قصه سياره ميمون‌ها
مرتضي ميرحسيني
پي‌ير بول فرانسوي در رمان «سياره ميمون‌ها» (1963) اين پرسش را در ذهن خواننده ايجاد مي‌كند كه اگر روزي روي زمين يا سياره‌اي شبيه به زمين، جاي انسان‌ها و ميمون‌ها تغيير كند، چه تغييرات ديگري به دنبالش روي مي‌دهد؟ به عبارت ديگر، اگر مدنيتي كه انسان‌ها در چند هزار سال گذشته شكل داده‌اند، فرو بپاشد و جوامع به عصر بدويت پيش از تاريخ برگردند و حتي انسان‌ها قدرت تكلم‌شان را هم از دست بدهند و همزمان ميمون‌ها تمدني شبيه به تمدن بشري بسازند و به همين جايي برسند كه ما اكنون رسيده‌ايم (يا اينكه همين تمدن موجود را از انسان‌ها بگيرند) آن وقت جهان چگونه جايي خواهد شد؟ پاسخ نويسنده رمان اين است كه آن دنياي فرضي، هرقدر هم به ظاهر عجيب و تخيلي باشد، تقريبا هيچ تفاوتي با دنيايي كه ما اكنون در آن زندگي مي‌كنيم و آن را مي‌شناسيم، ندارد. ميمون‌ها شهرهايي مناسب خودشان مي‌سازند، ابزارهايي براي بهبود زندگي اختراع مي‌كنند، در مسائل سياسي و به طمع كسب قدرت به جان هم مي‌افتند، گونه‌هاي ديگر را در آزمايشگاه‌ها حبس و روي آنان آزمايش مي‌كنند، در دفاع يا تخريب محيط زيست و در جنگ‌طلبي يا كوشش براي تحقق صلح پايدار به گروه‌هاي مختلف تقسيم مي‌شوند و خلاصه به همان راهي مي‌روند كه انسان‌ها رفته‌اند.
در فيلم «سياره ميمون‌ها» نيز كه سال 1968 در چنين روزي اكران شد، همين فكر بستر داستان قرار گرفت. در سياره‌اي كه در انتهاي فيلم معلوم مي‌شود همين زمين خودمان، اما در آينده‌اي دور است، با ميمون‌هاي متمدن و شهرنشين در مقابل انسان‌هاي بدوي ساكن جنگل مواجه مي‌شويم. ميمون‌ها شكارچي هستند و بر زمين حكومت مي‌كنند و انسان‌ها شكار هستند و براي بقا چاره‌اي جز فرار و زندگي پنهاني ندارند. انسان‌ها شكار مي‌شوند، به اسارت مي‌روند و در آزمايشگاه‌هايي كه ميمون‌هاي دانشمند اداره‌اش مي‌كنند سوژه مطالعه و تحقيق مي‌شوند. قهرمان ماجرا، جرج تيلور (با بازي چارلتون هستون) كه از سياره‌اي ديگر (از گذشته) به آنجا آمده است، ناخواسته و بي‌خبر از همه جا در اين كشمكش گرفتار مي‌شود و با كوشش براي فرار از شهر ميمون‌ها - كه اصلا كار آساني نيست - حوادث فيلم را شكل مي‌دهد و داستان را جلو مي‌برد. فيلم با بودجه‌اي نزديك به 6 ميليون دلار ساخته شد و بيشتر از 33 ميليون دلار فروخت. تماشاگران عادي سينما جذب آن شدند و بسياري از منتقدان و اهل فن نيز نقدها و يادداشت‌هايي در ستايش اين فيلم نوشتند. تقريبا همه معتقد بودند كه اين فيلم فراتر از چارچوب فيلم‌هاي علمي - تخيلي، از بهترين فيلم‌هاي آن سال است و كار سازندگانش كه از احتمالي به ظاهر ناممكن - يعني سيطره ميمون‌ها بر زمين و بازگشت انسان به بدويت - روايتي باورپذير و پركشش عرضه كرده‌اند، جاي تحسين دارد. راجر ايبرت به اين فيلم سه ستاره از چهار ستاره داد و در شيكاگو سان تايمز نوشت: «سياره ميمون‌ها» هم سرگرم‌كننده بود و هم با گنده‌گويي‌هاي فلسفي، داستانش را تباه نمي‌كرد. مجله امپاير نيز سال 2008 اين فيلم را كه در گونه خودش جزو كلاسيك‌ها محسوب مي‌شود، در فهرست پانصد فيلم برتر تاريخ سينما جاي داد. براي «سياره ميمون‌ها»، در نيمه نخست دهه 1970 ميلادي چهار دنباله سينمايي ساخته شد و ماجراي شخصيت‌هاي اصلي داستان، در اين دنباله‌ها ادامه پيدا كرد. همچنين بين سال‌هاي 2011 تا 2017 سه فيلم ديگر با داستان‌هايي متفاوت از اين مجموعه توليد و اكران شدند و نيز سال 2001 تيم برتون در فيلمي به همين نام، قصه‌اي متفاوت و مستقل از اين فيلم‌ها را روايت كرد. در كل، فهرست فيلم‌هاي مجموعه «سياره ميمون‌ها» فهرستي نُه‌تايي است و قرار است دهمين فيلم نيز سال 2024 ساخته شود. ناگفته نماند كه پرفروش‌ترين فيلم اين مجموعه «سپيده‌دم سياره ميمون‌ها» (2014) نام دارد كه بيشتر از 710 ميليون دلار فروخته است.