ركوردهاي جابه‌جا شده بينندگان در قطر ۲۰۲۲
فينال جام جهاني، پادشاه همه رويدادهاي تلويزيوني است
جياني اينفانتينو در طول يكسال گذشته به همه گفته جام جهاني قطر ۲۰۲۲ بزرگ‌ترين جام جهاني است كه فيفا برگزار كرده. دست‌كم از لحاظ بيننده تلويزيوني مي‌توان گفت اين امر به وقوع پيوست. چرا كه با وجود همه جنجال‌هايي كه همراه با تورنمنت به وجود آمد ديدار فرانسه و آرژانتين ركورد تماشاگران تلويزيوني را شكست. آمارها به اين صورت به دست مي‌آيند كه اگر شما كسي باشيد كه تنها به اندازه يك پلك زدن يكي از بازي‌هاي جام جهاني را ديده باشيد جزو ميلياردها بيننده مسابقات لحاظ مي‌شويد. اما فيفا اميدوار بود بتواند عدد تعداد بيننده‌هاي متعهد، يعني كساني كه پيگيرانه مسابقات را دنبال مي‌كنند را از عدد ۵۶۲ ميليون نفر كه متعلق به جام جهاني ۲۰۱۴ بود فراتر ببرد؛ عددي كه به عنوان يك ركورد در تاريخ به حساب مي‌آيد.
رييس فيفا هفته گذشته مدعي شده بود دو ميليارد نفر مراحل گروهي را تماشا كرده‌اند. او اطمينان خاطر داد كه اهداف او براي تماشاي كلي مسابقات ۵ ميليارد نفر است. فيفا اعلام كرد در جام جهاني روسيه ۳.۵۷ ميليارد نفرمسابقات را تماشا كرده‌اند يعني بيش از نصف مردم دنيا در چهار سال پيش دست‌كم يك دقيقه از ۶۴ بازي جام را تماشا كرده‌اند. هنگام اندازه‌گيري بازارهاي تلويزيوني بين‌المللي نمي‌توان از تعداد بيننده‌ها اطمينان كامل حاصل كرد و حتي احتمال دارد اعدادي كه فيفا مي‌گويد كمي از واقعيت فاصله داشته باشند اما هيچ‌كس ترديدي ندارد كه يكشنبه غروب روز گذشته بزرگ‌ترين لحظات ورزشي در تاريخ تلويزيون بود.
اين همان چيزي است كه جام جهاني و به ويژه فينال آن در طول زمان به آن تبديل شده: يك رويداد پرفروش كه مهم نيست در كجاي زمين برگزار مي‌شود اما نبايد از دست برود. دارندگان حق پخش با بيش از ۴۵۰ كانال در سراسر جهان به صدها نفر مي‌رسند. فينال جام جهاني روسيه با صعود فرانسه و كرواسي به ديدار نهايي از فينال ۲۰۱۴ بين آلمان و آرژانتين شكست خورد. اما روز گذشته اين اطمينان وجود داشت كه همه مي‌خواهند تقابل مسي و امباپه را ببينند. مخصوصا با اين پيش‌فرض كه اين آخرين جام جهاني مسي است.
شايد فقط بازي‌هاي المپيك تابستاني از نظر جذابيت بين‌المللي با جام جهاني قابل مقايسه باشد. اما المپيك شبيه به ماشيني با صدها قطعه است كه دوي ۱۰۰ متر مردان اوج درخشش آن به شمار مي‌رود اما فينال جام جهاني در سطح ديگري است. در جام جهاني قطر بيننده‌هاي هر ۶۴ بازي دست‌كم سه برابر كل جمعيت بريتانيا بودند.
پائولو پسكاتوره تحليل‌گر فناوري و رسانه مي‌گويد: «جام جهاني بسيار ساده است. همه‌چيز فوتبال است. ۳۲ تيم هستند و يك تيم بايد قهرمان شود. اين يك بسته تلويزيوني عالي است. آنچه فوتبال دارد وابستگي به داستان‌هاست. داستان‌هايي با افرادي كه آن را به دنبال مي‌كشند. بازيكنان و مربيان. تيم‌ها و مسافرت‌ها. سوپراستارها نقش مهمي در اين دارند.»
براي فيفا اين به معناي تجارت بزرگ است. از افغانستان تا زيمباوه قراردادهاي پخش تلويزيوني وجود دارد كه حدود نيمي از درآمد ۶.۴ ميليارد دلاري جام جهاني ۲۰۱۸ را تامين كرد. همه تلاش كردند تكه‌اي از اين كيك كه در اختيار فيفاست را بفروشند تا سهمي از درآمد سه ميليارد پوندي پخش تلويزيوني جام جهاني ۲۰۲۲ داشته باشند.
هيچ چيزي در دنيا رقيب فينال جام جهاني نيست. حتي يوفا اعلام كرده است كه فينال يورو بين ايتاليا و انگليس ۳۲۸ ميليون بيننده داشته است. اين تقريبا اندازه عددي بود كه در سال ۲۰۱۶ به ثبت رسيد. يعني علاقه به فينال يورو در خارج از اروپا چندان جدي نيست.
ليگ قهرمانان اروپا هم شرايطي مشابه دارد. اعداد نشان ميدهد سال گذشته ۱۱۰ ميليون نفر فينال يوسي‌ال ميان رئال مادريد و ليورپول را مشاهده كردند. ۱۲ ماه قبل (دور پيشين مسابقات) اين عدد ۸۵ ميليون نفر بود.
