هراس پكن از روابط رو به رشد كانبرا و توكيو
سفير چين با يادآوري اتفاقات جنگ جهاني دوم هشدار داد كه استراليا بايد نگران روابط خود با ژاپن باشد؛ هشداري كه ريشه در هراس چين از روابط رو به رشد استراليا و ژاپن دارد
محمدحسين لطف‌الهي
5 سال قبل، زماني كه ايالات متحده، ژاپن، استراليا و هند پس از وقفه‌اي 10 ساله گفت‌وگوهاي چهارجانبه خود در فرمت «كواد» را احيا كردند، چين اطمينان داشت كه اين ائتلاف راه به جايي نمي‌برد و خيلي زود شكست مي‌خورد. وانگ يي، وزير امور خارجه چين در اوايل سال 2018، ماه‌ها پس از تشكيل اولين جلسه كاري كواد پس از وقفه يك دهه‌اي درباره اين چارچوب همكاري گفته بود كه «آنها مانند كف روي آب در اقيانوس آرام يا اقيانوس هند هستند؛ ممكن است بتوانند براي مدت كوتاهي توجه‌ها را به خود جلب كنند اما به زودي از بين خواهند رفت.»
پكن، اكنون در سال 2023 ميلادي نه تنها دلايل كافي براي نگراني از همكاري‌ها و گفت‌وگوها در قالب كواد دارد بلكه از قدرت گرفتن كشورهاي عضو اين چارچوب نيز نگران است و تلاش مي‌كند به هر نحوي در روابط ميان اين كشورها اختلاف ايجاد كند؛ كاري كه شواهد نشان مي‌دهد چندان نمي‌تواند موفقيت‌آميز باشد.
ژيائو گيان، سفير جمهوري خلق چين در استراليا روز سه‌شنبه 10 ژانويه با يادآوري «آنچه ژاپن در جنگ جهاني دوم بر سر استراليا آورد» خطاب به مقام‌هاي ارشد استراليا گفت «كانبرا بايد نگران روابط خود با ژاپن باشد.» او در يك نشست خبري كم‌سابقه كه در محل سفارتخانه جمهوري خلق چين در كانبرا برگزار شد تصريح كرد: «اگر ما تاريخ را از ياد ببريم، تاريخ ممكن است يك بار ديگر خود را تكرار كند.» ژيائو گيان افزود: «ژاپن در طول جنگ جهاني دوم به استراليا حمله كرد، شهر داروين را به‌شدت بمباران كرد، استراليايي‌هاي زيادي را كشت و با اسراي جنگي استراليايي به گونه‌اي رفتار كرد كه به هيچ‌وجه از نظر انساني قابل قبول نبود.» سفير چين همچنين مدعي شد كه ژاپن به دليل اقدامات خود در جنگ جهاني دوم عذرخواهي نكرده و امكان تكرار رفتارهاي گذشته از سوي اين كشور وجود دارد.
هرچند اين اظهارات واكنشي به اظهارات سفير ژاپن در استراليا بود اما گفته‌هاي سفير چين نشان مي‌دهد، پكن به‌شدت نگران افزايش قدرت نظامي ژاپن و تقويت روابط كانبرا و توكيو، به عنوان دو كشور عضو چارچوب كواد است.
شينگو ياماگامي، سفير ژاپن در استراليا گفته بود كه توكيو و كانبرا بايد در رابطه با چين «هوشيار» باشند. او پس از واكنش سفير چين اظهار كرد كه از اظهارات ژيائو گيان «متحير» شده است.
در جنگ جهاني دوم چه گذشت؟
در طول جنگ دوم بين‌الملل، ژاپن حمله زميني به استراليا نداشت. اما از فوريه 1942 تا سپتامبر 1943 حملات هوايي و دريايي متعددي عليه اين كشور انجام داد. براساس شواهد تاريخي، در طول اين بازه تاريخي ژاپن مجموعا 97 حمله هوايي عليه پايگاه‌هاي نظامي و شهرها و روستاها در استراليا ترتيب داد. تنها در يك مورد، در حمله هوايي ژاپن به روستاي بروم، 97 غيرنظامي استراليايي كشته شدند.
همچنين در سال 1942، زيردريايي‌هاي كوچك ژاپني مناطقي از سيدني و نيوكاسل را گلوله‌باران كردند، در حالي كه ساير زيردريايي‌ها به كشتي‌هايي كه در امتداد سواحل شرقي استراليا در حركت بودند حمله كردند. به گفته دولت استراليا اين حملات 60 كشته بر جاي گذاشت.
نام سربازان استراليايي در ميان سربازاني كه ژاپن اسير كرد هم ديده مي‌شود.
دولت ژاپن در سال 1957 از اقدامات خود در خصوص استراليا عذرخواهي كرد. در سال 2011 نيز نخست‌وزير وقت ژاپن پشت درهاي بسته از تعدادي از استراليايي‌ها كه با او ديدار داشتند عذرخواهي كرده بود.
