ديدارهاي ويليام برنز در طرابلس با عبدالحميد دبيبه و در بنغازي با خليفه حفتر
رييس سيا در ليبي دنبال چه بود؟
شهاب شهسواري
ويليام برنز، رييس آژانس اطلاعات مركزي امريكا (CIA) هفته گذشته در سفري غيرمنتظره و كم‌سابقه به ليبي سفر كرد و با رهبر يكي از دولت‌هاي موازي حاكم در اين كشور ديدار و گفت‌وگو كرد. براساس تصويري كه رسانه‌هاي نزديك به دولت طرابلس در ليبي منتشر كرده‌اند، ويليام برنز، با عبدالحميد دبيبه، نخست‌وزير دولت وفاق ملي ليبي ديدار كرده است و درخصوص همكاري‌هاي دوجانبه، مسائل اقتصادي و امنيتي گفت‌وگو كرده است. الشرق الاوسط نوشته است كه رييس دستگاه جاسوسي امريكا روز پنجشنبه در شهر بنغازي با خليفه حفتر، فرمانده گروه شبه‌نظامي ارتش ملي ليبي هم ديدار و گفت‌وگو كرده است. تا بعدازظهر جمعه، دولت ايالات‌متحده امريكا اظهارنظري در مورد اين سفر و اهداف آن انجام نداده است. با اين حال رسانه‌ها در حال گمانه‌زني‌هايي را در مورد اين سفر مطرح كرده‌اند. سفر رييس سازمان سيا يك ماه بعد از آن انجام مي‌شود كه دولت دبيبه در طرابلس، تصميم گرفت يكي از مظنونان برنامه‌ريزي عمليات تروريستي انفجار لاكربي و افسر پيشين اطلاعاتي ليبي را به امريكا تحويل داد. همزمان به نوشته برخي رسانه‌ها، يكي از اهداف سفر رييس سازمان سيا به ليبي، دسترسي به اطلاعات درخصوص عملكرد گروه پيمانكاري نظامي واگنر روسيه در ليبي است.
اين نخستين‌بار نيست كه ويليام برنز به ليبي سفر مي‌كند. سال ۲۰۱۴، زماني كه برنز معاون وزير خارجه در امور خاورميانه بود به سفري را به ليبي انجام داده‌بود. دفتر عبدالحميد دبيبه در بيانيه‌اي اعلام كرد كه در ديدار ميان نخست‌وزير دولت وفاق ملي و رييس سازمان سيا، نجلا منقوش، وزير خارجه اين دولت و حسين العائب، رييس سازمان اطلاعات حضور داشتند. براساس بيانيه دفتر نخست‌وزيري دولت وفاق ملي «در اين ملاقات برنز بر ضرورت توسعه همكاري‌هاي اقتصادي و امنيتي بين دو كشور تاكيد كرد و وضعيت ثبات و رشدي كه ليبي در دوره جاري تجربه كرده است، مورد تحسين قرار داد.» براساس اين بيانيه، دبيبه در اين ديدار گفته است: «هدف دولت وفاق ملي ايجاد ثبات در ليبي و ايجاد حمايت بين‌المللي براي برگزاري انتخابات است.»
ليبي نزديك به يك سال است كه تحت حاكميت دو دولت موازي اداره مي‌شود. از سال ۲۰۱۱ و همزمان با خيزش انقلابي در ليبي و حمايت نظامي ناتو كه به سرنگوني حكومت معمر قذافي منجر شد، تاكنون ليبي به جز مدت‌هايي بسيار كوتاه، دولت باثبات و متحد نداشته است و دولت تحت حمايت جامعه جهاني در طرابلس هم از سال گذشته با تشكيل يك دولت رقيب در طبرق، حاكميت خود را بر شرق كشور از دست داده است. درحالي كه دولت عبدالحميد دبيبه، نخست‌وزير ساكن طرابلس ازسوي سازمان ملل متحد به رسميت شناخته مي‌شود، مجلس نمايندگان ليبي در طبرق، سال گذشته اعلام كرد كه دوره حاكميت دولت دولت وفاق ملي به پايان رسيده است و بايد نخست‌وزير جديد اعلام شود. در پي اين تصميم مجلس نمايندگان ليبي فتحي باشاغا، وزير داخله پيشين ليبي را به عنوان نخست‌وزير دولت ثبات ملي انتخاب كرد. عبدالحميد دبيبه و دولت وفاق ملي در پي اين اقدام حاضر به كناره‌گيري از قدرت نشد و سازمان ملل متحد نيز همچنان از دولت او حمايت مي‌كند و خواهان برگزار انتخابات سراسري در ليبي است. با اين حال تعدادي از كشورهاي عربي كه حامي گروه شبه‌نظامي ارتش ملي ليبي، به رهبري خليفه حفتر هستند، از جمله امارات متحده عربي و مصر در كنار روسيه و گروه پيمانكار نظامي واگنر، از دولت باشاغا در طبرق حمايت مي‌كنند. ديدار رييس سازمان سيا با دبيبه، نشان مي‌دهد كه دولت ايالات‌متحده امريكا تصميم گرفته است كه حمايت خود را پشت دولت دبيبه قرار دهد.
