين طرح را بدهد؟
چرا.... ولي هنوز كه اصلا طرحي تهيه نشده است. گفتم كه همه‌چيز در مرحله مطالعاتي و ايده است.