انتشار خبر کشف ذرات غنی‌شده با غنای ۸۴ درصد در تاسیسات هسته‌ای ایران چه هدفی را دنبال می‌کرد؟
زمینه‌سازی برای تشدید تنش
حسن بهشتی‌پور: طرف‌های غربی در حال زمینه‌سازی برای ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل هستند
شهاب شهسواری
یکشنبه شب انتشار گزارشی از سوی یک رسانه امريكایی در خصوص کشف ذرات اورانیوم با غنای ۸۴ درصد در تاسیسات غنی‌سازی ایران، مجددا جنجال‌ها در مورد برنامه هسته‌ای ایران را دامن زد. دو هفته مانده به برگزاری جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در حالی که همچنان سوالات آژانس در مورد سه سایت هسته‌ای در ایران بر روابط تهران و آژانس سایه افکنده است، انتشار خبرهای اینچنینی بر پیچیدگی مسائل می‌افزاید. در حالی که روابط تهران و غرب در طول ماه‌های گذشته به سردی گراییده است و روز گذشته اتحادیه اروپا پنجمین بسته تحریمی خود را با بهانه‌های حقوق بشری علیه ایران اعلام کرد، بدتر شدن وضعیت پرونده ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به اعتقاد کارشناسان می‌تواند زمینه‌ساز ارجاع مجدد پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت باشد.
انتشار خبر کشف اورانیوم با غنای ۸۴ درصد در تاسیسات غنی‌سازی ایران دو هفته بعد از آن اتفاق می‌افتد که برخی رسانه‌ها به نقل از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران در مورد ایجاد تغییر بدون اطلاع به آژانس در ترکیب اتصال سانتریفیوژها اتهام‌زنی کرده بودند. انتشار هر دو گزارش در فاصله دو هفته با واکنش ایران مواجه شده بود. در مورد نخست ایران تاکید کرده بود که اطلاعات منتشر شده ناشی از سوءتفاهم حل شده یکی از بازرسان آژانس بوده است و به شدت از آژانس به دلیل اتهام‌زنی در مورد مسائل حل‌شده قبلی انتقاد کرده‌بود. در مورد انتشار گزارش در مورد غنی‌سازی ۸۴ درصد در تاسیسات هسته‌ای ایران، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، اقدام بلومبرگ را در انتشار این خبر سیاه‌نمایی توصیف و تاکید کرد که «وجود ذراتی از اورانیوم با غنای بالای ۶۰ درصد در محل شیر برداشت محصول از طریق نمونه‌برداری متداول است.» این مقام ارشد سازمان انرژی اتمی در گفتگو با خبرگزاری فارس تصریح کرد که ایران تاکنون اقدامی برای غنی‌سازی بالای ۶۰ درصد انجام نداده‌است. دی‌ماه سال ۱۴۰۰، محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی در گفت‌وگویی تاکید کرده بود که ایران حتی در صورت شکست مذاکرات برجام هم برنامه‌ای برای تولید اورانیوم با غنای بالاتر از ۶۰ درصد ندارد.
حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل هسته‌ای به «اعتماد» می‌گوید: «خیلی مهم است که ببینیم این موضوع در گزارش آقای گروسی به شورای حکام این مورد وارد شود. اگر در گزارش گروسی به شورای حکام این موضوع وجود داشته‌باشد، نشان می‌دهد که باز هم به دنبال جریان‌سازی و بهانه‌جویی علیه ایران هستند.» وی معتقد است: «در صورت ذکر این مورد در گزارش مدیرکل، باز هم به شرایطی مشابه دوران مطالعات ادعایی باز می‌گردیم و اتهام‌زنی‌هایی شبیه آن دوران از سرگرفته می‌شود.» بهشتی‌پور می‌گوید: «بهترین راه برای ایران این است که با آژانس مذاکره کند، چون اگر دو طرف به راهکاری برسند از صدور قطعنامه جدید یا دست‌کم از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت جلوگیری می‌شود.» وی با اشاره به ادعاهای اخیری که مطرح شده‌است، می‌گوید: «به نظر می‌رسد که طرف‌های غربی در حال زمینه‌سازی برای ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل هستند.»
