زلزله تركيه و ابهام در برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري
محمود فاضلي
درحالي كه فاجعه زلزله 7.8 ريشتري تركيه را تكان داده است، مردم تركيه قرار است در 14 ماه مه (24 ارديبهشت 1402) در انتخابات رياست‌جمهوري و پارلماني پاي صندوق‌هاي راي بروند. تمامي نظرسنجي‌ها نشان از رقابت سخت و فشرده اردوغان با ديگر رقبا را مي‌دهد. به فهرست انبوه مشكلات سياسي و اقتصادي اردوغان، فاجعه مرگبار زلزله روزهاي اخير هم افزوده شد.
در پي اين زلزله، آنكارا وضعيت اضطراري «سطح چهار» را اعلام كرد و خواستار امدادهاي بين‌المللي شد. پس از آن به سرعت از كمك‌هاي بين‌المللي از جانب ده‌ها كشور، حتي رقباي منطقه‌اي به سوي تركيه سرازير شد. اگرچه اردوغان در گذشته در مديريت بحران ناشي از بلاياي طبيعي آشكارا وارد عمل نمي‌شد، اما اين‌بار به ميانه ميدان آمده و خود آستين بالا زده است. بسياري از خانواده‌هاي زلزله‌زده دولت حاكم را به خاطر ناكامي در نجات جان خانواده‌هاي خود به شدت مورد انتقاد قرار مي‌دهند.
اگرچه تعدادي از احزاب تركيه به انتقادات خود ادامه مي‌دهند اما هنوز دولت اردوغان با انتقاد رسانه‌ها روبه‌رو نيست. شمار بالاي رسانه‌هاي داخلي حامي دولت به معناي كنترل روايت و بهره‌برداري از موقعيت توسط اردوغان است. رسانه‌ها گزارش‌هاي اندكي درباره ساخت و سازهاي ضعيف منتشر مي‌كنند. مخالفان بر اين باورند كه شمار بالاي جان‌باختگان تنها به دليل رخ دادن فاجعه‌اي طبيعي نيست بلكه اين مرگ و مير پرتعداد، نتيجه ساخت و ساز ضعيف و قوانين ناكارآمد است.
بسياري معتقدند اگر اقدامات دولت در پاسخ به زلزله موفقيت‌آميز نباشد، ممكن است اردوغان در انتخابات آتي شكست بخورد، اما اگر بتواند اين بحران را به خوبي مديريت كند، مي‌تواند جايگاه خود را قوام بخشد. تجربه نشان مي‌دهد يك واكنش موثر در موقعيت بحران مي‌تواند با ايجاد همبستگي ملي به رهبري اردوغان، جايگاه حزب عدالت و توسعه و رهبري آن را تقويت كند. اما قطعا اين چالش بزرگي براي دولت تحت رهبري اردوغان خواهد بود. اما در صورت شكست ممكن است به سرنوشت
«بولنت اجويت» دچار شود. اجويت، نخست‌وزير وقت تركيه به دليل بي‌نظمي در امدادرساني به بازماندگان زلزله سال 1999 مورد انتقاد شديد قرار گرفته بود. اردوغان از ياد نبرده است كه اين زلزله 1999 تركيه بود كه باعث شد حزب او با وعده ساختن حكومتي بهتر در سال 2002 به پيروزي برسد.
در جريان زمين لرزه سال 1999 اردوغان كه در آن دوره ستاره ممنوعه حزب رفاه از فعاليت سياسي بود، گفته بود «نه خط گسل، بلكه رگ غيرت شكسته است» و مطالعه بستر زمين در اين مناطق به خوبي انجام نشده است، مي‌توانيم بگوييم كه از مصالح ساختماني دزديده‌اند.» او امروز درحالي كه 20 سال است در حاكميت است نتيجه بحران اقتصادي ناشي از زمين لرزه 1999 و فروپاشي دولت ائتلافي حزب دموكراتيك چپ، حزب حركت ملي‌گرا و حزب مام ميهن را به خوبي به ياد مي‌آورد.
