«ساخت اروپا» براي مقابله با استراتژي‌هاي امريكا
ايده استقلال استراتژيك اروپا اندك‌اندك طرفداران بيشتري را در سراسر اين قاره به خود جذب مي‌كند
شهاب شهسواري
امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه روز سه‌شنبه تاكيد كرد كه بايد بر استراتژي اقتصادي «ساخت اروپا» براي مقابله با سياست‌هاي ايالات‌متحده امريكا تكيه كرد. مكرون اين موضوع را در نشست خبري مشترك با اولف كريسترسون، نخست‌وزير سوئد مطرح كرد. وي گفت: «همان‌گونه كه مي‌دانيد ديدگاه من اين است كه ما نيازمند استراتژي ساخت اروپا هستيم تا به تغييرات جهان و همچنين سياست اراده‌گرايي امريكا كه كاملا مشروع است، واكنش نشان دهيم.» او تاكيد كرد كه ضروري است از بافت شبكه صنعتي اروپا حمايت شود، فرصت‌هاي شغلي جديد ايجاد شود و رقابت‌پذيري اروپا در كنار توليد انرژي‌هاي پاك افزايش پيدا كند. اظهارنظر امانوئل مكرون، تازه‌ترين صحبت مقام‌هاي اروپايي درخصوص ضرورت افزايش استقلال اتحاديه اروپا در مقابل تهديدهاي خارجي است. مكرون ماه گذشته در سفر به واشنگتن در خصوص قوانين جديد حمايت‌گرايانه مذاكره كردند و مقرر شد تا دولت امريكا براي راضي كردن متحدان اروپايي برخي معافيت‌ها كه براي صنايع اروپايي درخصوص قوانين تبعيض‌آميز ازجمله قانون كاهش تورم كه تابستان سال جاري تصويب و از اول ژانويه ۲۰۲۳ اجرايي شد، قائل شود. نگراني از موج مهاجرت صنايع اروپايي براي استفاده از يارانه‌هاي دولت امريكا و انرژي ارزان‌قيمت‌تر در خاك امريكا، باعث شده است كه در ماه‌هاي گذشته مقام‌هاي متعدد اروپايي نسبت به ضرورت حمايت از صنايع اروپايي و حفظ بافت صنعتي اروپا اظهارنظر كنند.ايده ساخت اروپا، نخستين‌بار نيست كه مطرح مي‌شود. نخستين‌بار پيشنهاد برچسب‌زني كالاها با عنوان «ساخت اتحاديه اروپا» در سال ۲۰۱۴ مطرح شد. اما در سال‌هاي اخير با توجه به نگراني از مهاجرت صنايع اروپايي به ويژه به كشورهايي كه انرژي ارزان‌تري دراختيار صنايع قرار مي‌دهند، اين ايده بار ديگر توجه بيشتري را به خود جلب كرده است. مقام‌هاي اروپايي معتقدند در شرايطي كه قيمت‌هاي انرژي به‌شدت افزايش پيدا كرده است، حمايت از صنايع اروپا و محصولاتي كه در داخل اتحاديه اروپا براي حفظ جايگاه اروپا به عنوان يك قدرت اقتصادي ضروري است.اقتصاد اتحاديه اروپا در طول سال‌هاي اخير با تهديدهاي متعددي از سوي قدرت‌هاي جهاني مواجه شده است. از يك سو جنگ اوكراين، تهديد قطع كامل صادرات انرژي روسيه را به اروپا جدي‌تر از گذشته كرده است و از سوي ديگر مناسبات اقتصادي با چين، نگراني در مورد وابستگي هرچه بيشتر اروپا را به ابرقدرت دوم اقتصادي جهان افزايش داده است. در كنار اين تهديدها، سياست‌هاي حمايت‌گرايانه دولت امريكا هم به تهديدي براي اقتصاد و صنايع اروپايي تبديل شده است. سياست‌هاي حمايت‌گرايانه از صنايع داخلي امريكا در مقابل رقباي خارجي در دوران دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين ايالات‌متحده امريكا آغاز شد و دامن اروپا را هم گرفت. اما اين سياست‌ها در پي روي كار آمدن جو بايدن، رييس‌جمهور دموكرات هم تغيير چنداني نكرده است. تابستان امسال تصويب قانون كاهش تورم از سوي كنگره امريكا كه براساس آن يارانه ۳۶۷ ميليارد دلاري براي تقويت توليد و مشوق‌ها براي مصرف‌كنندگان امريكايي براي توليد و مصرف خودروهاي برقي، باتري و انرژي‌هاي تجديدپذير درنظر گرفته شده بود، با واكنش تند اتحاديه اروپا مواجه شد. اروپايي‌ها اين اقدام واشنگتن را يك اقدام ضدرقابتي مي‌دانند كه خلاف