مروري بر جشنواره تجسمي فجر از آغاز تا امروز
راه‌هاي نپيموده تا يك رويداد ايده‌آل
چرا اين جشنواره با همه تلاش‌‌ها
نتوانست جمع بزرگي از هنرمندان مستقل را با خود همراه كند؟
مريم آموسا
باتوجه به همه اما و اگرها و تعطيلي گالري‌ها و بيشتر فضاهاي فرهنگي و هنري در يك بازه زماني چهار ماهه و عدم استقبال قريب به اتفاق بيشتر هنرمندان تجسمي از رويدادهاي دولتي، برخي احتمال مي‌دادند جشنواره تجسمي فجر در اين دوره برگزار نشود؛ اما چهاردهم آبان‌ماه بالاخره فراخوان اين دوره جشنواره منتشر شد و در اين فراخوان به شركت‌كنندگان تا 29 آذر ماه فرصت شركت و ثبت‌نام در اين رويداد را دادند. با توجه به رويدادهاي ماه‌هاي اخير و برخي تعطيلات پي در پي، زمانبندي جشنواره نيز با تغييراتي همراه شد و هنرمندان تا 26 دي‌ماه فرصت داشتند تا اصل آثارشان را براي شركت در پانزدهمين جشنواره تجسمي فجر كه با موضوع آزاد و با رويكرد هنر خلاق، وحدت‌بخش، اميدآفرين، هويت‌مند در قالب «هنر متعالي براي مردم» ارسال كنند. جشنواره‌اي كه از پيش انتشار فراخوانش با حاشيه‌هاي بسيار همراه بوده و همچنان حواشي آن ادامه خواهد داشت؛ اما محمود سالار، معاون امور هنري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي نظري خلاف اين دارد. او در بازديدي كه از دبيرخانه جشنواره داشت، عنوان كرد كه جشنواره امسال با جشنواره‌هاي سال‌هاي گذشته متفاوت است و گفت: «از آغاز انقلاب جشنواره‌هاي فجر همواره حاشيه‌هايي را به همراه داشته‌اند و گاهي برخي بر طبل تحريم كوبيده‌اند اما امسال، سال متفاوتي است و من كار شما را يك جهاد مي‌دانم. نگاه ما اين است كه جشنواره فجر آبروي جمهوري اسلامي و ميراث ارزنده‌اي است كه شهدا به دست ما سپرده‌اند.اميدوارم بتوانيم از اين ميراث به خوبي محافظت كنيم.» آنچه اكنون اشاره به آن ضروري به نظر مي‌رسد، عملكرد گزينشي برگزاركنندگان جشنواره تجسمي فجر است. بعضي از رسانه‌ها به نشست رسانه‌اي اين رويداد دعوت نشدند و از حضور در آن بازماندند. از جمله روزنامه «اعتماد» كه پيش‌تر گزارشي در ارتباط با جشنواره پيشِ رو منتشر كرده و در آن نظرات هنرمندان انعكاس داده بود كه موافق برگزاري جشنواره در شرايط كنوني نبودند. اگرچه جشنواره بر خلاف نظر هنرمندان حركت كرد اما انگار بازتاب نظرات آنها چندان به مذاق برگزاركنندگان خوش نيامد. حالا با توجه به انتشار و رونمايي پوستر پانزدهمين جشنواره تجسمي فجر و برگزاري نشست خبري اين رويداد، نگاهي اجمالي كرده‌ايم به چگونگي شكل‌گيري و روند برگزاري اين رويداد در چهارده دوره‌اي كه گذشت. پس از پيروزي انقلاب در گذر زمان جشنواره‌هاي فيلم، تئاتر و موسيقي شكل گرفتند؛ اما به اعتباري سال‌ها جشنواره تجسمي جوان‌ترين جشنواره فجر بود. غلامعلي طاهري كه در سال 1364 به رياست موزه هنرهاي معاصر منصوب شد، پس از آنكه به وضعيت موزه در آن دوره تاريخي سر و سامان داد، پيشنهاد برگزاري بينال نقاشي تهران و جشنواره تجسمي فجر را مطرح كرد، اما اين طرح او در همان ابتداي كار با مخالفت حاج سيد جوادي، معاونت هنري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مواجه شد. پيامد اين مخالفت، تنها برگزار نشدن جشنواره در آن دوره نبود، بلكه غلامعلي طاهري در واكنش به آن از سمت مديريت موزه هنرهاي معاصر استعفا داد. او بعدها اين طرح‌ها را در سال 1369 پس از راه‌اندازي انجمن هنرهاي تجسمي دنبال كرد و با پيگيري‌هاي انجمن بالاخره در دهه 70 بينال نقاشي تهران كه پيش از انقلاب برگزاري آن كليد خورده بود، دوباره آغاز به كار كرد؛ اما تا راه‌اندازي نخستين دوره جشنواره تجسمي فجر هنوز روزها و ماه‌ها و سال‌ها مانده بود. بالاخره با آغاز به كار دوباره غلامعلي طاهري در سال 1386 به عنوان مشاور ارشد در معاونت هنري و موزه هنرهاي معاصر در دوره ايماني خوشخو، طاهري پيشنهاد برگزاري جشنواره تجسمي را مطرح كرد و اين رويداد با حمايت محمود شالويي كليد خورد. آيين‌نامه جشنواره تجسمي فجر توسط غلامعلي طاهري و مصطفي گودرزي و ابراهيم حقيقي كه بعدها خود سكان دبيري جشنواره را برعهده گرفت، تدوين شد و جشنواره تجسمي فجر با هدف ارتقاي سطح كيفي هنر معاصر ايران، كشف و معرفي استعدادهاي جوان و دستيابي به هنر معاصر ايران در قالب و محتواي هنر انقلابي شكل گرفت و به نوعي جشنواره تجسمي فجر فعاليتش را با هدف نمايش آثار برگزيده در رشته‌هاي متنوع تجسمي آغاز كرد و بنا شد در آيين اختتاميه اين رويداد نشان عالي هنرهاي تجسمي به پيشكسوتان و افراد تاثيرگذار اين عرصه اهدا شود و طوباي زرين جشنواره نيز سهم هنرمنداني شود كه در اين رويداد به اعتبار راي داوران برگزيده مي‌شوند.
