نگاهي به تبعات راي غيرالزام‌آور پارلمان اروپا درباره سپاه پاسداران انقلاب اسلامي
آيا اروپا رابطه با ايران را
به نقطه بازگشت ناپذير مي‌رساند؟
گروه ديپلماسي
پارلمان اروپا با تصويب يك قطعنامه خواستار قرار گرفتن نام سپاه پاسداران ايران در فهرست تروريستي اتحاديه اروپا شد. همزمان خبرگزاري رويترز به نقل از دو منبع مطلع اعلام كرد كه اتحاديه اروپا در روز دوشنبه جاري، 37 تحريم را عليه اشخاص و نهادهاي ايراني اعمال خواهند كرد اما سپاه پاسداران بخشي از اين تحريم‌ها نخواهد بود.
پارلمان اروپا به تعليق مذاكرات براي احياي برجام ميان ايران و 1+4 و ايالات متحده راي منفي داد.
حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه در تماس تلفني با جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا اقدام پارلمان اروپا در اتهام تروريستي خواندن سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را نوعي شليك به پاي خود اروپا دانست. بورل نيز در اين تماس تلفني اذعان كرد كه در پيش‌نويس پارلمان اروپا احساسات و نگراني غالب است و اگرچه پارلمان اروپا يك نهاد كاملا مستقل است اما اين قطعنامه فاقد ظرفيت اجرايي است.
جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در تماس با آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا درباره ايران گفت‌وگو كرد.
شنيده‌ها حاكي از آن است كه رابرت مالي، نماينده دولت امريكا در پرونده ايران با سعيد ايرواني، سفير و نماينده ايران در سازمان ملل ديدار كرده است. در حالي كه سخنگوي وزارت خارجه امريكا اين خبر را تكذيب نكرده دفتر نمايندگي ايران مي‌گويد هيچ مذاكره‌اي با مقام‌هاي امريكايي صورت نگرفته است.
تمام اين تحولات در 72 ساعت اخير پيرامون ابعاد متفاوت پرونده ايران صورت گرفته و به سختي مي‌توان از عدم تاثيرگذاري و تاثيرپذيري آنها بر هم سخن گفت. هرچندكه راي پارلمان اروپا درباره درخواست از شوراي اروپا براي قراردادن نام سپاه در ليست گروه‌هاي تروريستي داراي معناي سياسي و امنيتي قابل توجه و تبعات اجتناب ناپذير بر رابطه دو جانبه ايران و غرب است اما همزمان راي منفي كه به تعليق مذاكرات احياي برجام داده شد نشان مي‌دهد كه اروپايي‌ها در اين مقطع خواهان گسستن همه پيوندهاي ديپلماتيك با ايران و ورود به عصر تنش شديدتر نيستند. همزمان در درز اخبار جسته و گريخته پيرامون گفت‌وگوي سياسي ميان رابرت مالي و سعيد ايرواني در نيويورك نيز پيام‌هايي غيرقابل انكار نهفته است.
در پارلمان اروپا چه گذشت؟
آنچه روز پنجشنبه در پارلمان اروپا رخ داد به زبان ساده به شرح زير است.
۱. پارلمان اروپا امروز پنجشنبه، ۲۹دي، در قطع‌نامه‌اي از اعضاي اتحاديه اروپا خواست با افزايش حمايت از معترضان در ايران، سپاه پاسداران و تمامي نيروهاي وابسته‌اش - شامل بسيج و سپاه قدس- را در فهرست سازمان‌هاي تروريستي اين اتحاديه بگنجاند. آنها همچنين در اين سند خواسته‌اند كه هرگونه رابطه مالي و اقتصادي با شركت‌هاي سپاه يا افراد وابسته به اين نهاد قطع شود.
۲. در اين قطعنامه از اتحاديه اروپا خواسته شده برخي مقامات را «از جمله ابراهيم رييسي، دادستان كل كشور و ۲۲۷ نماينده مجلسي كه اعدام‌ها را تشويق كرده بودند» تحريم كند. بنياد مستضعفان و بنياد شهيد و امور جانبازان دو نهادي هستند كه در قطعنامه پارلمان اروپا نام‌شان به عنوان نمونه‌هايي از نهادهايي كه بايد تحريم شوند، درج شده است.
۳. مقام‌هاي اروپايي همچنين از مقام‌هاي ايراني خواسته‌اند به آنچه نقض حقوق بشر خوانده‌اند، پايان دهند.
4. نمايندگان پارلمان اروپا همچنين از اقدام شوراي حقوق بشر سازمان ملل براي تشكيل يك گروه ويژه حقيقت‌يابي در ارتباط با آنچه سطح سركوب معترضان در ايران خوانده‌اند، استقبال كرده‌اند و از جمهوري اسلامي ايران خواسته‌اند كه با اين شورا همكاري كند.
5. به زبان ساده؛ اتحاديه اروپا امروز در گزارش سالانه سياست‌خارجي‌اش بندي را گنجاند كه در آن از اتحاديه اروپا مي‌خواهد سپاه را در فهرست تروريستي اتحاديه جا دهد. كل اين گزارش روز پنجشنبه به تصويب پارلمان رسيد و دوشنبه هفته آينده، شوراي اروپا تصميم مي‌گيرد كه آيا به توصيه‌هاي پارلمان اروپا در اين گزارش گوش فرا دهد يا نه.