چرا چين نگران است؟
هم استراليا و هم ژاپن در سال‌هاي اخير گام‌هاي بزرگي در راستاي تقويت توان نظامي خود برداشته‌اند و در اين مسير ايالات متحده اصلي‌ترين حامي‌آن‌ها به حساب مي‌آيد.
كانبرا سال گذشته يك توافق امنيتي بسيار قابل توجه با لندن و واشنگتن امضا كرد. اين توافق كه به AUKUS معروف است به استراليا امكان مي‌دهد تا فناوري ساخت زيردريايي سوخت هسته‌اي را از بريتانيا و ايالات متحده دريافت كند.
مقامات امريكايي گفته‌اند هدف از اين اقدام، مقابله با جمهوري خلق چين نيست اما كارشناسان معتقدند توافق AUKUS نشان‌دهنده تغييرات اساسي در مفاهيم و نگرش در زمينه‌هاي استراتژي و سياست در سراسر منطقه است.
به گزارش بي‌بي‌سي، گاي بوكنشتاين، مدير ارشد سازمان امنيت و دفاع در دولت محلي منطقه سرزمين‌هاي شمالي استراليا گفته است كه «اين يك معامله بزرگ است زيرا واقعا نشان مي‌دهد كه اين كشورها حد و مرز معيني را براي آغاز مقابله با اقدامات تهاجمي حزب كمونيست چين در اقيانوس هند و اقيانوس آرام تعيين كرده‌اند.» او مي‌افزايد كه اين توافق همچنين «موضع و تعهد مشترك ما به ثبات و امنيت در منطقه اقيانوس هند و اقيانوس آرام را تصريح مي‌كند و اين امنيت طي ۷۰ سال گذشته باعث رفاه تمامي مردم منطقه از جمله رشد سريع اقتصادي چين بوده است.»
اين توافق شامل اشتراك اطلاعات و فناوري در تعدادي از زمينه‌ها از جمله اطلاعات و فناوري كوانتومي و همچنين دستيابي به موشك‌هاي كروز است. اما جنبه كليدي اين توافق، استفاده از زيردريايي‌هاي هسته‌اي است كه قرار شده است در شهر آدليد در ايالت استرالياي جنوبي ساخته شود و مستشاران ايالات متحده و بريتانيا در زمينه فناوري توليد آنها مشاوره خواهند داد. مايكل شوبريج، مدير بخش دفاع، استراتژي و امنيت ملي در موسسه سياست راهبردي استراليا گفته است: «يك زيردريايي هسته‌اي داراي قابليت‌هاي دفاعي عظيم است و بنابراين به كار گرفتن آن داراي پيامدهاي مهمي براي منطقه است. تنها ۶ كشور در جهان داراي زيردريايي هسته‌اي هستند. اين زيردريايي‌ها حتي بدون مسلح بودن به تسليحات اتمي هم داراي قدرت بازدارندگي قابل توجهي هستند.»
ژاپن نيز در ماه‌هاي اخير گام‌هاي بزرگي را در راستاي افزايش قدرت نظامي خود و فاصله گرفتن از استراتژي‌هاي منحصرا دفاعي پسا جنگ جهاني برداشته است. اواخر ماه دسامبر خبرگزاري كيودو گزارش داد وزارت دفاع ژاپن تصميم دارد در اوايل دهه چهارم قرن بيست‌ويكم تمام مراحل توليد و آزمايش موشك‌هايي با برد تا 2000 كيلومتر و تا سال 2035 موشك‌هايي فراصوت با برد تا 3000 كيلومتر را به پايان برساند. روزنامه واشنگتن‌پست در اوايل ماه دسامبر نوشته بود: توكيو در پي خريد «صدها فروند موشك كروز تاماهاك» از ايالات متحده است. يك مقام ارشد دولت ژاپن به اين روزنامه گفته بود: «اين موشك‌ها كه بيش از 1000 مايل (1609 كيلومتر) برد دارند، مي‌توانند اهداف مهم نظامي در سرزمين اصلي چين را در تيررس ژاپن قرار دهند.» خريد يا توسعه و توليد موشك‌هاي ميان‌برد و دوربرد تنها اقدام دولت ژاپن در هفته‌هاي اخير در راستاي تقويت توان نظامي به حساب نمي‌آيد. در ميانه دسامبر، كيشيدا فوميو نخست‌وزير ژاپن و كابينه او بلندپروازانه‌ترين برنامه گسترش و تقويت نيروهاي نظامي ژاپن از سال 1954 را به تصويب رساندند. براساس اين برنامه ژاپن قرار است طي 5 سال (تا سال 2027 ميلادي) هزينه‌هاي دفاعي خود را به 2درصد توليد ناخالص داخلي برساند. اين گام بلند، در پايان سال 2027 ژاپن را به سومين كشور بزرگ از نظر بودجه نظامي تبديل مي‌كند.