ادعای بلومبرگ
پایگاه خبری امريكایی بلومبرگ، یکشنبه شب در گزارشی به نقل از دو دیپلمات بلندپایه نوشته بود که بازرسان سازمان انرژی اتمی در تاسیسات غنی‌سازی ایران، اورانیوم غنی‌شده با غنای ۸۴ درصد کشف کرده‌اند. این خبرگزاری امريكایی مدعی شده‌است که این سطح غنی‌سازی تنها ۶ درصد کمتر از سطح غنای مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای است. خبرگزاری رویترز ساعتی بعد از این ادعا نوشت که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بررسی خواهد کرد که کشف این ذرات به دلیل خطایی در تنظیم سانتریفیوژها بوده‌است یا اینکه عامدانه انجام شده‌است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ظهر دوشنبه در واکنش به این خبرها با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از گزارش‌های اخیر رسانه‌ای در خصوص سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران آگاه است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس اظهار کردهاست که نتایج راستی‌آزمایی‌های اخیر آژانس را با ایران مورد بحث قرار می‌دهد و مسائل مرتبط را به شورای حکام گزارش خواهد کرد. این ادعا در حالی بیان می‌شود که تنها دو هفته به برگزاری جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باقی مانده‌است. آبان‌ماه سال جاری و در جلسه فصلی قبلی شورای حکام آژانس، قطعنامه‌ای علیه ایران صادر و از ایران خواسته‌شد تا همکاری خود را با آژانس برای پاسخ‌گویی به سوالات باقیمانده در خصوص ۳ سایت هسته‌ای اعلام نشده که به ادعای آژانس در آنها رد مواد شکاف‌پذیر پیدا شده‌است، افزایش دهد. با توجه به فقدان پیشرفت در مذاکرات ایران و آژانس در خصوص پرونده ۳ سایت ادعایی، پیش‌بینی می‌شود که در جلسه پیش روی شورای حکام که قرار است ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه سال جاری در وین برگزار شود، بار دیگر قطعنامه‌ای علیه ایران صادر شود. با این حال گزارش‌های اخیر از جمله ادعای مرتبط با تغییر اعلام نشده در ترکیب زنجیره‌های سانتریفیوژ و کشف ذرات اورانیوم با غنای بالا، می‌تواند سطح تنش ایران و آژانس را بیش از پیش افزایش دهد.
حسن بهشتی‌پور می‌گوید: «اهل فن می‌دانند که نیازی به اورانیوم غنی‌شده در سطح ۸۴ درصد در ایران وجود ندارد. انگیزه‌ای برای ایران وجود ندارد که سطح غنی‌سازی اورانیوم را از ۶۰ درصد به ۸۴ درصد افزایش دهد. کاری که از ۶۰ درصد برمی‌آید از ۸۴ درصد هم بر می‌آید، این عدد مزیتی محسوب نمی‌شود.» وی معتقد است: «ایران در هر صورت توضیحاتی در این مورد به آژانس ارايه می‌دهد و باید ببینیم که آژانس از این توضیح‌ها قانع می‌شود یا نه. اگر مدیرکل از توضیح‌های ایران قانع شود، این مورد جایی در گزارش مدیرکل آژانس به شورای حکام نخواهد داشت.» بهشتی‌پور می‌گوید: «سازمان انرژی اتمی باید با دقت و مراقبت بیشتری به فعالیت‌ها ادامه دهد، چرا که طرف‌های غربی در شرایط حاضر دنبال بهانه‌های اینچنینی برای افزایش فشار به تهران می‌گردند و ما نباید چنین بهانه‌هایی را دست افرادی كه قصد سوءاستفاده دارند، قرار بدهیم.» وی می‌گوید: «در حال حاضر به اندازه کافی سوژه وجود دارد که روی ایران فشار بیاورند. بحث اصلی جاری البته سوالاتی است که آژانس در خصوص چند سایت ادعایی اعلام نشده ایران مطرح کردهاست. اهل فن آگاه هستند که ایران انگیزه‌ای برای انجام غنی‌سازی در این سطح ندارد، اما وقتی این اخبار به رسانه‌ها درز میکند، به معنای زمینه‌سازی برای فشار بیشتر به ایران است و حتی این احتمال وجود دارد که فضاسازی‌ها برای ارسال پرونده ایران از طریق شورای حکام آژانس به شورای امنیت آغاز شده‌باشد.»
