موش و گربه بازي تهران و مسكو با تحريم

مترجم: كاظم محمدي 

روسيه و ايران در حال ساخت يك مسير تجاري بين قاره‌اي با ميلياردها دلار سرمايه‌گذاري جديد هستند كه از لبه شرقي اروپا تا اقيانوس هند امتداد دارد، گذرگاهي به طول 3000 كيلومتر (1860 مايل) كه خارج از دسترس هر گونه مداخله خارجي است .دو كشور ميلياردها دلار براي تسريع انتقال بار در امتداد رودخانه‌ها و راه‌آهن‌هاي متصل به درياي خزر هزينه مي‌كنند. داده‌هاي رديابي شده توسط بلومبرگ در خصوص كشتي‌هاي  عبوري در اين منطقه نشان مي‌دهد كه ده‌ها كشتي روسي و ايراني، از جمله برخي از آنها كه مشمول تحريم‌ها هستند، قبلا در اين مسير تردد داشتند. 

اين اقدامات، نمونه‌اي از چگونگي افزايش سرعت رقابت قدرت‌هاي بزرگ پيرامون تغيير شكل شبكه‌هاي تجاري در اقتصاد جهاني است كه به نظر مي‌رسد در حال تقسيم شدن به بلوك‌هاي رقيب است. تحت فشار شديد تحريم‌ها، روسيه و ايران به سمت يكديگر مي‌چرخند و در عين حال هر دو همچنين به سمت شرق نيز نگاهي خواهند داشت. هدف آنها محافظت از پيوندهاي تجاري در برابر مداخلات غرب و ايجاد پيوندهاي جديد با اقتصادهاي غول پيكر و در حال رشد آسياست.