با دايمي شدن دبيرخانه جشنواره و شكل‌گيري شوراي سياستگذاري جشنواره تجسمي فجر روند برگزاري اين رويداد در دوره‌هاي بعد تسهيل شد؛ اما برگزاري اين جشنواره كه به تعبير مديران كل و دبيران آن، جشنواره جشنواره‌هاست، در نگاه كلان موجب شد تا بينال‌هاي هنري در سايه اين رويداد بمانند و در مقاطع طولاني، برگزاري اين رويدادها متوقف شود كه مي‌توانستند محل انعكاس آثار و ايده‌هاي بسياري از هنرمنداني باشد كه فرصت ديده شدن نيافته بودند.
به هر حال جشنواره تجسمي فجر در پانزدهمين سكوي برگزاري خود ايستاده و برگزاري آن متوقف نشده است؛ اما بايد پذيرفت كه اين رويداد با همه حمايتي كه از آن مي‌شود، نتوانسته است جمع بزرگي از هنرمندان مستقل را با خود همراه كند و حتي نمايش آثار برخي چهره‌هاي پيشكسوت در دوره‌هاي پيشين نيز نتوانسته عاملي شود تا جمع بزرگ هنرمندان حوزه تجسمي بخواهند با برگزاري اين رويداد احساس همدلي كنند. البته مسلم است كه عوامل متعدد اجتماعي و نگاه سليقه‌اي برگزاركنندگان اين جشنواره نيز به اين فاصله‌گيري بخشي از هنرمندان دامن زده است.
برخي هم به اين رويداد از اين منظر انتقاد مي‌كنند كه در يك مقطع زماني مشخص برگزار مي‌شود و چند نفري هم در آن جايزه مي‌گيرند و تمام؛ يعني دستاورد ديگري براي آن متصور نيستند.
بايد ديد برگزاركنندگان اين رويداد كه در هر شرايطي تلاش كردند چراغ آن را روشن نگه دارند، آيا در دوره‌هاي آتي قصد دارند تغييري در روند برگزاري آن ايجاد كنند؟ آيا به نظرات منتقدان اين رويداد اعتنا مي‌شود؟ يا اينكه نه، جشنواره تجسمي را هم بايد در رديف رويدادهايي قرار داد كه دغدغه آنها بيش از كيفيت، بقا و ادامه دادن به روند برگزاري به همان سياق گذشته است.
هر چند كه در آيين اختتاميه چهاردهمين دوره جشنواره تجسمي فجر سيد عباس ميرهاشمي مطرح كرده بود كه قصد دارند تغييري در شيوه برگزاري اين رويداد اعمال كنند، اما نگاهي به وضعيت جشنواره در دوره جاري نشان مي‌دهد كه اين امر در اين دوره محقق نشده است.
پيش‌تر برگزاركنندگان اين رويداد، بارها مطرح كرده بودند كه جشنواره هنرهاي تجسمي توانسته اين هنر را به ميان مردم ببرد و آنها را به گالري‌ها بكشاند؛ بايد صبر كرد و منتظر ماند و ديد كه آيا جشنواره امسال مي‌تواند حدي از اين ادعاي بزرگ را عملي كند؟
به هر حال جشنواره تجسمي فجر در پانزدهمين سكوي برگزاري خود ايستاده و برگزاري آن متوقف نشده است؛ اما بايد پذيرفت كه اين رويداد با همه حمايتي كه از آن مي‌شود، نتوانسته جمع بزرگي از هنرمندان مستقل را با خود همراه كند و حتي نمايش آثار برخي چهره‌هاي پيشكسوت در دوره‌هاي پيشين نيز نتوانسته عاملي شود تا جمع بزرگ هنرمندان حوزه تجسمي بخواهند با برگزاري اين رويداد احساس همدلي كنند. البته مسلم است كه عوامل متعدد اجتماعي و نگاه سليقه‌اي برگزاركنندگان اين جشنواره نيز به اين فاصله‌گيري بخشي از هنرمندان دامن زده است.