برخي منابع اروپايي به رويترز گفته‌اند كه قرار گرفتن نام سپاه در ليست گروه‌هاي تروريستي در اين مقطع در دستور كار شوراي اروپا قرار ندارد. لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استريت‌ژورنال نيز در صفحه رسمي خود در توييتر به نقل از يك مقام ارشد اتحاديه اروپا نوشت كه قرارگيري نام اتحاديه اروپا در ليست گروه‌هاي تروريستي «ايده خوبي نيست چراكه از پيشروي در باقي مسائل جلوگيري مي‌كند».
توبياس بيلستروم، وزير امور خارجه سوئد نيز در گفت‌وگوي تلفني روز گذشته با حسين اميرعبداللهيان در خصوص قطعنامه اخير پارلمان اروپا عليه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي تاكيد كرد كه اين قطعنامه غيرالزام‌آور است. او همچنين بر اهتمام كشورش در دوره رياست بر اتحاديه اروپا براي گسترش گفت‌وگو‌ها ميان اتحاديه اروپا و ايران تاكيد كرد.
واكنش ايران چه بود؟
در حالي كه نشست شوراي اروپا روز دوشنبه جاري برگزار خواهد شد، جمهوري اسلامي ايران هشدار به بروكسل درباره تعجيل در تخريب رابطه دو جانبه را آغاز كرده است. حسين اميرعبداللهيان در گفت‌وگو با جوزپ بورل ضمن انتقاد شديد نسبت به رويكرد احساسي پارلمان اروپا، آن را رفتار نسنجيده و نادرست دانسته و گفت: متاسفانه ما شاهد صدور پيش‌نويس يك قطعنامه احساسي، تند و غير حرفهاي از سوي پارلمان اروپا بوديم كه در تعارض با عقلانيت سياسي و مدنيت است. ما بارها گفته‌ايم كه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي يك نهاد رسمي و حاكميتي است كه نقش مهم و حياتي در تامين امنيت ملي ايران و امنيت منطقه، به خصوص در مبارزه با تروريسم داشته و دارد. اقدام پارلمان اروپا در اتهام تروريستي خواندن اين نهاد امنيت‌آفرين، به نوعي شليك به پاي خود اروپاست.
اميرعبداللهيان با اشاره به واكنش قانوني و قوي مجلس شوراي اسلامي ايران، به پارلمان اروپايي هشدار داد كه به تبعات منفي اين رفتار احساسي خود بر اروپا بينديشند و بر مسير ديپلماسي، تعامل سازنده و عقلانيت تمركز كنند. او افزود: ضرورت دارد در دنياي ديپلماسي به امنيت متقابل احترام گذاشت و به جاي پيروي از زبان تهديد و اقدامات غيردوستانه، افزايش اعتماد متقابل در دستور كار قرار گيرد.
ناصر كنعاني، سخنگوي وزارت خارجه نيز در توييتي در واكنش به اقدام پارلمان اروپا در قرار دادن سپاه در ليست گروه‌هاي تروريستي نوشت: «رژيم آپارتايد اسراييل بزرگ‌ترين هويت تروريستي سازمان‌يافته جهان، رژيم انگليس بنيانگذار و رژيم امريكا بزرگ‌ترين حامي آن است. علت خشم «كلوپ جهاني تروريست‌ها» از سپاه روشن است؛ «سپاه بزرگ‌ترين نهاد ضدتروريسم جهان» است.»
حمايت امريكا از اقدام پارلمان اروپا
پس از اقدام پارلمان اروپا در تصويب طرح رسمي درخواست از شوراي اروپا براي قراردادن نام سپاه در ليست گروه‌هاي به اصطلاح تروريستي امريكا، دولت ايالات متحده هم از اين اقدام حمايت كرد. ند پرايس، سخنگوي وزارت امورخارجه امريكا در نشست خبري هفتگي خود در پاسخ به سوالي درباره اين درخواست پارلمان اروپا از اتحاديه اروپا با تكرار اين ادعاي خصمانه كه ايران حامي تروريسم است مدعي شد: ايالات متحده مايل نيست موضوعي را به ساير كشورها تجويز كند؛ چراكه هر كشور يا گروهي از كشورها اختيارات، شواهد و معيارهاي خود را دارند. آنچه ايالات متحده با شركاي اروپايي خود توافق دارد، به رسميت شناختن اين است كه ايران حامي اصلي تروريسم در جهان است. هيچ اختلافي بين ايالات متحده و متحدان اروپايي ما در اين مورد وجود ندارد. ما همچنين در مورد نياز به همكاري براي مقابله با تهديداتي كه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در گذشته، به‌ويژه در سال‌هاي اخير ايجاد كرده است، هوشيار هستيم بنابراين ما متعهد به ادامه همكاري با اتحاديه اروپا و ساير متحدان و شركا در اين چالش هستيم.