بولنت اجويت، نخست‌وزير وقت تركيه نيز در زمين‌لرزه آن سال كه بيش از 19 هزار كشته برجاي گذاشت و حدود 134 هزار خانه را تخريب كرد و سال‌هاي طولاني تركيه را تحت تاثير قرار داده بود وضعيت فوق‌العاده اعلام نكرده و در چارچوب قانون مربوط به منطقه بلاياي تاثيرگذار بر زندگي عمومي، به مقابله با فاجعه ادامه داد.
در پي اعلام وضعيت فوق‌العاده در مناطق زلزله‌زده به مدت 3 ماه، اين موضوع از سوي مخالفين به دستاويزي براي حمله به اردوغان تبديل شده است. گروهي از مخالفين دولت اعتقاد دارند امكان برگزاري انتخابات در تاريخ 14 مه وجود ندارد. طبق ماده 78 قانون اساسي، اگر امكان برگزاري انتخابات به خاطر جنگ وجود نداشته باشد، پارلمان تركيه مي‌تواند انتخابات را يك سال به تعويق بيندازد. هنوز براي تصميم‌گيري در اين زمينه كمي زود به نظر مي‌رسد. 15درصد از جمعيت تركيه در مناطق زلزله‌زده به سر مي‌برند و اين مناطق عملا از روند انتخابات خارج خواهند شد.
از آنجايي كه تصميم وضعيت اضطراري با اكثريت مطلق اتخاذ شده و حمايت حزب حركت ملي‌گرا از تصميم حزب عدالت و توسعه كافي خواهد بود، به احتمال زياد تصميم اعلام وضعيت فوق‌العاده در مناطق زلزله‌زده به مدت 3 ماه، حتي اگر احزاب مخالف در راي‌گيري مجلس شركت نكنند، به تصويب خواهد رسيد.
در روزهاي اخير كليچدار اوغلو رييس حزب جمهوري خلق، بيشترين حملات را به اردوغان رييس‌جمهور تركيه و دولت حزب عدالت و توسعه داشته است. او مدعي است: «من از نگاه فراتر از سياست و همسو شدن با دولت خودداري مي‌كنم. اين فروپاشي دقيقا نتيجه سياست سيستماتيك سودجويي است. من با اردوغان، كاخ او و باندهاي سودجو، در هيچ زمينه‌اي ملاقات نخواهم كرد. من تا پايان براي مردم خود مبارزه خواهم كرد. اين‌بار موانع بروكراتيكي كه شما در دوران كوويد ايجاد كرديد را نمي‌پذيريم. ما كمك‌هاي لازم را در سريع‌ترين زمان ممكن به مناطق نيازمند منتقل خواهيم كرد. من ديگر به سياست‌هاي عوام‌فريبي و اخبار جعلي آن توجه نمي‌كنم.» او اعتقاد دارد «تركيه از اين همه تجربه بهره‌اي نبرده است. همكاري با نهادهاي دولتي، شهرداري‌ها و سازمان‌هاي غيردولتي در اين بلايا مهم است. ولي نسبت به شهرداري‌ها نگرش سياسي وجود دارد. بسياري از نهادهاي مدني تحت فشار قرار گرفتند. خيلي واضح بگويم كه تنها مسوول اين روند اردوغان است. اين دولت 20 سال است كشور را براي زلزله آماده نكرده است. به همين دليل هرگز به فكر ديدار با او (اردوغان) نخواهيم بود. به اين موضوع از ديدگاه سياسي نگاه نمي‌كنم. سياست او ما را به اين وضعيت رساند. ماليات‌هاي زلزله را به گروهك‌ها دادند. مردمي كه در طول زندگي خود به دولت ماليات پرداخت كردند، در زمان نياز دولت را در كنار خود نديدند. آنها فقط به فكر انتخابات و كاخ هستند.»