مناقشه ذاتی
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در سخنراني سالانه خود براي قانونگذاران اين كشور، جنگ علیه اوکراین را «مناقشه‌اي وجودي» عليه غرب توصيف كرد
محمدحسين لطف‌الهي
رييس‌جمهور روسيه در سخنراني سالانه خود و در آستانه سالگرد حمله نظامي به اوكراين اعلام كرد كه مسكو مشاركت خود در معاهده «نيو استارت»
-آخرين بازمانده از معاهدات كنترل تسليحات ميان ايالات‌متحده و روسيه- را به حالت تعليق در خواهد آورد. ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه روز سه‌شنبه 21 فوريه در اولين سخنراني سالانه خود براي قانونگذاران اين كشور از زمان حمله نظامي به اوكراين، اين جنگ را «مناقشه‌اي وجودي» عليه غرب توصيف كرد و به انتقاد از كشورهاي غربي پرداخت. پوتين تاكيد كرد: «آنها كساني هستند كه اين جنگ را آغاز كرده‌اند و ما از نيروهاي‌مان استفاده مي‌كنيم تا آن را متوقف كنيم.» در اين نشست مقام‌هاي كرملين، اعضاي پارلمان و تعدادي از سربازان كه به گفته مقام‌هاي رسانه‌اي روسيه مستقيما از جبهه‌هاي جنگ به مسكو آمده بودند، حضور داشتند. پوتين در اين سخنراني كه نزديك 90 دقيقه به طول انجاميد، تلفات گسترده‌اي را كه «در طول جنگ بر روسيه تحميل شده»
به رسميت شناخت و از حاضران خواست به ياد آنها لحظاتي سكوت كنند. رييس‌جمهور روسيه همچنين به خانواده‌هاي سربازان كشته شده در جنگ وعده داد كه دولت در آينده‌اي نزديك از بسته‌هاي حمايت اجتماعي براي اين خانواده‌ها رونمايي خواهد كرد. به نوشته تايمز مسكو، بيشتر اظهارات پوتين در طول سخنراني سالانه به موضوعات اقتصادي بازمي‌گشت. پوتين ادعا كرد«تحريم‌هاي غرب شكست خورده» و افزود: «درحالي كه هدف اصلي كشورهاي غربي فروپاشي اقتصاد روسيه بود اما آنها به هيچ چيز دست نيافتند و به هيچ چيز هم دست نخواهند يافت.» مهم‌ترين بخش از صحبت‌هاي پوتين به اظهارات او پيرامون معاهده نيو استارت ميان روسيه و ايالات‌متحده بازمي‌گشت. رييس‌جمهور روسيه روز سه‌شنبه گفت كه روسيه مشاركت خود در اين معاهده را به حالت تعليق درمي‌آورد. هر چند او تاكيد كرد كه اين به معناي خروج روسيه از توافق نيست، اما كارشناسان معتقدند اين اقدام رييس‌جمهور روسيه مي‌تواند براي آينده كنترل تسليحات در جهان بسيار خطرناك باشد. او گفت: «من مجبور شده‌ام اعلام كنم كه روسيه مشاركت خود را در اين معاهده كليدي كنترل تسليحات تهاجمي تعليق خواهد كرد.»
«نيو استارت» چيست؟
اين معاهده كه در سال 2010 به امضاي باراك اوباما و دميتري مدودف، روساي جمهور وقت ايالات‌متحده و روسيه رسيد، محدوديت‌هايي را براي واشنگتن و مسكو درخصوص استقرار كلاهك‌هاي هسته‌اي ايجاد مي‌كرد. ايالات‌متحده و روسيه اجراي نيو استارت را از سال 2011 آغاز كردند و دو طرف در سال 2021 در فاصله كوتاهي پس از شروع به كار دولت بايدن، بر سر تمديد آن به مدت 5 سال ديگر به توافق رسيدند. مدت اعتبار اين معاهده 4 فوريه 2026 به پايان خواهد رسيد.