واکنش ایران
تهران بلافاصله پس از انتشار خبر کشف ذرات اورانیوم با غنای ۸۴ درصد، بدون اینکه این موضوع را تکذیب کند، از رفتار غیرحرفه‌ای آژانس و درز مطالب و اطلاعات فنی به رسانه‌ها انتقاد کرد. بهروز کمالوندی معاون و سخنگوی سازمان انرژی اتمی، درباره این ادعای بلومبرگ اعلام کرد: «مایه تاسف است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان به عنوان ابزار سیاسی برای فشار بر جمهوری اسلامی ایران مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد.» به گزارش خبرگزاری فارس وی با ذکر این نکته که مطالب منتشرشده در بلومبرگ با هدف سیاه نمایی و تحریف حقایق صورت گرفته است، یادآور شد: «آنچه آژانس با ایران مطرح کرده در خصوص وجود ذره یا ذراتی (particle) از اورانیوم با غنای بالای ۶۰ درصد در محل شیر برداشت محصول از طریق نمونه‌برداری متداول است.» سخنگوی سازمان انرژی اتمی همچنین تاکید کرد: «وجود ذره یا ذرات اورانیوم بالاتر از ۶۰ درصد در فرآیند غنی‌سازی به معنی غنی‌سازی بالای ۶۰ درصد نیست.» کمالوندی در توضیح بیشتر بیان کرد: «این موضوع در روند غنی‌سازی امری بسیار طبیعی بوده که حتی می‌تواند با کاهش خوراک آبشارهای سانتریفیوژ در یک لحظه به وجود بیاید. ولی آنچه حايز اهمیت است محصول تولیدی نهایی است که جمهوری اسلامی ایران تاکنون مبادرت به غنی‌سازی بالای ۶۰ درصد نکرده است.» سخنگوی سازمان انرژی اتمی اضافه کرد: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بهتر از هر کسی واقف است که چنین مواردی در زمان انجام کار رخ می‌دهد. آنچنان که در گذشته نیز موارد متعددی از غناهای مختلف مشاهده شده که حل شده و این مورد اخیر نیز قطعا حل خواهد شد.» وی با ذکر این نکته که این موضوع از نوع مطالبی نیست که آژانس آن را در اختیار اعضای خود قرار دهد، ادامه داد: «طرح این موارد در رسانه‌ها بار دیگر نشان داد که متاسفانه مدت‌هاست آژانس از جایگاه حرفه‌ای و بی‌طرف خارج شده و هدف‌دار مطالب و اطلاعات فنی را در اختیار رسانه‌های غربی قرار می‌دهد و بدون تردید این روش باعث بی اعتبار شدن این سازمان مهم بین‌المللی می‌شود.»
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز روز گذشته در جلسه هفتگی با خبرنگاران از استفاده سیاسی از جایگاه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتقاد کرد و گفت: «جمهوری اسلامی ایران متعهد به معاهده ان.پی.تی و موافقتنامه جامع پادمان است. همکاری حرفه‌ای جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک اصل مهم برای جمهوری اسلامی ایران در مناسبات و همکاری‌های خودش با آژانس است. البته به صورت متقابل انتظار داریم که آژانس رفتار حرفه‌ای خودش را در ارتباط با موضوع فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران داشته باشد و به اصول و چارچوب‌های همکاری حرفه‌ای و تخصصی با کشورهای عضو از جمله جمهوری اسلامی ایران پایبند باشد.» به گزارش فارس، کنعانی بار دیگر تاکید کرد: «استفاده سیاسی از آژانس، جایگاه حرفه‌ای این سازمان مهم بین‌المللی را مخدوش میکند. طرح مواردی از این دست که قاعدتا باید در ارتباط‌های فنی و تخصصی و در دیدارهای دوجانبه مورد تبادل نظر و بررسی قرار گیرد، بلافاصله در رسانه‌ها نشانه فاصله گرفتن آژانس از رفتار حرفه‌ای و جایگاه تخصصی خودش است.» وی گفت: «استفاده ابزاری از آژانس را برای سوءاستفاده از آن در روند مذاکرات رفع تحریم‌ها قویا مردود می‌دانیم.»
