بازيگران عرصه رسانه‌هاي نوين را بهتر بشناسيم
زهرا نژادبهرام
از سياستمداران تا بي‌صداترين اقشار جامعه چگونه از رسانه‌هاي جديد استفاده مي‌كنند؟
عرصه رسانه‌هاي نوين فراتر از آن است كه بتوان به راحتي ابعاد آن را باز شناخت. به همان اندازه كه مخاطب در اين نوع رسانه‌ها افزايش پيدا مي‌كند بازيگران بيشتري نيز در اين عرصه به وجود مي‌آيند يا بهتر بگوييم شناخته مي‌شوند. بازيگراني كه در رسانه‌هاي جريان اصلي شايد كمتر با هويت مركزي خود فعال بودند و بيشتر از طريق مشاوران و ... فعاليت رسانه‌اي «خود» را بيان مي‌كردند. با ورود اوباما به توييتر يكي از گروه‌هاي فعال بعد از موزيسين‌ها، سياستمداران بودند. آنان با استفاده از اين ظرفيت نقشي متفاوت را براي اين نوع رسانه‌ها فراهم كردند و به نوعي با توييتر به عنوان سكوي ديگر سياست‌ورزي ارتباط گرفتند. عرصه رسانه‌هاي نوين به عنوان بستري براي سياست‌ورزي و ديپلماسي تعريف شد كه شاخص آن توييتر بود. در همين ارتباط برخي صاحبنظران گفته‌اند با گسترش رسانه‌هاي مبتني بر اينترنت و به خصوص، رسانه‌هاي اجتماعي كه طي آن افراد به صورت شبكه‌اي به افراد مشابه خود و حتي كل افراد جامعه مرتبط شده و امكان تبادل اطلاعات مي‌يابند، اشتراك جمعي در يك بستر رسانه‌اي واحد محقق شده است. به اعتقاد برخي متفكران، رسانه‌هاي اجتماعي تبديل به زمينه مساعدي براي ظهور و بروز صدا و طليعه‌اي براي ظهور اشكال نوين سياست‌ورزي و مشغوليت سياسي (2002, Papacharisi)(1) تلقي كرده‌اند كه...
محل بحث، مناظره، انتقاد، حمايت و چالش در مورد دغدغه‌هاي سياسي نظير آموزش، رفاه، مهاجرت، روابط خانواده‌ها و... است. اما به جز اين، اين رسانه‌ها، داراي كاربردهاي قابل توجهي در فراهم كردن صدا براي افراد و گروه‌هاي حاشيه‌اي هستند (2016, Highfield)(2) بر اساس آخرين آمارها 97درصد كشورهاي عضو سازمان ملل رهبران‌شان داراي اكانت توييتر هستند. اين مهم به اين معنا است كه اين نوع رسانه‌ها كاركرد‌ها و بازيگراني متفاوت از جريان اصلي براي خود تدارك ديده‌اند.
