روسيه در خليج فارس به دنبال چيست؟
محمد مهدي مظاهري
كشورهاي ثروتمند شوراي همكاري خليج فارس از جمله عربستان سعودي و امارات متحده عربي تا حد زيادي سكوت اختيار كردند و حتي امارات متحده عربي به همراه چين و هند در راي‌گيري شوراي امنيت، به قطعنامه امريكا كه خواستار خروج نيروهاي روسيه از اوكراين شده بود، راي ممتنع دادند. چنين جهت‌گيري‌اي نشان داد انرژي، پول و امنيت، به فاكتورهايي مهم در روابط روسيه و كشورهاي عرب حاشيه خليج فارس تبديل شده‌اند و روابط اقتصادي اين كشورها با مسكو در حال گسترش به روابط امنيتي- نظامي نيز هست. از سمت روسيه نيز، رويارويي با امريكا و تشديد رقابت‌ها و اختلافات ژئوپليتيك، نقش مهمي در افزايش توجه مسكو به خليج‌فارس نيز دارد. هدف روسيه كاهش حضور و نفوذ امريكا در مناطق مختلف از جمله خليج فارس و ايجاد ائتلاف‌هاي نظامي جديد با كشورهاي اين منطقه است. بر‌اين اساس، منافع و اهداف كليدي را كه سبب اشتياق روسيه براي نقش‌آفريني در منطقه خليج فارس مي‌شوند، مي‌توان در سه زمينه شناسايي كرد: منافع اقتصادي، امنيتي و نظامي.
منافع اقتصادي
از منظر اقتصادي، منطقه خليج فارس از اهميت اقتصادي و ژئوپليتيك ويژه‌اي برخوردار است كه اين منطقه را براي كشورهاي بزرگ، به ويژه روسيه كه به دنبال حفظ ثبات قيمت نفت است، واجد اهميت مي‌كند. اين منطقه همچنين بازار مناسبي براي محصولات صنعتي و نظامي روسيه و جذب سرمايه‌گذاري در اين كشور محسوب مي‌شود. كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس نيز به دليل كاهش مشاركت و تعهدات ايالات متحده در منطقه، به ايجاد روابط با ساير قدرت‌هاي بزرگ مانند روسيه و چين علاقه‌مند شده‌اند. بر اين اساس، بخش انرژي يكي از حوزه‌هاي كليدي است كه منافع اعراب و روسيه در آن به هم نزديك مي‌شود.با وجود رقابت ظاهري روسيه و شوراي همكاري خليج فارس در زمينه نفت و گاز، فضاي كافي براي همكاري و هماهنگي بين آنها براي حفظ تعادل در بازارهاي جهاني وجود دارد به نحوي كه منجر به كاهش قابل توجه قيمت‌ها نشود.
منبع مهم سرمايه‌گذاري
روسيه كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس را يكي از مهم‌ترين منابع سرمايه‌گذاري در اقتصاد خود مي‌داند. اين سرمايه‌گذاري‌ها در انواع شركت‌هاي تجاري، كشاورزي و زيرساخت‌ها انجام مي‌شوند. از سال 2014 تاكنون، قطر با سرمايه‌گذاري 13 ميليارد دلاري رتبه نخست همكاري با روسيه را داشته است. حجم سرمايه‌گذاري عربستان سعودي در روسيه نيز به بيش از 2.5 (دو و نيم) ميليارد دلار رسيده و امارات و كويت نيز هر كدام كمتر از يك ميليارد دلار در اين كشور سرمايه‌گذاري كرده‌اند.رويكرد روسيه نسبت به كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس از يك عامل تعيين‌كننده اقتصادي به منظور تقويت موقعيت روسيه در اقتصاد جهاني از طريق بازار خليج فارس نشات مي‌گيرد و گسترش روابط با كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس يك ركن اساسي در سياست خارجي روسيه است.
