چرا ساختمان‌هاي بسياري در زلزله تركيه فرو ريختند؟
الجزيره انگليسي در گزارشي به بررسي علل فروريختن ساختمان‌هاي متعدد در زلزله اخير تركيه پرداخته است
اعتماد آنلاين
مردي خسته با چشمان خون‌آلود مشغول جست‌وجو در آواره‌هاي بيمارستاني در استان هاتاي در جنوب تركيه به خبرنگاران محلي حاضر در صحنه گفت: «ما به دنبال خواهرزاده‌ام، رقيه هستيم. او 23 سال سن دارد و پرستار است. او ساعاتي پس از اولين زلزله براي كمك به تخليه بيماران وارد بيمارستان شد. با وقوع زلزله دوم، ساختمان روي او فرو ريخت. او خيلي‌ها را نجات داد، اما خودش نتوانست بيرون بيايد. ما مي‌دانيم كه او حداقل 16 ساعت زنده بود - او از زير آوار به شوهرش زنگ زد، اما اكنون امدادگران مي‌گويند كه او احتمالا فوت كرده است.»
گمان مي‌رود كه هزاران نفر مانند رقيه همچنان در آوار ساختمان‌هاي فروريخته در جنوب شرق تركيه در پي زلزله‌هاي ويرانگر روز دوشنبه هفته گذشته گرفتار شده باشند. به گفته دولت، دو زمين‌لرزه بزرگ و صدها پس‌لرزه حداقل 6444 ساختمان را در 10 استان ويران كرد و آمار جان‌باختگان هر ساعت در حال افزايش است.
يك تركيب تراژيك
در حالي كه امدادگران به جست‌وجوي «معجزه» در ميان آوارها ادامه مي‌دهند، مردم تركيه اكنون در تلاش هستند تا بفهمند چرا اين بلاي طبيعي - كه ظاهرا تركيه بيش از 20 سال براي آن آماده مي‌شد- به زيرساخت‌هاي كشور آسيب زيادي وارد كرد.
آيا اين دو زمين لرزه - اولي با بزرگاي 7.8 و دومي 7.6 ريشتر - براي بيشتر ساختمان‌ها بسيار شديد بودند؟ يا اينكه ساختمان‌ها مطابق با استانداردهاي ساخت‌وساز مدرن نبودند؟ آيا قصوري ازسوي مسوولان صورت گرفته است؟
پروفسور اوكان تويسوز، مهندس زمين‌شناسي از دانشگاه فني استانبول، معتقد است كه تركيب غم‌انگيز همه موارد فوق منجر به فاجعه روز دوشنبه گذشته شد. تويسوز به الجزيره گفت: «ما در اينجا با زلزله‌هاي واقعا عظيمي روبه‌رو هستيم. اولين مورد تقريبا معادل آزاد شدن انرژي ناشي از انفجار حدود 5 ميليون تن TNT بود. دومي معادل 3.5 ميليون تن بود. بيشتر ساختمان‌ها قادر به مقاومت در برابر چنين نيرويي نيستند.» سينان ترككان، مهندس عمران و رييس انجمن مقاوم‌سازي زلزله تركيه با اين موضوع موافق است. او توضيح داد: «زمين‌لرزه‌ها نه تنها بسيار شديد بودند، بلكه به سرعت نيز به وقوع پيوستند. بسياري از ساختمان‌ها در زلزله اول فقط آسيب‌هاي خفيف تا متوسط دريافت كردند اما پس از زلزله دوم فرو ريختند.» درحالي كه اين لرزش‌ها با اين قدرت و زمان متداوم هر ساختماني را از پاي در مي‌آورند، كارشناسان تاكيد كردند كه تراژدي در اين مقياس به هيچ‌وجه اجتناب‌ناپذير نيست. سينان ترككان با وجود اين حقايق مي‌گويد: «براساس برآوردهاي رسمي، 6000 تا 7000 ساختمان در روز دوشنبه فروريخت. زلزله هر قدر هم كه شديد باشد، اگر همه ساختمان‌ها مطابق استاندارد بودند، هيچ زلزله‌اي نمي‌توانست به اين ميزان خسارت وارد كند.» بيشتر ساختمان‌هايي كه روز دوشنبه فروريختند، قبل از سال 1999 ساخته شده‌اند، زماني كه زمين‌لرزه‌اي به بزرگي 7.6 ريشتر در منطقه مرمره غربي رخ داد و 17500 نفر را كشت. از آن زمان، دولت آيين‌نامه طراحي لرزه‌نگاري تركيه را به ميزان قابل توجهي بهبود بخشيد و در سال 2008، پروژه بزرگ تحول شهري را آغاز كرد تا تركيه را براي زلزله بزرگ بعدي آماده كند.
در نوامبر 2022، پس از زلزله 6 ريشتري كه به بيش از 2000 ساختمان در دوزجه، شمال تركيه آسيب رساند، وزير محيط زيست و شهرسازي تاكيد كرد كه مقامات در تلاش هستند تا هر ساختمان در كشور را تا سال 2035 در برابر زلزله ايمن كنند. او در يك پست در فضاي مجازي نوشت: «ما در حال حاضر 3.2 ميليون خانه را بازسازي كرده‌ايم.» 250000 اقامتگاه در 81 استان و 992 شهر در حال حاضر در حال تغيير [براي مطابقت با مقررات جاري] هستند. 24 ميليون نفر از شهروندان ما در حال حاضر در مناطق ايمن در برابر زلزله زندگي مي‌كنند.» با اين همه اين تدابير هيچ كدام نتوانستند مانع از اين فاجعه شوند.