مقررات سازمان تجارت جهاني است اما بروكسل بيش از هر چيز نگران تبعيض عليه محصولات اروپايي توسط امريكا است. ماه گذشته در سفر امانوئل مكرون به واشنگتن، روساي جمهوري امريكا و فرانسه درخصوص شرايط تبعيض‌آميز اين قانون با يكديگر گفت‌وگو كردند. اروپايي‌ها انتظار دارند كه امريكا دست‌كم همان اندازه كه به مكزيك و كانادا، در مورد دسترسي به بازار خود امتياز داده است به متحدان اروپايي هم امتياز بدهد. امريكا و اتحاديه اروپا يك كارگروه براي بررسي جزييات اين قانون تشكيل داده‌اند تا فرصت‌هاي بيشتري براي صنايع اروپايي فراهم شود تا از مزاياي رايانه‌هاي امريكايي بهره‌مند شوند و بازار امريكا را از دست ندهند.ماه گذشته ۲۷ كشور عضو اتحاديه اروپا، كميسيون اروپا را مامور كردند تا سياست‌هايي تازه براي حمايت از صنايع و توليدكنندگان اروپايي با هدف جلوگيري از اثر منفي سياست‌هاي حمايت‌گرايانه امريكا وضع كند. به نوشته يوروز نيوز يكي از اصلي‌ترين نگراني‌ها در ميان دولت‌هاي اروپايي اين است كه كمپاني‌هاي اروپايي به دليل مواجهه با قيمت‌هاي بسيار بالاتر انرژي در مقايسه با همتايان امريكايي، رقابت‌پذيري خود را از دست بدهند يا سرمايه‌گذاري‌هاي خود را متوقف يا مراكز توليدي را از داخل اروپا به ايالات متحده امريكا منتقل كنند كه هم بتوانند از يارانه‌هاي دولتي بهره‌مند شوند و هم از انرژي ارزان‌تر استفاده كنند. اورسلا فن درلاين، رييس كميسيون اروپا پيشنهادهاي مختلفي را براي حمايت از صنايع اروپايي مطرح كرده است. از جمله اين پيشنهادها ايجاد سازوكار «ساده‌تر، سريع‌تر و قابل پيش‌بيني‌تر درخصوص حمايت‌هاي دولتي» در اتحاديه اروپا است كه فرآيند تحول منابع انرژي در اروپا را براي صنايع تسهيل كند. از جمله ديگر پيشنهادهاي مطرح‌شده از سوي كميسيون اروپا ايجاد «صندوق استقلال اروپايي» است كه بتواند به صنايع اروپايي براي توليد در داخل اتحاديه اروپا كمك كند.در آلمان هم ايده استقلال استراتژيك اروپا، هواداران پر و پا قرصي دارد. سال ۲۰۲۱ زماني كه ائتلاف سه حزبي جديد در آلمان روي كار آمد، اين سه حزب در توافق تشكيل دولت‌شان نوشته بودند: «ما مي‌خواهيم استقلال استراتژيك اروپا را افزايش دهيم. ... هدف ما اتحاديه اروپاي مستقل به عنوان يك بازيگر قدرتمند در دنيايي است كه با ناامني و رقابت نظام‌مند تعريف مي‌شود.»تورستن بِنِر، مدير انديشكده انستيتو سياست عمومي جهاني در برلين در يادداشتي براي دويچه وله با اشاره به خوشحالي اروپايي‌ها از روي كار آمدن بايدن و ناتواني جمهوري‌خواهان در ايجاد اكثريت چشمگير در كنگره امريكا مي‌نويسد: «بايدن در تاريخ به عنوان واپسين سياستمداري در كاخ سفيد كه با تمام وجود به اتحاد دو سوي آتلانتيك اعتقاد دارد، ثبت خواهد شد.» وي استدلال مي‌كند كه دوران سياست امنيتي دست و دل‌بازانه امريكا، بدون توجه به اينكه چه كسي سكان كاخ سفيد را دراختيار داشته باشد، به زودي به پايان مي‌رسد، چراكه ايالات‌متحده در آينده بيش از هر زمان ديگر روي چين تمركز مي‌كند.انديشكده شوراي اروپايي روابط خارجي، به صورت مستمر شاخص استقلال اروپا را در حوزه‌هاي مختلف از جمله حمايت اقليمي، دفاع، اقتصاد، بهداشت، مهاجرت و فناوري اندازه‌گيري مي‌كند. براساس اين شاخص، مجموعه اتحاديه اروپا از لحاظ اقتصادي و بهداشت استقلال بالايي دارد، از لحاظ دفاعي، حمايت اقليمي و مهاجرت، سطح استقلال قابل قبول است. اما بدترين نمره براي استقلال اتحاديه اروپا در حوزه فناوري است و در اين حوزه اتحاديه اروپا به‌شدت وابسته محسوب مي‌شود.