موازنه‌سازي امنيتي
در حوزه نظامي- امنيتي نيز روسيه از سال‌ها قبل به دليل تشديد تحولات امنيتي و نظامي در منطقه غرب آسيا به ويژه از زمان حمله امريكا به افغانستان و عراق، روابط خود را با كشورهاي اين منطقه افزايش داد. در سال‌هاي اخير نيز به ويژه از آنجا كه امريكا بخشي از توجه خود را معطوف به مهار چين ساخته، روسيه مي‌كوشد خلأ قدرت نظامي برتر در غرب آسيا و خليج فارس را پر كند. البته با توجه به تمايل جمهوري اسلامي ايران براي كاهش حضور نظامي امريكا و قدرت‌هاي غربي در خليج فارس، روسيه اين فرصت را مغتنم شمرده و مي‌كوشد از طريق همكاري با ايران، به عنوان قدرت برتر منطقه‌اي نيز به خليج‌فارس نزديك شود؛ هرچند اين كشور فرصت‌هاي خود را محدود به همكاري با ايران نكرده و در هر جا لازم باشد، با رقباي منطقه‌اي ايران نيز وارد معامله و مذاكره مي‌شود.پوتين در اين سال‌ها، از كارت‌هاي برنده روسيه براي احياي نقش خود در خليج فارس، در زمينه‌هاي مختلف و به ويژه بازار تسليحات استفاده كرده است.
معاملات تسليحاتي
روسيه پس از ايالات متحده، دومين صادركننده اصلي تسليحات در جهان است. اين كشور 18 درصد از كل حجم واردات تسليحات توسط كشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا را به خود اختصاص داده و در سال‌هاي اخير، به منظور بازگرداندن نفوذ خود در منطقه، فروش تسليحات به كشورهاي حوزه خليج فارس را گسترش داده است. براي كشورهاي اين منطقه نيز، دستيابي به تسليحات روسيه جذابيت دارد؛ چرا كه اين امر به آنها اجازه مي‌دهد منابع تامين تسليحات خود را متنوع كنند و در نتيجه كمتر به تامين‌كنندگان غربي تسليحات وابسته شوند. اين گرايش، روسيه را قادر مي‌سازد تا با ساير تامين‌كنندگان تسليحات معتبر مانند ايالات متحده و فرانسه رقابت كند.در اين شرايط، روسيه تلاش‌هاي بي‌وقفه‌اي براي ورود به بازار تسليحات در منطقه غرب آسيا به ويژه منطقه خليج فارس انجام مي‌دهد. عربستان سعودي يك شريك بالقوه در توسعه همكاري در صنايع دفاعي و تامين تسليحات از روسيه است. امارات متحده عربي نيز مشتري اصلي تسليحات روسي در منطقه خليج فارس است. در فوريه ۲۰۲۱ نيز روسيه نمايشگاهي نظامي در ابوظبي برگزار كرد كه در آن ۴۰۰ مدل از انواع محصولات نظامي خود را عرضه كرد. در حاشيه همين نمايشگاه، قراردادهايي براي فروش ۱۰۰ بالگرد و ۱۰۰ پهپاد به امارات امضا شد. انجام توافقاتي براي فروش جنگنده‌هاي سوخو 35 به جمهوري اسلامي ايران نيز جنجالي‌ترين معامله نظامي روسيه با كشورهاي حوزه خليج‌فارس محسوب مي‌شود.در مجموع مي‌توان گفت تمايل روسيه براي حضور و نقش‌آفريني موثر در خليج فارس در ابعاد و زمينه‌هاي مختلف، به منظور كاستن از تبعات جنگ در اوكراين و در چارچوب ديدگاه گسترده‌تر اين كشور براي افزايش شبكه منافع و روابط خود در حوزه‌هاي ژئوپليتيك اثرگذار، رقابت با امريكا و كشورهاي غربي و ايجاد يك توازن قدرت بين‌المللي قابل تفسير است.
منبع :شوراي راهبردي سياست خارجي