با اين وجود فقط سياستمداران نبودند كه در اين عرصه وارد شدند. اهالي اقتصاد هم به اين حوزه به ميدان آمدند؛ از اقتصاد خرد تا اقتصاد كلان در رسانه‌هاي نوين جاي خود را باز كردند. در آخرين بررسي‌ها در ايران بيش از ۴۱۵ هزار فروشگاه ايراني در اينستاگرام فعال هستند. اينستاگرام به صورت مستقيم براي بيش از يك ميليون نفر شغل ايجاد كرده و احتمالا براي سه ميليون نفر غيرمستقيم اشتغالزايي داشته است. تخمين زده مي‌شود اين بازار در ايران سالانه بين ۱۸ تا ۳۲ هزار ميليارد تومان گردش مالي دارد. (3) طبق آمار مركز پژوهش بتا، از اين تعداد كسب‌و‌كار فعال؛ حدود ۲۰۰ هزار كسب‌و‌كار بزرگ و ۵۰۰ هزار كسب‌و‌كار بومي و استاني هستند. اين صفحات منبع درآمد يك يا چند نفر هستند. در حقيقت درآمد ۹ ميليون نفر به صورت مستقيم بـه اينستاگرام وابسته است. (4) در سطح جهان نيز اين شبكه‌ها منبعي براي تبليغات شركت‌ها و فرصتي براي فعاليت‌هاي اقتصادي شده است. لينكدين، توييتر، اينستاگرام و ... بخشي از اين شبكه‌ها هستند كه در عرصه اقتصادي فرصت‌هاي تازه‌اي را ايجاد كرده‌اند. در بررسي سال 2021 در اتحاديه اروپا 2، 148 هزار شركت از 1.5 ميليون شركت در اتحاديه اروپا، تقريبا 83 درصد شركت‌هاي كوچك (10- 49 كارمند و خوداشتغال)، 14 درصد شركت‌هاي متوسط (50-249 كارمند و افراد خوداشتغال) و 3 درصد شركت‌هاي بزرگ (250 يا بيشتر كارمند و خوداشتغال) در اين فضا فعاليت اقتصادي داشته‌اند.(5) اين بازيگري فقط به صنوف مربوط نمي‌شود بلكه در بستر فضاي عمومي هم شاهد حضور بازيگران جديدي در اين رسانه‌ها هستيم كه شايد پيش از اين امكان گفت‌وگو و بلند شدن صداي آنها نبود، مثل مادران يا شبكه مادران كه معمولا از طريق اين رسانه‌ها باهم مرتبط هستند و مي‌توانند در ساختار شبكه‌اي صداي متفاوتي را ارايه كنند. در تحقيقي در سال 1400 آمده است پويشي به نام «مادرم ايراني است» در شبكه‌هاي اين نوع رسانه‌ها شكل گرفت و توانست آثار مهمي در عرصه سياست‌ورزي و ارتباط‌گيري با ديگر مادران و زنان ايراني برقرار كند كه همسري خارجي داشتند. در اين تحقيق، مساله، نقش بازيگري بي‌صدايان بود كه متشكل از صداهاي افقي است، در بستر رسانه‌هاي نوين قابل طرح دانسته‌اند. (6)
به نظر مي‌رسد اين رسانه‌ها بازيگراني را به خود دعوت كرده‌اند كه پيش از اين نقشي در بازي‌ها نداشتند و اين مهم فارغ از رويكردهاي صنفي، نوعي عرصه عمومي براي شكل‌گيري همگان و نوعي آگورا براي گفت‌وگو ايجاد كرده است. اين رسانه‌ها اكنون با شكل‌گيري انواع اتاق‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي دعوتي همگاني از همه كرده‌اند كه نقشي موثر در زندگي خود داشته باشند و بتوانند برخي نيازها را بازگو كنند و بياني متفاوت را رقم بزنند؛ در اينجا تغييري مبتني براي نوعي اجماع همگاني براي شنيده شدن و ديده شدن شكل گرفته است.در نهايت رسانه‌هاي نوين امري تازه و در عين حال پرظرفيت براي شناخته شدن هستند و هرچه به آنها نزديك‌تر شويم بيشتر بر ابعاد آن واقف مي‌شويم! اين به معني آن است كه آن را فرصتي براي شكل‌گيري «ما» و بستري براي همگرايي جمعي در نظر بگيريم تا بتوانيم از ظرفيت‌هاي آن براي جامعه بهره بگيريم.
1- Papacharissi. Zaza (2002) , The virtual sphere: The internet as a public sphere, New Media and Society, 4 (1): 9-27
2- Highfield, Tim (2016) , Social Media and Everyday Politics. Cambridge, Polity Press
3- https: //www.etemadonline.com
4- https: //www.khabaronline.ir/news/
5-https: //ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Social_media_-statistics_on_the_use_by_enterprises#Types_of_social_media_used_by_economic_activity
6-https: //jppolicy.ut.ac.ir/article_81992_7b314150a0b88180b09d321a03967717.pdf