تعهدات طرفين ذيل معاهده نيو استارت
اين معاهده به طرفين اجازه مي‌داد با بازرسي‌هاي متعدد از چگونگي و جزييات استقرار كلاهك‌هاي هسته‌اي طرف مقابل اطلاع يابند و اطمينان حاصل كنند كه آنها به تعهدات خود پايبند هستند. طبق اين معاهده، روسيه و ايالات‌متحده متعهد شده بودند كه تعداد كلاهك‌هاي هسته‌اي استقرار يافته خود را به كمتر از 1550 كلاهك برسانند. نيو استارت همچنين تعداد تجهيزاتي را كه قابليت شليك يا حمل اين كلاهك‌هاي هسته‌اي را دارند -نظير موشك‌هاي بالستيك قاره‌پيما- محدود به 700 عدد يا كمتر مي‌كرد. علاوه بر اين، نيو استارت به هر دو كشور اجازه مي‌داد از محل استقرار تسليحات هسته‌اي طرف مقابل بازديد كنند و به اطلاعات مربوط به تسليحات هسته‌اي طرف مقابل كه ذيل اين معاهده قرار مي‌گرفت دسترسي داشته باشند.
روسيه و امريكا به اين معاهده پايبند بودند؟
بله، ايالات‌متحده و روسيه تا معين در معاهده (سال 2018) توانستند تعداد كلاهك‌هاي هسته‌اي خود را تا حد تعيين شده در نيو استارت كاهش دهند. براساس آخرين به‌روز رساني اطلاعات تسليحات هسته‌اي واشنگتن و مسكو در اول سپتامبر 2022، ايالات‌متحده 1420 كلاهك هسته‌اي مستقر دارد و تعداد تجهيزات استراتژيك حمل اين كلاهك‌ها در امريكا شامل موشك‌هاي بالستيك قاره‌پيما به 659 مي‌رسد. در مقابل روس‌ها 1549 كلاهك هسته‌اي مستقر و 540 لانچر آماده دارند. براساس گزارش‌ها، مجموعا 90درصد كل تسليحات هسته‌اي جهان دراختيار اين دو كشور قرار دارد. در مارس 2020، دوره شيوع بيماري كوويد 19، به دليل شرايط خاصي كه اين بيماري به وجود آورده بود بازرسي‌ها موقتا متوقف شد. ايالات‌متحده مدعي است كه واشنگتن در آگوست 2022 پيشنهاد ازسرگيري اين بازرسي‌ها را ارايه كرد اما روسيه اين پيشنهاد را نپذيرفت. گفت‌وگوها ميان ايالات‌متحده و روسيه براي ازسرگيري بازرسي‌ها قرار بود نوامبر 2022 در مصر ازسر گرفته شود اما روس‌ها اين مذاكرات را به تعويق انداختند و تا امروز تاريخ جديد براي برگزاري اين گفت‌وگوها تعيين نشده است.
آناتولي آنتونوف، سفير روسيه در ايالات‌متحده چندي قبل گفته بود روسيه به اهداف اين توافق متعهد است اما در شرايطي كه طرفين دو طرف متخاصم يك مناقشه هستند، مسكو نمي‌تواند به امريكايي‌ها اجازه دهد تا به بازرسي تسليحات هسته‌اي روسيه بپردازند.
تعليق مشاركت روسيه به چه معناست؟
با تعليق مشاركت روسيه در معاهده نيو استارت روسيه ديگر محدوديتي براي خود در افزايش تعداد كلاهك‌هاي هسته‌اي مستقر و افزايش تعداد موشك‌هاي بالستيك قاره‌پيما كه قابليت حمل اين كلاهك‌هاي هسته‌اي را دارند، قائل نيست و مي‌تواند توان هسته‌اي خود را به طور چشمگيري افزايش دهد. از سوي ديگر، سرنوشت بازرسي‌هاي روسيه و امريكا از تسليحات هسته‌اي يكديگر كه از سال 2020 عملا متوقف شده تا زماني نامعلوم، نامعلوم باقي مي‌ماند.