جوزپ بورل، نماينده عالي سياست خارجي اتحاديه اروپا به تازگي تاكيد كرده‌بود كه استقلال اقتصادي اتحاديه اروپا به‌شدت تحت‌تاثير مناقشه‌هاي سياسي قرار گرفته است. در سال‌هاي اخير اختلال در زنجيره تامين به دليل جهان‌گيري ويروس كرونا، تلاش چين براي وابسته‌سازي ديگر نقاط جهان به خود و احتمال قطع جريان انرژي ازسوي روسيه به ويژه پس از جنگ اوكراين، بزرگ‌ترين تهديدهايي بودند كه اقتصاد اروپا را تحت‌تاثير قرار دادند. تيه‌ري برتون، كميسيونر بازار داخلي اتحاديه اروپا، در سخنراني خود كه پاييز سال جاري انجام داد تاكيد كرد: «درحالي كه قيمت فروش فله گاز در اروپا ۵ تا ۷ برابر بيشتر از ايالات‌متحده امريكا است و قيمت برق در طول ۱۸ ماه گذشته ۵ برابر شده است، وضعيت مشوق‌هاي انرژي دولت‌هاي اروپايي براي صنايع در وضعيت بحراني قرار گرفته است. بسياري از صنايع اروپايي در حال تصميم‌گيري براي مهاجرت به خارج از اروپا هستند. ...ما بايد اطمينان حاصل كنيم كه هر جاي اروپا، صنايع اروپايي بتوانند به حمايت‌هاي اضطراري دسترسي داشته باشند تا بتوانند به لحاظ رقابتي جايگاه مشابهي از نظر هزينه توليد داشته باشند.»برتون تاكيد كرد: «من شخصا سياست صنايع ساخت اروپا را ترويج مي‌كنم، سياستي كه از طريق آن مي‌توانيم اطمينان پيدا كنيم كه اروپا يك قدرت صنعتي باقي مي‌ماند. البته اين سياست را قرار نيست كه از صفر شروع كنيم، من شخصا سه سال است كه براي چنين هدفي تلاش مي‌كنم تا زيرساخت صنعتي اروپا را تقويت كنم.» كميسيونر بازار داخلي اتحاديه اروپا سه پيشنهاد براي تسريع در تحول به سمت استراتژي ساخت اروپا مطرح مي‌كند. نخستين پيشنهاد او مربوط به سرمايه‌گذاري و اولويت‌بخشي به صنايع و فناوري‌هاي راهبردي است. به گفته اين مقام اتحاديه اروپا، اولويت‌بندي صنايع و فناوري‌هاي راهبردي بايد در سطح اتحاديه انجام شود. پيشنهاد دوم اين مقام اروپايي، بازنگري در چارچوب‌هاي مقررات‌گذاري است كه بتوانند توليد صنايع را تقويت كنند. برتون همچنين پيشنهاد مي‌كند كه در توزيع كمك‌هاي مالي دقت نظر بيشتري شود و كمك‌ها به صنايعي كه بيشترين اهميت را دارند اختصاص داده‌شود.
تورستن بِنِر، مدير انديشكده انستيتو سياست عمومي جهاني در برلين در يادداشتي براي دويچه وله با اشاره به خوشحالي اروپايي‌ها از روي كار آمدن بايدن و ناتواني جمهوري‌خواهان در ايجاد اكثريت چشمگير در كنگره امريكا مي‌نويسد: «بايدن در تاريخ به عنوان واپسين سياستمداري در كاخ سفيد كه با تمام وجود به اتحاد دو سوي آتلانتيك اعتقاد دارد، ثبت خواهد شد.» وي استدلال مي‌كند كه دوران سياست امنيتي دست و دل‌بازانه امريكا، بدون توجه به اينكه چه كسي سكان كاخ سفيد را دراختيار داشته باشد،
به زودي به پايان مي‌رسد، چراكه ايالات‌متحده در آينده بيش از هر زمان ديگر روي چين تمركز مي‌كند.