غنی‌سازی ایران چگونه از ۳.۷ درصد
به ۶۰ درصد رسید؟
بر اساس برجام، ایران تعهد داده بود که سقف غنی‌سازی اورانیوم را در ۳.۶۴ درصد نگه دارد و حداکثر ۲۰۲ کیلوگرم از اورانیوم غنی‌شده در این سطح را در خاک ایران نگهداری کند. اما این شرایط بعد از خروج یکجانبه دونالد ترامپ، رییس جمهور امريكا از برجام، تغییر کرد. در حالی که ایران حتی تا ماه‌ها بعد از خروج امريكا از برجام تمامی تعهدات خود را در قالب برجام ادامه می‌داد، اما با استمرار اجرای تحریم‌ها توسط دولت‌های غربی و ناتوانی اروپا در اجرای تعهداتش در قالب برجام، تهران تصمیم گرفت که بر اساس برجام گام‌های جبرانی و متقابل در ازای عدم اجرای تعهدات طرف مقابل بردارد. در پی خروج یکسال و نیم بعد از خروج دولت امريكا از برجام، جمهوری اسلامی ایران ۱۵ دی‌ماه ۱۳۹۸ گام پنجم اقدام‌های متقابل خود را بر اساس برجام اعلام کرد. ایران تا پیش از این در چهار مرحله تعهدات خود را در برجام کاهش داده بود، اما در گام پنجم اعلام کرد که هیچ محدودیتی برای توسعه برنامه هسته‌ای خود در قالب برجام قائل نیست. با این حال ایران تا دی‌ماه سال ۱۳۹۹، تهران سطح غنی‌سازی اورانیوم را در سقف ۴.۵ درصد که فقط اندکی از محدودیت ۳.۷ درصدی برجام بالاتر بود حفظ کرد. دی‌ماه ۱۳۹۹ بعد از تصویب و ابلاغ قانون موسوم به «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» توسط مجلس شورای اسلامی، دولت جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که براساس تاکید این قانون مبنی بر تولید و ذخیره سالانه ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد، غنی‌سازی ۲۰ درصد اورانیوم را آغاز کردهاست. اقدام ایران همزمان با آغاز به کار دولت جدید امريكا، به ریاست جو بایدن انجام شد، هرچند هنوز امريكا گامی عملی برای بازگشت به برجام بر نداشته بود. چند ماه بعد، یک اقدام خرابکارانه در تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز، ایران بار دیگر سطح غنی‌سازی را بالاتر برد. فروردین ماه سال ۱۴۰۰، دو روز بعد از اینکه انفجاری منتسب به اسرايیل در تاسیسات غنی‌سازی نطنز باعث آسیب رساندن به تاسیسات تولید سانتریفیوژهای پیشرفته ایران شد، تهران تصمیم گرفت تا سطح غنی‌سازی را به ۶۰ درصد برساند. دی‌ماه ۱۴۰۰، محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران در گفت‌وگویی با خبرگزاری روسی اسپوتنیک اعلام کرد که حتی در صورت شکست مذاکرات احیای برجام هم جمهوری اسلامی ایران قصد ندارد به غنی‌سازی بالای ۶۰ درصد دست بزند. تهران آذرماه سال ۱۴۰۱ و کمتر از یک هفته بعد از صدور قطعنامه‌ای در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اعلام کرد که غنی‌سازی ۶۰ درصد را در تاسیسات فردو نیز آغاز کردهاست.