كارشناسان چه مي‌گويند؟
روزنامه نيويورك‌تايمز نوشته است: نيو استارت آن دسته از تسليحات هسته‌اي را كه ايالات‌متحده و اروپايي‌ها عميقا نگرانند روسيه در كوتاه‌مدت از آنها عليه اوكراين استفاده كند در برنمي‌گيرد. مقام‌هاي روسيه از جمله ولاديمير پوتين پيش‌تر تهديد كرده بودند در صورتي كه تماميت ارضي روسيه تهديد شود آنها از سلاح‌هاي هسته‌اي به ويژه سلاح‌هاي هسته‌اي تاكتيكي استفاده خواهند كرد. اين معاهده شامل تسليحات هسته‌اي استراتژيك مي‌شود كه قابليت هدف قرار دادن اروپا و ايالات‌متحده را دارند و در كوتاه‌مدت نگراني پيرامون استفاده روسيه از آنها مطرح نيست. با اين حال كارشناسان معتقدند اين اقدام روسيه بسيار خطرناك است. جان بي. ولف‌اشتال، تحليلگر مسائل هسته‌اي و عضو گروه مشاوران وزارت خارجه ايالات‌متحده در اين باره مي‌نويسد: «جزييات كاري كه روسيه مي‌خواهد انجام دهد در تحليل مساله بسيار موثر است، اما اگر روسيه در پي توقف تبادل داده‌هاست و مي‌خواهد دسترسي ايالات‌متحده به اطلاعات مربوط به تسليحات هسته‌اي خود را قطع كند، اين موضوع يك تفاوت جدي در روابط هسته‌اي امريكا و روسيه ايجاد خواهد كرد. روسيه و امريكا از 1972 به اين سو در قالب توافق‌هاي مختلف كنترل تسليحات با يكديگر همكاري دارند.» به نوشته او «ايالات‌متحده همچنان توانايي رصد تحولات هسته‌اي روسيه را دارا خواهد بود اما بدون وجود توافق احتمال بروز سوءتفاهم، درك نادرست و تحليل‌هاي غلط وجود خواهد داشت كه ممكن است دو طرف را به سوي يك مسابقه تسليحاتي سوق دهد.» ولف‌اشتال تاكيد دارد: «نبايد از ياد برد كه كلاهك‌هاي هسته‌اي مستقر استراتژيك ايالات‌متحده و روسيه ذيل معاهده به كمتر از 1550 كلاهك محدود شده بود و حالا طرفين مي‌توانند سراغ انبارهاي هسته‌اي خود بروند و هزاران كلاهك هسته‌اي انبار شده را به حالت عملياتي درآورند.» او معتقد است اقدام پوتين بيش از آنكه يك اقدام نظامي باشد، اقدامي سياسي است و هدف روسيه ايجاد اختلاف و هراس در ائتلاف غرب عليه مسكو است.
داريل كيمبال، رييس مركز كنترل تسليحات در واشنگتن هشدار مي‌دهد كه اقدام اخير روسيه باعث مي‌شود براي اولين‌بار از 1972 هيچ توافق كنترل تسليحات هسته‌اي براي محدود كردن ايالات‌متحده و روسيه وجود نداشته باشد. او بر اين باور است كه براساس متن توافق امكان تعليق تعهدات از نظر حقوقي وجود ندارد و كار روسيه نقض معاهده به حساب مي‌آيد. به گفته كيمبال، با نبود معاهده نيو استارت احتمال بروز مسابقه تسليحاتي هسته‌اي ميان روسيه و امريكا وجود دارد و اين كار نه تنها امنيت غرب بلكه امنيت خود روسيه را هم به خطر مي‌اندازد.
مهم‌ترين بخش از صحبت‌هاي پوتين به اظهارات او پيرامون معاهده نيو استارت ميان روسيه و ايالات‌متحده بازمي‌گشت. رييس‌جمهور روسيه روز سه‌شنبه گفت كه روسيه مشاركت خود در اين معاهده را به حالت تعليق درمي‌آورد. هر چند او تاكيد كرد كه اين به معناي خروج روسيه از توافق نيست اما كارشناسان معتقدند اين اقدام رييس‌جمهور روسيه مي‌تواند براي آينده كنترل تسليحات در جهان بسيار خطرناك باشد. او گفت: «من مجبور شده‌ام اعلام كنم كه روسيه مشاركت خود را در اين معاهده كليدي كنترل تسليحات تهاجمي تعليق خواهد كرد.»
داريل كيمبال، رييس مركز كنترل تسليحات در واشنگتن هشدار مي‌دهد كه اقدام اخير روسيه باعث مي‌شود براي اولين‌بار از 1972 هيچ توافق كنترل تسليحات هسته‌اي براي محدود كردن ايالات‌متحده و روسيه وجود نداشته باشد. او بر اين باور است كه براساس متن توافق امكان تعليق تعهدات از نظر حقوقي وجود ندارد و كار روسيه نقض معاهده به حساب مي‌آيد. به گفته كيمبال، با نبود معاهده نيو استارت احتمال بروز مسابقه تسليحاتي هسته‌اي ميان روسيه و امريكا وجود دارد و اين كار نه تنها امنيت غرب بلكه امنيت خود روسيه را هم به خطر مي‌اندازد.