سينان ترككان مي‌گويد: «روي كاغذ، آيين‌نامه طراحي لرزه‌نگاري تركيه مطابق با استانداردهاي جهاني است؛ در واقع بهتر از اكثر موارد است. اما در عمل، وضعيت بسيار متفاوت است.» دولت مشوق‌هاي مالي ارايه كرد اما مشاركت در پروژه تحول شهري خود را اجباري نكرد. اين
در واقع به اين معني بود كه تنها افرادي كه در موقعيتي بودند كه از بازسازي درآمد كسب كنند - افرادي كه داراي زمين‌هاي ارزشمند مناسب براي توسعه بيشتر بودند- موافقت كردند كه املاك قديمي خود را تخريب كنند و طبق آخرين آيين‌نامه بازسازي كنند. بسياري نمي‌خواستند براي بازسازي كار يا تقويتي كه فوري به نظر نمي‌رسيد پول خرج كنند. به همين دليل است كه كارشناسان مي‌گويند، بيش از 20 سال پس از زلزله مرمره، تركيه پر از ساختمان‌هايي است كه با استفاده از مصالح كم‌كيفيت و تكنيك‌هاي ساخت و ساز قديمي ساخته شده‌اند كه بلافاصله پس از مواجهه با يك لرزش قوي فرو مي‌ريزند. سينان ترككان مي‌گويد: «اين من را به عنوان يك مهندس عميقا ناراحت مي‌كند. اگر مي‌توانستيم همه را با اين پروژه تحول شهري همراه كنيم، مي‌توانستيم تمام ساختمان‌هاي معيوب را در 20 سال گذشته تقويت يا بازسازي كنيم. ما مي‌توانستيم حداقل 5000 ساختمان را كه روز دوشنبه از دست داديم از تخريب كامل نجات دهيم. ما مي‌توانستيم جان بسياري از افراد را نجات دهيم.» كارشناسان معتقدند كه دولت و مقامات محلي مي‌توانستند اقدامات احتياطي بيشتري براي اطمينان از ايمن بودن همه ساختمان‌ها و اجراي مقررات طراحي زلزله در همه زمينه‌ها انجام دهند. پروفسور اوكان تويسوز مي‌گويد: «سال‌ها كنفرانس‌هايي برگزار كرديم، گزارش‌هايي نوشتيم و به مقامات محلي فرستاديم. ما به آنها گفتيم كه زلزله‌هاي بزرگ به ناچار دوباره شهرهايي مانند هاتاي و غازي‌آنتپ را خواهند لرزاند. ما به آنها توضيح داديم كه يك ساختمان هرقدر هم قوي باشد اما اگر مستقيما روي يك گسل ساخته شده باشد، نمي‌تواند از زلزله جان سالم به در ببرد و از هم پاشيده مي‌شود. گفتيم بايد نقشه‌هاي دقيق گسل‌ها را براي كل كشور تهيه كنيم و مناطقي را كه مستقيما روي خطوط گسل فعال هستند به مناطق سبز با ممنوعيت ساخت‌وساز تبديل كنيم. اما هيچ‌كس گوش نكرد. همچنين حصول اطمينان از رعايت مقررات در ساخت‌وسازهاي جديد هم آسان نبود. پروفسور اوكان تويسوز افزود: «برخي ساختمان‌هاي نسبتا جديد نيز در اين زلزله فرو ريختند كه احتمالا به اين معني است كه پيمانكاران با راه‌هاي ميان‌بر، سعي در صرفه‌جويي با استفاده از مصالح با كيفيت پايين‌تر از سطح استاندارد داشته‌اند و مقامات قبل از تاييد پروژه‌هاي ساختماني، دقت لازم را انجام نداده‌اند.» در جريان زلزله اخير چندين مدرسه، ساختمان اداري، بيمارستان و حتي مقر اداره مديريت حوادث و فوريت‌هاي تركيه (AFAD) نيز فروريختند. پروفسور اوكان تويسوز در اين باره به الجزيره مي‌گويد: «طبق مقررات محلي هركدام از اين شهرها، ساختمان‌هاي عمومي قرار است بسيار قوي‌تر از ساختمان‌هاي خصوصي باشند. هنگامي كه در حال ساختن يك بيمارستان، يك اداره پست يا هر ساختمان عمومي ديگري هستيد، به شما دستور داده مي‌شود كه از بتن بيشتر، آهن بيشتر استفاده كنيد، مطالعات دقيق‌تري روي زمين انجام دهيد. اين براي اطمينان از اين است كه آن ساختمان‌ها در برابر زلزله يا بلاياي طبيعي ديگر جان سالم به در مي‌برند و مي‌توانند در زمان بحران به خدمات‌رساني به مردم ادامه دهند. فروريختن يك ساختمان عمومي، يك نيروگاه يا فرودگاه در اثر زلزله كاملا غيرقابل قبول است. مقررات بسيار سختگيرانه‌اي براي جلوگيري از اين امر وجود دارد. صحنه‌هايي كه امروز در جنوب شرق شاهد آن هستيم، گواه نقص دولت در اجراي قوانين خود حتي در ساخت‌وسازهايي است كه كنترل كامل بر آنها دارد.»