مسيرهاي تجاري از روسيه به آسيا
بدون شك كريدورهاي جديد از طريق ايران، هزاران كيلومتر مسير را كوتاه‌تر مي‌كند. ماريا شاگينا، كارشناس تحريم‌ها و سياست خارجي روسيه در موسسه بين‌المللي مطالعات استراتژيك مستقر در لندن مي‌گويد: « ساخت اين كريدور در راستاي ايجاد زنجيره‌هاي تامين ضد تحريم در تمام طول مسير است.» كريدور تجاري در حال ظهور، به روسيه و ايران اين امكان را مي‌دهد كه هزاران كيلومتر از مسيرهاي فعلي خود را حذف كنند. در انتهاي شمالي اين كريدور درياي آزوف قرار دارد كه توسط شبه جزيره كريمه به عنوان سواحل جنوب شرقي اوكراين، بندر ماريوپل تحت اشغال روسيه و دهانه رودخانه دون، محصور شده است. در اوايل ماه جاري ميلادي، ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه با برشمردن دستاوردهاي كشورش از جنگ اوكراين گفت: درياي آزوف براي روسيه به درياي داخلي تبديل شده است.از آنجا، شبكه‌هاي رودخانه‌اي، دريايي و ريلي تا بنادر ايران در درياي خزر و در نهايت تا اقيانوس هند گسترش مي‌يابد، لذا پوتين در اين سخنراني خود اهميت انتهاي كريدور را نيز مهم ارزيابي و آن را برجسته كرد.
پوتين همچنين در يك مجمع اقتصادي كه در ماه سپتامبر برگزار شد بر لزوم توسعه زيرساخت‌هاي دريايي، ريلي و جاده‌اي در طول اين مسير تاكيد كرد و گفت كه اين مسير فرصت‌هاي جديدي را براي شركت‌هاي روسي براي ورود به بازارهاي ايران، هند، خاورميانه و آفريقا فراهم مي‌كند و متقابلا نيز مي‌توانند از اين كشورها نيازمندي‌هاي خود را تامين كنند. 
شاگينا تخمين مي‌زند كه روسيه و ايران ۲۵ ميليارد دلار در كريدور تجاري داخلي سرمايه‌گذاري بكنند كه به تسهيل جريان كالاهايي كه غرب مي‌خواهد متوقف كند، كمك مي‌كند. وي مي‌افزايد: «دو كشور در حال بازي موش و گربه هستند.» اين دو كشور در حال بررسي تمام نقاط ضعف براي حمل و نقل محصولات و سلاح‌هاي ممنوعه  هستند. 
اين همكاري امريكا و متحدانش را نگران مي‌كند، زيرا آنها به دنبال جلوگيري از انتقال پهپادهاي ايراني و ساير تجهيزات نظامي هستند كه به گفته آنها به جنگ كرملين در اوكراين كمك مي‌كند. جيمز اوبراين، مقام ارشد تحريم‌هاي دولت جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده پس از اعلام مجازات‌هاي جديد در هفته‌هاي گذشته كه مديران راه‌آهن روسيه را هدف قرار داد، اعلام كرد: «هم اين مسير و هم به‌طور كلي ارتباط ايران و روسيه را با دقت دنبال مي‌كنيم و ما نگران هرگونه تلاشي براي كمك به روسيه براي دور زدن تحريم‌ها هستيم.»
 رابرت مالي، نماينده دولت بايدن در امور ايران نيز مي‌گويد: هر كريدور تجاري جديد به عنوان بخشي از اولويت اصلي او يعني توقف ارسال تسليحات بين كشورها، نياز به بررسي دقيق دارد. اين يك تصميم فوق‌العاده مضر و نوعي بي‌ملاحظگي است كه آنها گرفته‌اند، لذا مهم است كه ما اين موضوع را در كانون توجه قرار دهيم تا به دنيا نشان دهيم كه آنها نمي‌توانند پنهانكاري كنند.»
فراتر از هرگونه تجارت تسليحاتي بين كشورها، دلايل اقتصادي قانع‌كننده‌اي براي مسير ترانزيت جديد وجود دارد. كشتي‌هايي كه در رودخانه‌هاي دون و ولگا حركت مي‌كنند، به‌طور سنتي انرژي و كالاهاي كشاورزي را مبادله مي‌كنند و ايران سومين واردكننده غلات روسيه است كه واردات اين محصول در حال افزايش است. دو كشور مجموعه‌اي از معاملات تجاري جديد ازجمله كالاهايي همانند توربين‌ها، پليمرها، لوازم پزشكي و قطعات خودرو را در دستور كار تجارت خود قرار دادند. همچنين روسيه سوخت هسته‌اي و قطعات رآكتور ايران در نيروگاه اتمي بوشهر را نيز تامين مي‌كند.
روسيه بايد شكست ناگهاني روابط تجاري خود با اروپا كه قبل از جنگ اوكراين، بزرگ‌ترين شريك تجاري آن بود و همچنين يافتن راه‌حلي براي تحريم‌هاي امريكا و اتحاديه اروپا را جبران كند.
نيكولاي كوژانوف، كارشناس حوزه خليج فارس در دانشگاه قطر كه از سال 2006 تا 2009به عنوان ديپلمات كرملين در تهران خدمت كرده است، مي‌گويد: «با بسته شدن شبكه‌هاي حمل و نقل اروپايي، آنها بر توسعه كريدورهاي تجاري جايگزيني متمركز شده‌اند كه از چرخش روسيه به شرق حمايت مي‌كند. شما مي‌توانيد كنترل‌هايي را بر مسيرهاي دريايي اعمال كنيد، اما مشاهده مسيرهاي زميني دشوار است و رديابي همه آنها تقريبا غيرممكن است.»
 موانع زيادي وجود دارد و روسيه و ايران براي غلبه بر آنها هزينه‌هاي سنگيني را صرف مي‌كنند. به گزارش خبرگزاري دريانوردي ايران، روسيه در حال نهايي كردن قوانيني است كه به كشتي‌هاي ايران در امتداد آبراه‌هاي داخلي رودخانه‌هاي ولگا و دون حق عبور مي‌دهد. داده‌هاي مربوط به حركت كشتي‌ها كه توسط بلومبرگ گردآوري شده است، نشان مي‌دهد كه دست‌كم 12 كشتي ايراني كه برخي از آنها توسط گروه خطوط كشتيراني جمهوري اسلامي ايران تحت تحريم امريكا اداره مي‌شوند، در آب‌هاي بين سواحل خزر اين كشور و بنادر اصلي رودخانه ولگا در حال تردد هستند.

تردد كشتي بين روسيه و ايران
خبرگزاري نيمه رسمي كار ايران (ايلنا) ماه گذشته گزارش داد كه كشتيراني جمهوري اسلامي ايران   (IRISL) 10 ميليون دلار در بندري در امتداد ولگا سرمايه‌گذاري كرده است. هدف اين است كه ظرفيت بار در بندر ساليانكا در شهر آستاراخان روسيه، تقريبا دوبرابر شود و به 85000 تن در ماه برسد.
ايران در داخل مرزهاي خود پول را در پايانه‌هايي هزينه مي‌كند كه از طريق آنها مي‌تواند محموله‌ها را از كشتي‌ها و سپس از طريق راه‌آهني كه كشور را از درياي خزر به خليج فارس وصل مي‌كند، عبور ‌دهد. ايران همچنين در حال گسترش شبكه ريلي است كه در حال حاضر حدود 16000 كيلومتر طول دارد و بخشي از فهرست ميراث جهاني يونسكو است. 
هيات‌هاي تجاري بين ايران و روسيه با رشد فزاينده‌اي در حال رفت و آمد هستند و تجارت بين دو كشور نيز در حال افزايش است. آمارها نشان مي‌دهد كه روابط تجاري فيمابين به‌طور رسمي تا ماه آگوست 2022 تقريبا 50 درصد رشد داشته است و احتمالا رقم سالانه آن به زودي از 5 ميليارد دلار نيز فراتر خواهد رفت. سرگئي كاتيرين، رييس اتاق بازرگاني و صنايع روسيه در جريان سفرش به تهران گفت كه پس از امضاي توافق تجارت آزاد بين ايران و اتحاديه اقتصادي اوراسيا، مسير روشني براي رسيدن تجارت دو كشور به 40 ميليارد دلار وجود دارد.