پرايس در پاسخ به سوالي درباره اظهارات يكي از نمايندگان مجلس ايران به اقدامات ضد ايراني اروپا و اينكه «اگر اتحاديه اروپا سپاه را تروريستي اعلام كند، ايران نيز تروييكاي اروپايي را تروريست اعلام خواهد كرد» مدعي شد: واشنگتن به اين تهديدات پاسخ نمي‌دهد، آنها را محكوم مي‌كند. ما به تهديد عليه شهروندان امريكا و شركاي خود پاسخ مي‌دهيم. كشورهاي سراسر جهان، از جمله ايران به خوبي مي‌دانند كه ما چنين تهديدي را جدي مي‌گيريم و آماده‌ايم كه در صورت نياز به آن قاطعانه پاسخ دهيم.
تلاش براي نجات برجام از دل بحران
راي منفي پارلمان اروپا به تعليق مذاكرات برجام نشان داد كه به‌رغم سخت و شايد هم غيرممكن شدن احياي برجام اما ترجيح طرف غربي به شمول امريكا و اروپا اين است كه فعلا به دردسرهاي موجود از جمله جنگ اوكراين اضافه نكنند. تلاش‌هاي جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا چه در گفت‌وگوي تلفني با وزير خارجه ايران و چه در تماس مشابه با آنتوني بلينكن، همتاي امريكايي اميرعبداللهيان نشان از همين رويكرد در اروپا دارد. علاوه بر بورل، آنتونيو گوترش دبيركل سازمان ملل متحد هم به گفته سخنگوي او در اين سازمان خواهان بازگشت تمام طرف‌ها به توافق هسته‌اي است. سخنگوي گوترش در اين باره گفت: دبيركل همچنان بر اين باور است كه برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) يكي از دستاوردهاي ديپلماتيك مهم سال‌هاي اخير است و مي‌خواهد اطمينان يابد كه طرفين به‌طور كامل به اين توافق باز خواهند گشت. درخصوص توافق هسته‌اي نيز بايد بگويم كه ما به وضوح اعلام كرده‌ايم كه تا حد امكان مي‌خواهيم در بسياري از نقاط جهان از طريق مذاكرات به خلع سلاح هسته‌اي صلح‌آميز دست يابيم و از اين نظر، برنامه جامع اقدام مشترك دستاورد مهمي است كه به تحقق آن در بخشي بسيار پرتنش از جهان كمك كرده است.
به گزارش «اعتماد» به نظر مي‌رسد كه اگر خبر ديدار رابرت مالي با سعيد ايرواني در نيويورك را تا حدي قبل توجه بدانيم سياست واشنگتن نيز هر چند در ملأعام محور اصلي آن را توجه به مسائل حقوق بشري در ايران و حمايت ادعايي تهران از مسكو در جنگ اوكراين مي‌داند اما در پشت پرده بر حفظ فضا براي احياي برجام متمركز باشد. نكته‌اي كه حسين امير عبداللهيان نيز در گفت‌وگوي اخير با يك رسانه تركي به آن اشاره كرده بود. امير عبداللهيان در پاسخ به سوالي درباره به درازا كشيده شدن مذاكرات رفع تحريم‌ها گفت: ما تاكنون چند مرحله تا گام‌هاي پاياني توافق نزديك شديم. از يك طرف امريكايي‌ها به ما پيام مي‌دادند كه آماده برداشتن گام‌هاي نهايي توافق هستيم، از طرف ديگر به تظاهرات‌كنندگان در ايران پيام مي‌دادند كه اولويت براي ما برجام نيست، بلكه وضعيت داخلي در ايران است. من همان موقع اعلام كردم امريكا بايد نسبت خودش را با پيام‌هايي كه از كانال رسمي به ما مي‌دهد و حرفهاي متعارضي كه در رسانه بيان مي‌كند، مشخص كند. اكنون ما در نقطه‌اي قرار داريم كه امريكايي‌ها از مجراي ديپلماتيك همچنان از ضرورت رسيدن به توافق صحبت مي‌كنند و ما براي رسيدن به نقطه پاياني توافق بدون پيش‌شرط آمادگي داريم تا در چارچوب گفت‌وگوهايي كه در گذشته انجام شده گام نهايي برداشته شود اما بدون پيش‌شرط و با يك نگاه واقع‌بينانه و با رعايت حقوق و منافع ملي ايران. ما به مسير ديپلماسي پايبنديم و معتقديم كه مذاكره براي مذاكره مفيد نيست اما مذاكره براي اينكه تمام طرف‌ها به نتيجه مطلوب برسند، مي‌تواند مفيد باشد.
هرچند كه به نظر مي‌رسد تمركز پيام‌هاي رد و بدل شده و شايد هم ديدارهاي صورت گرفته ميان مقام‌هاي ايراني و امريكايي بيشتر بر محور آزادي زندانيان دو تابعيتي و اموال بلوكه شده ايران در كره جنوبي متمركز باشد اما به گواه كارشناسان پيشرفت در اين پرونده مي‌تواند به خارج شدن ايران و امريكا از بن‌بست گرفتار شده موجود كمك كند.