نگاهي به كتاب «دولت و ديوار؛ افول حاكميت»
ديوار كشيدن، امنيت نمي‌سازد
محمدحسين لطف‌الهي| اوايل دهه 90 ميلادي درحالي كه باروهاي قديمي اروپاي جنگ سرد نظير ديوار برلين يكي‌يكي فرو مي‌پاشيدند و مردم تصور مي‌كردند دوره «ديوارها» به پايان رسيده، گروهي از سياستمداران به‌طور جنون‌آميزي ساخت و ساز ديوارهاي جديد را كليد زده بودند. در ايالات متحده ديواري طويل در مرزهاي جنوبي با مكزيك در حال احداث بود و اسراييل مي‌كوشيد با احداث ديواري كه از دل كرانه باختري مي‌گذشت سيطره خود بر فلسطينيان را تقويت كند. در سال‌هاي بعد در آفريقا، شبه جزيره هند و خاورميانه نمونه‌هاي قابل توجه ديگري از استفاده از ديوار براي مقابله با آنچه سياستمداران تهديدهاي امنيتي برداشت مي‌كردند، ديده شد. وندي براون، نظريه‌پرداز سياسي و استاد دانشگاه بركلي در كتاب «دولت و ديوار؛ افول حاكميت» تلاش مي‌كند به اين پرسش پاسخ دهد كه چرا تا امروز كه بيش از سه دهه از برگزاري جشن‌هاي بين‌المللي به مناسبت فرو ريختن ديوار برلين مي‌گذرد، خيل عظيم دولت-ملت‌ها در حال احداث و توسعه ديوار در مرزها يا نزديكي مرزهاي‌شان هستند. او معتقد است اين ديوارها بيش از آنكه كاربردي فيزيكي براي دفع تهديدها داشته باشند، كاركردي نمادين، مادي و رواني دارند. نثر اين كتاب كه به قلم سهند ستاري ترجمه شده و نشر مركز آن را منتشر كرده، روان، صريح و وفادار به متن است. مترجم با بهره‌گيري از نگاه و تلقي انتقادي نويسنده اصلي به موضوعاتي نظير مساله اسراييل و سرزمين‌هاي اشغالي تلاش كرده از خط قرمزهاي فرضي عبور كرده و به جاي به‌كارگيري اصطلاحات آشنا با ذهن مخاطب ايراني، در اكثر موارد عينا عبارت‌ها و اصطلاحات نوشته شده از سوي وندي براون را در متن ترجمه به كار گيرد. نويسندگان و تحليلگران بسياري به تحسين اين كتاب و نگاه خاص وندي براون به مساله ديوارها در جهان امروز پرداخته‌اند. ريس جونز، جغرافيدان و نويسنده كتاب «مرزهاي خشن» مي‌گويد: «براي هر كسي كه علاقه‌مند است نحوه عملكرد جهان در قرن بيست و يكم ميلادي را درك كند، لازم است كه اين كتاب را مطالعه كند.» مارك راينهارت، استاد علوم سياسي معتقد است: «وندي براون خواننده را وادار مي‌كند كه درباره چالش‌هاي پيش روي مبارزات دموكراتيك و مبارزات راديكال انديشه كند.» او مي‌افزايد: «كتاب دولت و ديوار؛ افول حاكميت گسترش ديوارها در عصر ما درون و ميان دولت-ملت‌ها را بررسي مي‌كند و به آنها به عنوان نمادي از محدوديت قدرت دولتي در عصر زوال حاكميت دولت‌ها مي‌نگرد.» وندي براون در اين كتاب مي‌كوشد تا نشان دهد «ديواركشي ملت-دولت را بايد نمادي از زوال حاكميت دانست، نه نمودي از قدرت و استحكام آن.» او در گفت‌وگويي پيرامون آثارش كه خود سهند ستاري آن را ترجمه كرده، مي‌گويد: «ديوارهاي بسياري براي بستن راه مواد مخدر، اسلحه و مهمات، تروريست‌ها يا خيل مهاجران ساخته مي‌شوند؛ ولي در كل تاثير بازدارنده‌اي ندارند. بارزترين نمونه، ديوار فعلي در مرز ايالات متحده- مكزيك است. اين ديوار مهاجران را در مرز به سمت مسيرهاي خطرناك‌تر هل داده؛ صنعتي عظيم ساخته براي قاچاق مهاجران، و دنيايي عظيم پديد آورده از دارودسته‌ها و جرم و جنايتي مرتبط با قاچاق مواد مخدر؛ اين تمام كاري است كه ديوار ايالات متحده-مكزيك كرده است. صنايع زيرزميني را تقويت كرده و آمار مرگ‌و‌مير را افزايش داده است، بي‌آنكه به صورت واقعي جلوي خيل مهاجران و موادمخدر را بگيرد.» او نظريه‌پرداز سياسي و استاد دانشگاه بركلي است و در زمينه نظريه سياسي مابعد فوكويي، مطالعات انتقادي حقوق و نظريه فمينيستي كار مي‌كند و موضعي مابين ماركس و فوكو دارد. وندي براون در اين كتاب براي اثبات ايده‌اي كه مدنظر دارد از نقل‌قول‌هايي كه شخصيت‌هاي مطرح نيز -به‌رغم تفاوت‌هاي عميق ميان باورهاي فكري آنان- بهره برده است. او اولين فصل كتاب خود را با نقل قولي از پل هرست نويسنده كتاب فضا و قدرت آغاز مي‌كند: «از زمان سقوط ديوار آتلانتيك در 1944، استحكامات نظامي كاركرد دفاعي‌شان را از دست داده‌اند. از آن پس ديگر حتي وسيع‌ترين استحكامات ظاهري هم ابزارهاي اصلي دفاعي نبودند.» براون به نقل قولي از آريل شارون هم اشاره مي‌كند كه خطاب به مردم سرزمين‌هاي اشغالي مي‌گويد: «دور سكونتگاه‌هاي خود ديوار نكشيد كه اگر بكشيد دست و بال خودتان را مي‌بنديد.» شارون به اشغالگران توصيه مي‌كند كه بايد به دور فلسطيني‌ها ديوار كشيد. در فصل پاياني كتاب «دولت و ديوار؛ افول حاكميت» نويسنده به بررسي آثار افول حاكميت‌ها بر نيازها، اضطراب‌ها و تمايلات رواني-سياسي سوژه‌هاي مدرن امروزي مي‌پردازد. او در نتيجه‌گيري اين فصل مي‌نويسد: «ديواركشي ملت- دولت تا حدي پاسخي است به اضطراب‌ها، آمال‌ها و فانتزي‌هاي رواني، آن هم به مدد خلق آثار بصري و يك فضاي خيالي ملي علاوه بر كاري كه ديوارها وانمود مي‌كنند، انجام مي‌دهند.»