گسترش شبكه ريلي ايران
روسيه در تلاش است تا از طريق بندرعباس در جنوب ايران، غلات به هند صادر كند. در بحبوحه تلاش‌هاي ايران براي بازگرداندن توافق سال 2015 با قدرت‌هاي جهاني كه در آن مقطع تحريم‌ها را در ازاي محدوديت‌هاي برنامه هسته‌اي اين كشور لغو كرد، اين همكاري مهم است. حمايت تهران از مسكو، همراه با برخورد حكومت ايران با معترضان، باعث شد كه روابط دولت ابراهيم رييسي به‌طور فزاينده‌اي با غرب متشنج شود. مقامات ايراني مي‌گويند كه آنها كاملا بر آنچه آنها «محور شرق» مي‌خوانند، متمركز شده‌اند و هرگونه طرحي براي احياي روابط اقتصادي با اروپا كنار گذاشته شده و در عوض مجموعه‌اي از توافقات تجاري و انرژي با روسيه، چين و كشورهاي آسياي مركزي را دنبال مي‌كنند. چين و روسيه در حال حاضر اعضاي سازمان همكاري شانگهاي هستند، يك نهاد اقتصادي-امنيتي كه ايران را به عنوان نهمين عضو خود پذيرفت. چين و ايران هر دو به عضويت در اتحاديه اقتصادي اوراسيا نزديك شده‌اند كه اين امر تجارت آزاد بين كشورها را ممكن مي‌كند. نهاد ديگري به نام بريكس نيز وجود دارد كه اقتصادهاي منطقه و فراتر از آن را به هم پيوند مي‌دهد كه در ابتدا از برزيل، روسيه، هند و چين تشكيل شده بود، اكنون آفريقاي جنوبي را نيز شامل مي‌شود و آماده گسترش بيشتر نيز است.
كشور هند در شبكه‌هايي كه روسيه و ايران در تلاش براي ايجاد آن هستند، يك گره حياتي به‌ شمار مي‌آيد. خبرگزاري ايراني نيمه رسمي مهر، گزارش داد كه اولين محموله 12 ميليون تني غلات روسيه به مقصد هند از ايران عبور كرده است. اگر ايران بتواند بندر چابهار در اقيانوس هند، پروژه‌اي كه هند نيز در آن سرمايه‌گذاري كرده است را به شبكه قطارهاي سراسري خود متصل كند، جريان بارهاي تجاري مي‌تواند افزايش يابد. چابهار تاكنون از تحريم‌هاي امريكا مستثني شده است، اما اين امكان وجود دارد كه مورد بررسي مجدد واشنگتن قرار گيرد.
رابرت مالي، نماينده كاخ سفيد در امور ايران مي‌گويد: اگر هر نهادي در نقض تحريم‌هاي ما در رابطه با كمك به روسيه يا هر يك از حوزه‌هاي ديگري كه ايران در آن تحريم شده است، دست داشته باشد، آنها نيز مشمول تحريم خواهند شد. موفقيت يا شكست خارج از كنترل دو كشور ايران و روسيه است و بستگي به اين دارد كه آيا كشورهاي ديگر، از هند گرفته تا كشورهاي منطقه خاورميانه كه همگي از سوي ايالات متحده و متحدانش به تبعيت از تحريم‌ها ترغيب شده‌اند، با اين كار موافقت يا اينكه از فشارها سرپيچي كنند.

«ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه چندي پيش در اين باره گفت: درياي آزوف براي روسيه به درياي داخلي تبديل شده است.از آنجا، شبكه‌هاي رودخانه‌اي، دريايي و ريلي تا بنادر ايران در درياي خزر و در نهايت تا اقيانوس هند گسترش مي‌يابد.» لذا پوتين در اين سخنراني خود اهميت انتهاي كريدور را نيز مهم ارزيابي و آن را برجسته كرد. 

كريدور تجاري در حال ظهور، به روسيه و ايران اين امكان را مي‌دهد كه هزاران كيلومتر از مسيرهاي فعلي خود را حذف كنند. در انتهاي شمالي اين كريدور درياي آزوف قرار دارد كه توسط شبه‌جزيره كريمه به عنوان سواحل جنوب شرقي اوكراين، بندر ماريوپل تحت اشغال روسيه و دهانه رودخانه دون، محصور شده است.