بررسي وضعيت خشكسالي ايران در گفت‌وگوي «اعتماد» با رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي
بارش‌هاي اخير؛ چكه‌اي آب بر لب‌هاي خشكيده ايران
گروه اجتماعي| بارش‌هاي چند روز گذشته كه در روزهاي آينده هم در 12 استان ادامه خواهد داشت، ايران تشنه را سيراب مي‌كند؟ اين سوالي است كه مردم از يكديگر مي‌پرسند كه طي چند ماه اخير با سدهاي خالي مواجه شده‌اند و نگراني آنها از تابستان گرمي است كه با جيره‌بندي و كمبود آب مواجه نشوند. به اعتقاد كارشناسان، با وجود بارش‌هاي زمستاني طي روزهاي گذشته، سرزمين ايران 70درصد از متوسط بارش‌ها عقب است و تا روز ۲۷ آذر امسال حدود ۳۹درصد كاهش بارش طي فصل پاييز در نيمه شمالي كشور داشته‌ايم و اين بدان معناست كه بارش‌هاي اخير چكه آبي بر لب‌هاي خشكيده و ترك برداشته دشت‌هاي ايران است. در اين شرايط آنچه كه در برخي نقاط كشور همچون زاگرس كه بارندگي مناسب‌تري داشتند اين بارش‌ها مفيدتر واقع شد. در محدوده زاگرس طي فصل پاييز اگرچه بارش‌ها مناسب نبود، اما وضعيت نامناسبي هم نداشت، اما براي بررسي بيشتر و دقيق‌تر اين موضوع سراغ «احد وظيفه»، رييس مركز ملي اقليم و مديريت بحران خشكسالي رفتيم كه شرايط كنوني ايران و همچنين اثر بارندگي‌هاي چندروز گذشته و پيش‌رو بر خاك خشك كشور را بررسي كنيم.
آقاي وظيفه! همان‌طور كه حتما شنيده‌ايد، حدود 2 ماه قبل شركت آب و فاضلاب تهران اعلام كرد كه ذخاير آب پايتخت حداكثر براي 100 روز ديگر جوابگو است و بعد از آن احتمالا مردم با بحران آب روبه‌رو شده و حتي احتمالا آب جيره‌بندي خواهد شد، اما اين اتفاق نيفتاد. چه شد كه تهران از اين بحران جان سالم به در برد؟
بله، در گزارشي كه آن زمان منتشر شد شرطي وجود داشت. اينكه اگر در تهران بارش‌هاي خوبي صورت نگيرد تا 100 روز ديگر پايتخت با بحران آب مواجه خواهد شد، اما همان‌طور كه مي‌دانيد خوشبختانه در چند باري كه باران و برف در تهران باريد اين خطر تاحدودي رفع شده است.
يعني بارش‌هاي اخير توانسته كمبود آب پايتخت را جبران كند؟
نه. من چنين چيزي را نگفتم. فقط گفتم بارش‌هاي اخير باعث شده تا سدهاي تهران تا حدودي از آن وضعيت بحراني شديد خارج شوند. ولي هنوز هم اين وضعيت بحراني ادامه دارد. اما نه با شدت گذشته.
اصولا از ابتداي پاييز تاكنون بارش‌هاي خوبي را در كشور داشته‌ايم يا اينكه اين بارش‌ها چندان چشمگير نبوده‌اند؟
ببينيد، بارش‌هاي پاييزي در نقاط مختلف كشور متفاوت بوده است. مثلا در جنوب كشور يعني در استان‌هايي مانند چهارمحال و بختياري، خوزستان و به خصوص در بوشهر، بارش‌ها در حد نرم سالانه بوده است. حتي در بوشهر بارش‌ها 20درصد بالاتر از نرم بارش سالانه آن بوده است. همچنين بارش‌ها در غرب و جنوب غربي كشور نيز بسيار بهتر از سال 1400 بوده است. برعكس در تهران و شهرها و استان‌هاي دامنه جنوبي البرز بارش‌ها به‌شدت كم بوده و خشكسالي زيادي را شاهد هستيم. البته اين خشكسالي مي‌تواند دليل ديگري هم داشته باشد. اينكه به هر حال ما دو سال خشك را پشت سر گذاشته‌ايم و براي جبران آن نياز به بارش‌هاي زيادي داريم.
پس احتمالا بايد وضعيت درياچه اروميه هم از آن حالت بحراني خارج شده باشد!
اين هم از آن ادعاهايي است كه در اين روزها زياد شنيده مي‌شود و نمي‌دانم بر چه اساسي بيان مي‌شود. واقعيت اين است كه بارش‌ها در درياچه اروميه 36 تا 37درصد كمتر از حد نرمال بوده است. از سويي سرچشمه‌هاي اين درياچه از رودخانه‌هاي سه استان آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي و كردستان نشأت مي‌گيرد كه به ترتيب هر كدام 60درصد، 50درصد و 35درصد بارش منفي را داشته‌اند. يعني در مجموع وضعيت آب در ياچه هنوز هم بحراني است. البته تابستان اين بحران به شدت حادتر بود ولي الان هم حال و روز خوبي ندارد.