استرداد متهم پرونده انفجار لاكربي
رسانه‌ها گمانه‌زني كرده‌اند كه يكي از دلايل سفر ويليام برنز به ليبي، استرداد يكي از متهمان پرونده انفجار تروريستي هواپيماي مسافربري امريكايي بر فراز لاكربري اسكاتلند در سال ۱۹۸۸ است. در حالي كه دولت دبيبه حاضر به استرداد يكي از متهمان مورد تعقيب امريكا شده است، هنوز از استرداد مامور اطلاعاتي بلندپايه‌تري كه امريكا مدعي است طراح اين حمله بوده و در زندان‌هاي ليبي نگهداري مي‌شود، خودداري مي‌كند. انفجار پرواز شماره ۱۰۳ پان‌آمريكن از فرانكفورت به ديترويت، ۳۵ سال پيش براساس انفجاري در آسمان منطقه لاكربي در اسكاتلند سرنگون شد. اين حادثه تروريستي باعث كشته‌شدن ۲۴۳ مسافر، ۱۶ خدمه پرواز و ۱۱ شهروند غيرنظامي روي زمين شد. تحقيقات در مورد اين حادثه نشان داد كه دولت وقت ليبي به رهبري معمر قذافي، در اين عمليات تروريستي نقش داشت. سال ۱۹۹۹ دولت وقت ليبي دو فرد را براي محاكمه به دليل مشاركت در اين انفجار مسترد كرد كه از ميان اين دو فرد عبدالباسط المقرحي بعد از محاكمه به اتهام قتل عمد ۲۷۰ نفر به حبس ابد محكوم شد. مقرحي بعد از ۸ سال زندان، سال ۲۰۰۹ به علت ابتلا به سرطان پروستات، به دلايل بشردوستانه از زندان آزاد شد و سه سال بعد در سال ۲۰۱۲ جان باخت. با اين حال پيگيري اين پرونده تا سال‌ها بعد ادامه پيدا كرد و سال ۲۰۲۰ دولت ايالات‌متحده امريكا فرد ديگري به نام ابو عجيله محمد مسعود خير المريمي را به عنوان مسوول ساخت بمبي كه باعث انفجار هواپيما شد معرفي كرد. المريمي، توسط دولت عبدالحميد دبيبه در طرابلس زنداني شده‌بود و علي‌رغم اينكه توافق استرداد مجرمين ميان ليبي و امريكا وجود ندارد، دولت دبيبه تصميم به استرداد او به امريكا گرفت.
استرداد المريمي به امريكا با واكنش‌هاي تندي در ليبي مواجه شد. مخالفان دبيبه معتقدند كه دولت او مشروعيت لازم براي چنين اقدامي نداشته است. علاوه بر اين فقدان يك توافق استرداد مجرمين ميان امريكا و ليبي باعث شده است تا اين اقدام دولت دبيبه مورد سوال واقع شود. برخي فعالان حقوق بشري ليبي هم نسبت به سرنوشت اين فرد پس از استرداد به امريكا اظهار نگراني كرده‌اند. واكنش‌ها به اين اقدام باعث شد تا دولت دبيبه، نسبت به استرداد عبدالله السنوسي، رييس اداره اطلاعات ارتش ليبي در دوران قذافي به امريكا خودداري كند. السنوسي كه سال ۲۰۱۱ در موريتاني بازداشت شده‌بود، از سوي امريكا، فرانسه و ديوان كيفري بين‌المللي تحت تعقيب است. السنوسي علاوه بر اتهام طراحي عمليات تروريستي بمب‌گذاري لاكربي، متهم به جنايت عليه بشريت به دليل كشتار و سركوب گسترده شهروندان ليبي در دوران قذافي است.
بررسي فعاليت‌هاي گروه پيمانكار نظامي واگنر
از ديگر انگيزه‌هايي كه رسانه‌ها براي سفر برنز به ليبي برشمرده‌اند، بررسي وضعيت فعاليت گروه پيمانكار نظامي روس واگنر در ليبي است. گروه پيمانكار نظامي واگنر روسيه مدت‌ها است كه در ليبي فعاليت مي‌كند و عمدتا از گروه شبه نظامي ارتش ملي ليبي، به رهبري خليفه حفتر و متحدان او حمايت كرده است. پايگاه خبري المانيتور، نوشته است كه به نظر مي‌رسد بررسي فعاليت‌هاي اين گروه در ليبي يكي از انگيزه‌هاي ويليام برنز براي سفر به ليبي و ملاقات‌هايش با خليفه حفتر و عبدالحميد دبيبه باشد. گروه پيمانكار نظامي واگنر در حال حاضر به شكل گسترده‌اي در حمايت از عمليات نظامي روسيه در اوكراين وارد نبرد شده است، اما فعاليت‌هاي اين گروه فقط به اوكراين منحصر نمي‌شود.