آمار تماشاگران براي بازي‌هاي بزرگ ساير ليگ‌ها چندان به راحتي قابل دسترسي نيست. مثلا براي ليگ برتر انگليس مخاطبان داخلي در بريتانيا مي‌توانند به مرز ۳ ميليون برسند اما ارقام براي بيننده‌هاي خارجي تخمين زده نشده. ولي شايد بتوان گفت يك بازي بزرگ ميان مثلا ليورپول و منچسترسيتي ۲۰ ميليون بيننده داشته باشد.
بزرگ‌ترين بازي فوتبال باشگاهي به‌طور سنتي بين بارسلونا و رئال مادريد است. ديداري كه جذابيت زيادي در امريكاي لاتين دارد. گمان مي‌رود ميانگين بينندگان بين ۸۰ تا ۱۰۰ ميليون نفر باشند. البته لاليگا خوش‌بينانه ادعا مي‌كند كه ۶۵۰ ميليون نفر بخشي از بازي را در ۱۸۵ كشور مختلف مي‌بينند. در ايالات متحده، مسابقه Super Bowl (فينال فوتبال امريكايي) بي‌رقيب است. گزارش شده است كه ۱۱۲ ميليون نفر در ماه فوريه در Super Bowl LVI را تماشا كردند كه بالاترين رقم در پنج سال گذشته است. اين براي مخاطبان ايالات متحده است، اما تصور مي‌شود بينندگان خارج از كشور كه به تخمين‌ها وابسته است، حدود نيمي از اين رقم باشد.
براي NBA ركورد به مراتب كمتري گفته مي‌شود. اينكه نزديك به ۳۶ ميليون نفر ۶ بازي فينال سال ۱۹۹۸ بين شيكاگو بولز و يوتا جاز را تماشا كردند. بازي هيجان‌انگيزي كه با پرش مايكل جردن تبديل به يك رقابت نمادين شد.
ادعاهايي وجود دارد كه تعداد تماشاگران مسابقه دوچرخه‌سواري تور دو فرانس به ميلياردها نفر مي‌رسد، اما در بازاري كه بررسي آن بسيار دشوار است چنين ادعاهايي محلي از اعراب ندارد. شايد فقط المپيك پكن را بتوان رقيب تاريخي جام جهاني دانست. نيلسن كه در سنجش تماشاگران تلويزيوني پيشرو است، مي‌گويد ۴.۷ ميليارد نفر لحظه بزرگ المپيك چين را تماشا كرده‌اند.
نكته بازي‌هاي جام جهاني و مخصوصا فينال مسابقات اين است كه بينندگان آن عمدتا طرفدار يكي از دو تيم يا هم‌وطن بازيكنان نيستند در حالي كه مثلا در سوپربول كه تاج جواهر بازار ورزش ايالات متحده است، ۷۰ درصد بينندگان داخلي دو تيم هستند. در حالي كه در فينال فرانسه و كرواسي ۲۰ ميليون بيننده از اين دو كشور بودند و بيش از ۵۰۰ ميليون بيننده ديگر از سراسر دنيا.
جام جهاني مانند هيچ‌چيز ديگري چشم‌ها را خيره نمي‌كند به همين دليل است كه شبكه‌هاي تلويزيوني از آن به عنوان جايزه بزرگ ياد مي‌كنند. اين يك بازي جهاني است كه در صحنه جهاني انجام مي‌شود و از نظر مالي بسيار بزرگ است. سوالي كه فيفا از خود خواهد پرسيد اين است كه اين غول بزرگ به كجا مي‌رود؟
در سه دهه گذشته علاقه به جام جهاني در آسيا و آفريقا و امريكاي شمالي افزايش يافته است. اما نبايد فراموش كرد كه اين نخستين جام جهاني است كه درگير مناسبات عصر پخش حاضر شده است. يعني تعداد بي‌سابقه‌اي از رويدادها از قطر بدون نياز به تلويزيون تماشا شده‌اند.
همه‌چيز نشان‌دهنده آن است كه اين جام جهاني از نظر تعداد بيننده و همچنين افرادي كه جام جهاني را از طريق ساير پلتفرم‌ها مي‌بينند ركوردها را شكسته است. اين جايي است كه فيفا و ساير ارگان‌ها اطلاعات بينندگان را بر اساس كشور و شبكه و دستگاه به دقت بررسي مي‌كنند. اين به آنها مبنايي براي پوشش رويدادهاي آينده ميدهد.
سوال ميليون دلاري اين است كه در درازمدت شرايط به چه سمتي پيش خواهد رفت؟ فيفا در موقعيت منحصر به‌فردي قرار دارد و بزرگ‌ترين رويداد را هر ۴ سال يك بار برگزار مي‌كند. سرعت پيشرفت فناوري‌ها در اين زمينه تعيين‌كننده است. اما چند هفته گذشته يادآوري كرد كه فوتبال چيزي دارد كه در هر شرايطي مخاطبان را اسير خود خواهد كرد. ادعاهايي وجود دارد كه تعداد تماشاگران تور دو فرانس مي‌تواند به ميلياردها نفر برسد، اما در بازاري كه بررسي آن با وضوح كامل دشوار است، شايد فقط المپيك پكن را بتوان رقيب تاريخي جام جهاني دانست. نيلسن، پيشرو در سنجش تماشاگر گفت 4.7 ميليارد نفر لحظه بزرگ چين را تماشا كرده‌اند.