سفر گروسی به تهران
ماه‌هاست که گمانه‌زنی در مورد سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران ادامه دارد. توقف مذاکرات سطح بالا میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برای حل‌وفصل سوالات باقیمانده آژانس در مورد تاسیسات ادعایی اعلام نشده، باعث شد که آبان ماه سال جاری در شورای حکام آژانس قطعنامه محکومیت علیه ایران صادر شود. اواخر آذرماه امسال و یک ماه بعد از این که قطعنامه علیه ایران صادر شد، ماسیمو آپارو، معاون پادمانی رافائل گروسی مدیرکل آژانس، در راس هیاتی به تهران سفر کرد. در پی مذاکراتی که در این سفر انجام شد، قرار بود که مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم برای تکمیل مذاکرات به تهران سفر کند. این سفر تا به امروز هنوز نهایی نشده‌است. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز گذشته در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: «گفت‌وگوها و ارتباطات ما با آژانس در سطوح مختلف ادامه دارد. مشکلی در ارتباط با سفر هیات آژانس به جمهوری اسلامی ایران از منظر سیاسی وجود ندارد. برنامه‌ریزی برای سفر هیات آژانس در حال انجام است و به محض تکمیل فراهم آوردن مقدمات، این سفر می‌تواند انجام شود.» حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل هسته‌ای می‌گوید: «برداشت من این است که ایران از رافائل گروسی، برای سفر به تهران دعوت کردهاست، اما این دعوت مشروط به نتیجه‌گیری از رایزنی‌هایی است که در مورد اهداف و نتایج این سفر انجام می‌شود. در واقع تهران نمی‌خواهد که سفر احتمالی گروسی به تهران بدون دستاورد باشد و در حال رایزنی است تا جزيیات و نتایج این سفر مورد توافق دو طرف قرار گیرد. با توجه به زمان کمی که تا برگزاری جلسه شورای حکام باقی مانده‌است، این سفر در صورتی موثر خواهد بود که پیش از برگزاری جلسه شورای حکام انجام شود.»
اعلام تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا
همزمان با خبرسازی‌ها در مورد پرونده هسته‌ای ایران، اتحادیه اروپا روز گذشته اعلام کرد که ۳۲ فرد و دو نهاد ایرانی را در فهرست تحریم‌های خود قرار داده‌است. براساس ترجمه خبرگزاری فارس در بیانیه‌ای که روی وب‌سایت دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرار گرفته از آنچه «استفاده گسترده و نامتناسب از زور» علیه «معترضان غیرخشونت‌آمیز» خوانده شده انتقاد شده است. در فهرستی که اتحادیه اروپا منتشر کرده نام «محمدمهدی اسماعیلی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و «یوسف نوری»، وزیر آموزش و پرورش دیده می‌شوند. ولی اسماعیلی، احمد نادری، زهره الهیان، احمد امیرآبادی فراهانی، حسین جلالی و سیدنظام‌الدین موسوی نیز از نمایندگان مجلس شورای اسلامی هستند که در این فهرست قرار گرفته‌اند. «بنیاد تعاون فراجا» و «پژوهشگاه علوم انتظامی» دو نهادی هستند که تحریم شده‌اند. اسامی برخی از افرادی که در فهرست تحریم‌ها قرار گرفته‌اند عبارتند از: محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش، ولی اسماعیلی، ريیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، احمد نادری، نماینده مجلس شورای اسلامی، زهره الهیان، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، احمد امیرآبادی فراهانی، عضو هیات ريیسه مجلس شورای اسلامی، سید کاظم دلخوش اباتری، سخنگوی کمیسیون قضايی مجلس شورای اسلامی، حسین جلالی، نماینده مجلس شورای اسلامی، سید نظام‌الدین موسوی، سخنگوی هیات ريیسه مجلس شورای اسلامی، حبیب‌الله جان‌نثاری، معاون تربیت و آموزش فراجا، حسن بابایی، ريیس سازمان ثبت اسناد و املاک و از مقام‌های قوه قضايیه، حجت‌الاسلام حسین حسینی، ريیس کل دادگستری استان کردستان، حجت‌الاسلام علی مصطفوی‌نیا، ريیس کل دادگستری سیستان و بلوچستان، حسین فاضلی هریکندی رییس کل دادگستری استان البرز، صغری خدادادی، مدیر ندامتگاه زنان، حیدر پسندیده، ريیس زندان مرکزی و کانون اصلاح و تربیت سنندج، علی فدوی، جانشین فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، رمضان شریف، سخنگو و مسوول روابط عمومی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و فتح‌الله جمیری، فرمانده حفاظت اطلاعاتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران. پیش از این منابع خبری گزارش داده‌اند اتحادیه اروپا قرار است ۷ نهاد ایرانی را هم به بهانه آنچه «دخالت ایران در جنگ اوکراین» خوانده شده در فهرست تحریم قرار داده‌اند.