همه اينها در حالي است كه مقام‌هاي دولتي چهار كشور ايالات متحده، استراليا، ژاپن و هند هيچگاه به صورت مستقيم و صريح درباره ماهيت نظامي كواد صحبت نمي‌كنند و نمي‌پذيرند كه كواد يك اتحاد نظامي است. آنها در پاسخ به سوال‌هاي خبرنگاران در اين خصوص به عدم وجود پيماني رسمي در خصوص همكاري‌هاي نظامي در اين چارچوب اشاره مي‌كنند. با اين وجود، به‌رغم اينكه هند هيچگاه از نظر رسمي شريك نظامي ايالات متحده محسوب نمي‌شده و همواره در برابر پيوستن به پيمان‌هاي نظامي مقاومت مي‌كرده اما هم ميان واشنگتن و توكيو و هم ميان واشنگتن و كانبرا پيمان نظامي دوجانبه وجود دارد. اين چهار كشور همچنين بارها اقدام به برگزاري تمرين‌ها و رزمايش‌هاي مشترك در منطقه هند - اقيانوس آرام كرده‌اند و حتي برخي كارشناسان از اين اتحاد به عنوان «ناتوي شرقي» نام مي‌برند.
به‌طور متقابل، استراليا و ژاپن هم اقدامات چين را تهديدي براي امنيت خود مي‌دانند. ايجاد جزاير در درياي چين جنوبي، امضاي توافق‌هاي امنيتي با جزاير اقيانوس آرام و تقويت قابل توجه نيروي موشكي و دريايي از جمله اين اقدامات است.
روابط ديپلماتيك پكن، كانبرا و توكيو
در حالي كه روابط چين و استراليا اخيرا و در پي سفر پني وانگ، وزير امور خارجه استراليا به چين به نسبت قبل كمي بهتر شده است اما روابط پكن و توكيو همچنان پرتنش است. به ويژه پس از اينكه ژاپن در ميانه دسامبر اعلام كرد بودجه دفاعي خود را به‌طور قابل‌توجهي افزايش مي‌دهد و سلاح‌هايي را توليد خواهد كرد كه مي‌توانند خاك چين را هدف قرار دهند، اين روابط متشنج‌تر شد.
هم توكيو و هم كانبرا در خصوص مساله تايوان و موضوع چين واحد بسيار با احتياط عمل مي‌كنند اما هر دو آنها از احتمال حمله نظامي چين به اين جزيره نگرانند. به نوشته شبكه خبري سي‌ان‌ان در چنين شرايطي همكاري‌هاي نظامي ميان ژاپن و استراليا در حال افزايش است و آنها به تازگي اقدام به برگزاري مانورهاي نظامي مشترك دوجانبه يا چندجانبه كرده‌اند.
در آخرين نمونه، هفته گذشته چتربازان ارتش استراليا در يك تمرين براي حمله به اهداف از پيش تعيين‌شده كه مشتركا با ارتش ژاپن برگزار مي‌شد شركت كردند. سال گذشته نيز رهبران دو كشور توافقي در راستاي تسهيل دسترسي نظاميان اين كشورها به پايگاه‌هاي نظامي كشور مقابل به امضا رساندند.
در چنين وضعيتي چين تلاش دارد روابط اقتصادي خود را با استراليا تقويت كند تا از طريق تقويت روابط اقتصادي با استراليا مانع از عميق‌تر شدن روابط استراليا و ژاپن شود.
در طول جنگ دوم بين‌الملل، ژاپن حمله زميني به استراليا نداشت. اما از فوريه 1942 تا سپتامبر 1943 حملات هوايي و دريايي متعددي عليه اين كشور انجام داد. براساس شواهد تاريخي، در طول اين بازه تاريخي ژاپن مجموعا 97 حمله هوايي عليه پايگاه‌هاي نظامي و شهرها و روستاها در استراليا ترتيب داد. تنها در يك مورد، در حمله هوايي ژاپن به روستاي بروم، 97 غيرنظامي استراليايي كشته شدند. همچنين در سال 1942، زيردريايي‌هاي كوچك ژاپني مناطقي از سيدني و نيوكاسل را گلوله باران كردند، در حالي كه ساير زيردريايي‌ها به كشتي‌هايي كه در امتداد سواحل شرقي استراليا در حركت بودند حمله كردند.
كانبرا سال گذشته يك توافق امنيتي بسيار قابل توجه با لندن و واشنگتن امضا كرد. اين توافق به استراليا امكان مي‌دهد تا فناوري ساخت زيردريايي سوخت هسته‌اي را از بريتانيا و ايالات متحده دريافت كند. ژاپن نيز در ماه‌هاي اخير گام‌هاي بزرگي را در راستاي افزايش قدرت نظامي خود و فاصله گرفتن از استراتژي‌هاي منحصرا دفاعي پساجنگ جهاني برداشته است. وزارت دفاع ژاپن هم تصميم دارد در اوايل دهه چهارم قرن بيست‌ويكم تمام مراحل توليد و آزمايش موشك‌هايي با برد تا 2000 كيلومتر و تا سال 2035 موشك‌هايي فراصوت با برد تا 3000 كيلومتر را به پايان برساند. روزنامه واشنگتن‌پست در اوايل ماه دسامبر نوشته بود: توكيو در پي خريد «صدها فروند موشك كروز تاماهاك» از ايالات متحده است.