پايگاه خبري پوليتيكو نوشته است كه براساس مكاتبات ديپلماتيك امريكا كه دراختيار اين رسانه قرار گرفته است مقام‌هاي امريكايي در حال جمع‌آوري اطلاعات درخصوص فعاليت‌هاي گروه واگنر در كشورهاي مختلف ازجمله جمهوري آفريقاي مركزي، مالي و صربستان هستند. براساس اين اطلاعات گروه واگنر در چنين كشورهايي علاوه بر مبارزه با احساسات ضد روس و ضد پوتين، از منافع دولتي در معادن با استفاده از سلاح‌ها و نيروهاي خود دفاع مي‌كنند. يكي از اصلي‌ترين محل‌هاي ماموريت واگنر، ليبي است. مالك گروه واگنر، يوگني پريگوژين از نزديكان ولاديمير پوتين و اليگارش روس است كه در چندين كشور مختلف جهان با دولت‌هاي مختلف در پروژه‌هاي سياسي و نظامي همكاري مي‌كند. دولت ايالات‌متحده مدت مديدي است فعاليت‌هاي اين گروه را در كشورهاي مختلف دنبال مي‌كند، به خصوص در كشوري مانند سوريه كه نيروهاي نظامي امريكايي هم در آن مستقر هستند.
به گزارش پوليتيكو، اظهارنظرهاي اخير از سوي مقام‌هاي امريكايي نشان مي‌دهد كه تا چه حد مقام‌هاي اين كشور نسبت به وابستگي دولت روسيه به گروه واگنر و توانايي‌هايش براي شكل دادن به تحولات در كشورهايي كه دولت امريكا در آن منافع تجاري يا روابط ديپلماتيك دارد، حساس شده‌اند. براساس مداركي كه دراختيار پوليتيكو قرار گرفته است، دولت امريكا از نزديك تحركات ميداني واگنر را در جمهوري آفريقاي مركزي و صربستان دنبال مي‌كند و ارزيابي مي‌كند كه اين گروه تا چه اندازه تهديدي براي مقام‌ها و نيروهاي محلي اين كشورها محسوب مي‌شود. هر چند واگنر سال‌هاست كه در هر دو كشور حضور دارد، اما اين مدارك نشان‌دهنده رويكرد جديد دولت بايدن در تحليل عملكرد اين گروه شبه‌نظامي در كشورهايي است كه دچار وضعيت نامناسب سياسي هستند.
بي‌صبري دولت‌هاي غربي
روزنامه گاردين در گزارشي نوشته است كه دولت‌هاي غربي نسبت به بي‌ميلي سياستمداران ليبيايي براي برگزاري انتخابات و تشكيل يك حكومت باثبات و واحد در اين كشور، نگران هستند. هفته گذشته، گروه‌هاي رقيب در ليبي، در كنفرانسي كه در مصر برگزار كردند، بار ديگر از رسيدن به يك توافق براي برگزاري انتخابات در اين كشور باز ماندند. روز گذشته فرستادگان ويژه كشورهاي فرانسه، آلمان، ايتاليا، بريتانيا و امريكا در واشنگتن گرد‌هم آمدند تا گام‌هاي بعدي غرب در مواجهه با شرايط ليبي و بي‌ميلي سياستمداران براي حل و فصل اختلافات را بررسي كنند. يك ديپلمات غربي به گاردين گفته است: «تلاش‌هاي جدي براي ميانجي‌گري در جريان است، اما صفت اصلي بسياري از سياستمداران در ليبي اين است كه ظاهرا حاضر هستند در حرف‌هاي‌شان از برگزاري انتخابات حمايت كنند، اما در عمل هر كاري مي‌كنند تا جلوي به نتيجه رسيدن آن را بگيرند و جيب‌هاي‌شان را
پر كنند.» اين مقام غربي درمورد جلسه واشنگتن گفته است: «ما مجبوريم كه اميد به اين سياستمداران براي توافق درمورد انتخابات را كنار بگذاريم و به جاي آن دنبال راهي براي دور زدن‌شان باشيم.»
براساس گزارش گاردين، جلسه روز جمعه كه به ابتكار ريچارد نورلند، نماينده ويژه امريكا در امور ليبي برگزار شد، با هدف بررسي چگونگي برگزاري انتخابات و احتمال تعيين يك ضرب‌الاجل براي تشكيل يك نهاد ملي در ليبي براي برگزاري اين انتخابات برگزار شد. دولت‌هاي موقت غيرانتخابي بيش از يك دهه است كه ليبي را اداره مي‌كنند و دو بار تلاش براي برگزاري انتخابات در سال‌هاي ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ با شكست مواجه شده است. سال گذشته سياستمداران ليبي به دليل اختلاف‌نظر درمورد نحوه تعيين صلاحيت نامزدها نتوانستند براي برگزاري انتخابات به توافق برسند.