ولي به نظر مي‌رسد پاييز پربارشي را داشتيم.
امسال بارش‌هاي پاييزي چندان مناسبي نداشته‌ايم، به‌خصوص براي مناطقي مانند شمال كردستان، شرق، زنجان، مركزي، قم، شمال كشور و خراسان رضوي و جنوبي كه بارش‌ها در آنها از حدود 40 تا 70درصد زير نرم سالانه بوده است.
و پيش‌بيني مي‌كنيد تا عيد وضعيت بارش‌ها به گونه‌اي باشد كه كمبود ذخاير آبي ما را جبران كنند؟
براي قسمت‌هاي جنوبي كشور مشابه سال گذشته پيش‌بيني مي‌كنيم كه بارش‌هاي خوبي را داشته باشيم. اما مشكل اصلي در بخش شمالي كشور است كه تاكنون حتي 20درصد بارش‌هاي سال گذشته را هم نداشته است. گرچه تهران هم دست‌كمي از شهرهاي شمالي ندارد و بارندگي‌هاي آن 60درصد زير نرم سالانه است. براي همين معتقدم كه بعيد است با شرايط كنوني، استان‌هاي جنوبي البرز آن‌قدر بارش داشته باشند كه به حد نرمال برسند.
يعني امسال هم كشور تابستاني خشك و كم‌آبي را تجربه خواهد كرد؟
البته هنوز زود است كه در اين مورد اظهارنظر كنيم ولي به نظر مي‌رسد كه گرچه شرايط بارش‌هاي زمستاني و بهاري نسبت به سال قبل بهتر خواهد شد ولي از آنجايي كه تقاضاي مصرف آب نيز افزايش پيدا خواهد كرد، همچنان شاهد تهديد كم‌آبي و بحران ناشي از آن خواهيم بود. از سويي عامل مهم بعدي، افزايش دماست. يعني اگر مانند سال گذشته شرايط نرمال دمايي را داشته باشيم وضعيت آبي كشور بهتر خواهد بود ولي اگر هوا گرم‌تر شود، باز هم به مشكل برمي‌خوريم. از سويي برف در كوه‌هايي كه بالادست سدها هستند، به شدت كمتر از حد نرمال است. براي همين وقتي همه اين موارد را كنار هم مي‌گذاريم، مي‌توانيم پيش‌بيني كنيم كه تهران و البرز در تابستان سال 1402 وضعيت آبي بحراني را تجربه خواهند كرد.
خب ممكن نيست برف در ماه‌هاي باقي مانده سال، بيشتر ببارد و كمبود آب را تا حدودي جبران كند؟
بررسي الگوها نشان مي‌دهد كه اكثر سامانه‌ها نويد بارش برف را هم مي‌دهند، چراكه از ابتداي دي ماه روزهاي زيادي را داريم كه دما در آنها منفي بوده يا خواهد بود و همين مساله باعث مي‌شود تا بارش‌ها به شكل برف باشد.
گفتيد كه فعلا بارش‌ها در نيمه جنوبي كشور، بارش‌هاي خوبي است. با اين حساب فكر مي‌كنيد مي‌توان اميدوار بود كه بعد از 2 سال خشكسالي، سال آينده شاهد كاهش اين روند باشيم و وارد ترسالي شويم؟
در مجموع نمي‌توان چنين ادعايي را مطرح كرد، چون همان‌طور كه گفتم بارش‌ها در جنوب بسيار بهتر از پارسال بود ولي در اكثر نقاط كشور وضعيت بارش‌ها بسيار بدتر از سال‌هاي قبل بوده است. بنابراين نمي‌توانيم بگوييم كه سال آينده پايان سال خشكسالي است.
اگر اجازه بدهيد كمي هم در مورد بارش‌هاي چند روز آينده كه گويا به شدت كشور را تحت تاثير قرار خواهد داد بپردازيم. فكر مي‌كنيد اين بارش‌ها تا چه حد مي‌تواند باعث كاهش شدت آلودگي هوا در شهرهاي بزرگ كشور شود؟
مسلما تاثير زيادي در كاهش آن خواهد داشت كمااينكه هر بارندگي معمولا همراه با ورود جبهه هوايي است كه وزش باد را هم به دنبال دارد كه مي‌تواند آلودگي‌ها را جاروب كند. از همين حيث مي‌توان گفت كه مسلما آلودگي هوا را كاهش خواهد داد.
در چند سال اخير بارش‌هاي شديد اكثرا منجر به بروز سيل در برخي از استان‌ها شده است. الگوهاي هواشناسي شما هم نشان مي‌دهد كه در بارش‌هاي چند روز آينده آيا احتمال وقوع سيل در نقاطي از كشور وجود دارد يا خير؟
بعيد است، چون اصولا بارش‌ها در بالادست به صورت برف خواهد بود. در چنين شرايطي فقط در صورتي كه توده گرمي از هوا وارد كشور شود مي‌تواند اين برف‌ها را آب و تبديل به سيلاب كند، درحالي كه از آنجايي كه دما در چند روز آينده به شدت سرد و به منفي صفر خواهد رسيد؛ وقوع سيل در استان‌ها عملا منتفي است و جاي نگراني وجود ندارد.